FILM
Bill Lee (Peter Weller) is een man van middelbare leeftijd. Hij wil door het leven gaan als schrijver, maar verder dan fulltime ongedierteverdelger en druggebruiker heeft hij het nooit gebracht. Die drugs leerde hij kennen via zijn vrouw Joan (Judy Davis) die er gauw achter was dat het poeder om kakkerlakken en andere ongewenste keukenbewoners te vernietigen hallucinogene bijwerkingen heeft. Een bezoek aan ene dr. Benway (Roy Scheider) levert Bill de eerste ervaring met "Black Meat" op, een drug gemaakt van de Braziliaanse duizendpoot. Het duurt niet lang of monsterachtige kevers fluisteren hem onwaarschijnlijke samenzweringstheorieën in het oor. Ook onder invloed van de kevers en de drug loopt een gevaarlijk spelletje "Wilhelm Tell" noodlottig af voor Joan. Bill moet naar Interzone vluchten, een plek aan de Middellandse Zee waar schrijfmachines insecten blijken te zijn, de gekste figuren hun opwachting maken en dubbelagenten de boel in de war sturen. Via een Amerikaans echtpaar komt hij in aanraking met de drug mugwurm jism die rechtstreeks aan de basis ligt van de geschriften die zijn vrienden Hank (Nicolas Campbell) en Martin (Michael Zelniker) bundelen tot zijn bestseller Naked Lunch.


William S. Burroughs schreef met Naked Lunch niet meteen hapklare brokken voor een Hollywoodblockbuster. Het boek, gepubliceerd in 1959, is een losse verzameling literaire geschriften over de onderwereld versus een zelfvernietigende hoogtechnologische maatschappij. Burroughs hanteert een zeer persoonlijke, barokke schrijftrant zonder veel klassiek proza en past de stream-of-consciousness-techniek toe, een stijl die David Bowie later zou gebruiken om zijn eigen teksten gestalte te geven: de schrijver brengt zichzelf in een bijzondere sfeer (bijv. door gebruik van drugs en/of alcohol) en vertrouwt de beelden die hij voor de geest krijgt zonder meer aan het papier toe. Het resultaat is een voor buitenstaanders moeilijke of zelfs onbegrijpelijke opeenvolging van een niet geordende en niet noodzakelijk samenhangende stroom van bedenkingen, overwegingen, hallucinaties, etc.

Naked Lunch wordt vaak Burroughs’ beste boek genoemd, maar destijds was het omstreden wegens expliciete seks, geweld en obsceniteiten. Sommigen hielden hem voor een genie, anderen voor de zoveelste charlatan. In elk geval had zijn avangardistisch ideeëngoed begin jaren zestig veel bijval bij jongeren in de USA en Europa. Burroughs werd de gelukkige bezitter van hét cultboek van de sixties: het inspireerde musici en beeldende kunstenaars, het was hét kussensloopboek van druggebruikers en van al degenen die uitkeken naar een alternatieve toekomst. Burroughs werd de spreekbuis van de zgn. Beat-generatie.


De verfilming van David Cronenberg is deels gebaseerd op het boek van Burroughs en deels op diens leven in Tanger (Interzone) tijdens het schrijven van Naked Lunch. Uit het weinig coherente materiaal selecteerde de regisseur genoeg ideeën om een uniek portret samen te stellen over het universum van William S. Burroughs: een wereld vol absurdisme, vervreemding, dromen, bevolkt met sprekende insecten en seksueel opgewonden kevers, exotische drugs, onpeilbaar bizarre tegenspelers en overspoeld met Cronenbergse humor en sarcasme. Een sinistere oefening van metaforen, overdrijvingen en understatements in een omgeving van verdovende middelen, seks en geweld.

David Cronenberg roept in Naked Lunch een sfeer op van broeierigheid en een klimaat van clandestiniteit. Zijn palet is er één van grauwe kleuren, vuilbruin en zwetend groen. Interzone is mistig en dampend met rokerige bars in een schreeuwerige neonverlichting bij 40 graden, een onnoemelijke onwerkelijkheid waarin alleen junks, pooiers, criminelen en nachtvlinders zich thuis voelen. De camera dringt als een nieuwsgierige en wellustige slang in deze rauwheid binnen en spuwt ons de beelden als gif in het gezicht: Martin die onder Bills ogen seks heeft met zijn vrouw, de kogel die de glazen beker mist, het levensechte hagedisachtige wezen in een homobar, de trillende en pulserende openingen van de insecten. Cronenberg observeert, interpreteert en supersizet het schrijfwerk van Burroughs tot een doldraaiende achtbaan op een onmogelijke kermis.


De soundtrack is van de hand van de Canadese componist en saxofonist Howard Shore, die eerder muziek leverde voor o.a. The Silence of the Lambs, The Game, Philadelphia, Existenz en het driedelige The Lord of the Rings. Als huiscomponist van David Cronenberg componeerde hij o.a. de score voor The Fly, Crash en Dead Ringers. Shore staat bekend om zijn gedurfde, experimentele en onconventionele muziekpartituren. In Naked Lunch roept hij met jankende saxofoons en gedurfde, hoekige strijkmotieven de sfeer op van rokerige cafés en bars in de jaren vijftig en de claustrofobische atmosfeer van het seksueel geperverteerde en ranzige Interzone.

BEELD EN GELUID
Het beeld staat in de originele 1.85:1-verhouding. Jammer genoeg niet anamorf, maar wel in letterboxformaat. De film is redelijk netjes overgezet naar de digitale drager waaraan zorg is besteed: voor de transfer zijn de storende krassen en witte stippen grotendeels weggewerkt en visueel is de dvd dan ook een aantrekkelijke aanwinst. Het beeld heeft een overvloed van groene en bruine tinten gekregen, maar dat past helemaal in de broeierige, nevelige en berookte sfeer die Cronenberg creëert. Bij de overgang naar de tweede laag staat het beeld iets te lang stil.
Het geluid van deze toch al 13 jaar oude film is beschikbaar in Dolby Digital 5.1 en dat is leuk meegenomen. De spaarzame muziek komt grotendeels via de surroundkanalen de huiskamer ingestroomd, de dialogen via het midden. De verstaanbaarheid is goed. Soms wat ruis, maar voor het overige een goede geluidsband. De ondertiteling is verzorgd en goed leesbaar, maar niet altijd een perfecte weergave van het slang van de personages of het boeventaaltje van het milieu. Maar het besef bestaat dat het niet altijd gemakkelijk is om goede Nederlandse alternatieven te vinden. Toch gaat daardoor af en toe voor wie geen of weinig Engels begrijpt een stukje couleur locale verloren.


EXTRA'S
De dvd bevat de Bioscooptrailer en een Profielschets van David Cronenberg. Al bij al een mager supplement. Een speciale dubbele dvd-editie dringt zich dus op voor een film van dit kaliber.

CONCLUSIE
Naked Lunch is een kolfje naar de hand van wie van dit soort films en materiaal houdt. Cronenberg levert hier een klein meesterwerk af, maar zoals zo vaak bij verfilmingen van literair werk is drinken met heel kleine slokjes sterk aanbevolen, zeker voor wie niet vertrouwd is met de wereld van Burroughs en geen voorkennis heeft van zijn leven en werk. Geen gemakkelijke film.