Het hier niet op de markt aanwezige Momentum Pictures brengt in het Verenigd Konink­rijk een prestigieuze reeks uit onder de naam 'Director's Chair Collection'. Het gaat hierbij om de voornaamste meesterwerken van enkele bekende regisseurs, waaronder Oliver Stone, Alan Parker, Mel Brooks, Martin Scorsece en Richard Attenborough, die met zoveel mogelijk aandacht voor het origineel en de nodige duiding worden gepresenteerd.

Hieronder ressorteert ook deze absolute topper van David Lynch. Met The Elephant Man zet hij de kijker al van in het begin op het verkeerde been, want als je denkt dat je hier een horrorfilm gaat voorgeschoteld krijgen met gore plaatjes van een vreselijk vermink­te monster­mens - en toegegeven, enkele valse hints van Lynch zouden je die indruk kunnen geven - dan ben je er volledig naast. De film vertelt het leven van John Merrick (John Hurt), een fysiek mismaak­te mens die zijn leven slijt als circus­freak. Hij dankt zijn bizarre bijnaam aan de - overigens compleet uit de lucht gegrepen - legende dat zijn moeder tijdens haar zwan­gerschap zou zijn vertrap­peld geweest door een olifant. De jonge chirurg Frederick Treves (Anthony Hopkins) komt toevallig van het bestaan van deze speling der natuur op de hoogte, en weet de circusei­genaar te overtuigen om de olifanten­mens 'uit te lenen' voor een medisch congres. Na afloop hiervan probeert Treves, die medelijden heeft gekregen met het volgens hem achterlijke wezen, Merrick te interneren in de kliniek van Dr. Carr Gomm (John Gielgud), overtuigd dat zo'n leven te prefereren valt boven dat in een hok van een circus. Alleen is Dr. Gomm niet zo gewon­nen voor dat idee, totdat Merrick plots begint te praten en niet alleen over normale verstandelijke vermogens blijkt te beschikken, maar bovendien, zo zal blijken, ondanks zijn weerzinwekkende uiterlijk een fijngevoelig en erudiet mens is, alleen op zoek naar een beetje waardigheid. Al wie met Merrick in aanraking komt, en aanvan­kelijk panikeert door zijn afstotelijke verschijning, moet op de duur toegeven dat het monster al bij al meer menselijkheid in zich heeft dan de meeste andere, normaal uitziende mensen. Treves probeert Merrick te integreren in het gewone leven, door hem o.a. mee op visite bij hem thuis te nemen, en uiteindelijk zelfs naar een operavoorstelling. Maar de enige die niet met Treves' plannen is opgezet, is de norse circusdirecteur, die zijn hoofdattractie terug wil.

The Elephant Man is een zeer moralistische film, over hoe je mensen niet mag beoorde­len op hun uiterlijk. De boodschap ligt er hierbij zo dik op, dat je deze onmogelijk kan negeren, en deze wordt bovendien nog eens geaccentueerd door de sobere filmstijl van Lynch. Zo is de prent volledig in zwart-wit gefilmd, zodat ook de misvorming van Merrick uiteindelijk niet als een schok komt, en zelfs op de duur door de kijker als 'normaal' kan worden bezien. Het verhaal zit van begin tot einde doorspekt met prachtige metaforen; John Merrick bouwt bijvoorbeeld in zijn vrije tijd aan een schaalmodel van de kathe­draal, een symbool voor zijn eigen waardigheid. Het is nog altijd één van de meest ontroerende films die ik ooit heb gezien, vooral door de doorleefde vertolking van John Hurt, en tegelijker­tijd één van de meest toegankelijke films van Lynch, geheel niet in de stijl van zijn ander, soms onbegrijpelijk recenter werk. Je merkt dat over elk woord in de dialoog en over elk camera­standpunt lang nagedacht is; 'meesterwerk' is de enige accurate omschrijving voor een dergelijke film.

De film wordt in zijn originele verhouding van 2.35:1 gepresenteerd, en men heeft hier ook alles aan gedaan om het origineel zo veel mogelijk te preserveren. Over de kleuren valt er uiteraard niet veel te vertellen, maar over de rest wel. De grauwe en korrelige beeldstijl is geen fout in de transfer naar DVD, maar een getrouwe weergave van de film zoals die door Lynch bedoeld is - net zoals op het grote scherm, dus. De geluids­track is overal zuiver, maar ook hier bewust sober gehouden om het verhaal zo veel mogelijk centraal te plaatsen, en soms heeft dat tot effect dat het geheel net uit een vooroorlogse radio schijnt te komen. Men heeft dus niet veel moeite gedaan om de film technisch op te waarderen, en in zekere zin is dat maar goed ook, want het zou de prent aan impact doen verliezen. Per slot van rekening is dit Jurassic Park niet.

EXTRA'S

Dit is reeds de tweede UK-uitgave van The Elephant Man, en het mooie aan deze release is dat deze DVD in tegenstelling tot de vorige onder andere Nederlandse ondertitels bevat. Waardoor het overigens vreemd is dat deze DVD hier niet op de reguliere markt te krijgen is, en dus enkel via import. Een sobere film als deze behoeft niet veel extra's, en er zal ook niet te veel restmateriaal bewaard zijn gebleven, maar toch heeft men de moeite genomen om een fotogal­lerij en een (niet ondertitelde) bioscooptrailer op de disc te plaatsen. De menu's zijn overigens handig en overzichtelijk, en op de achtergrond zie je voortdurend de kudde olifanten uit de nachtmer­rie van Merrick. Om de prestige van de reeks films nog wat te onderlijnen, zit er bij de DVD geen gewoon boekje, maar een heus boek (64 bladzijden!) "One of us: David Lynch and The Elephant Man", die zowel een boeiend stuk achter­grondinformatie over de film als een overzicht op de filmcarrière van David Lynch biedt.

CONCLUSIE

Zelfs voor wie het andere werk van Lynch zo niet kan appreciëren, kunnen we deze film van harte aanbevelen. Ik denk overigens dat deze film op artistiek gebied thuishoort in een lijstje van de tien belangrijkste films van de naoorlogse filmgeschiedenis. De film is voorlopig enkel via import te krijgen, maar wie een beetje uit zijn doppen kijkt, betaalt hier niet méér voor dan voor een willekeurige andere kwaliteits-release. Klasse!