FILM
Het Topkapi-paleis in Istanbul, voormalige residentie van de Turkse sultans, is nu ingericht als museum. Onder de indrukwekkende collectie juwelen en artefacten bevindt zich onder meer een met diamanten en smaragden bezette dolk. Het onschatbare wapen wordt tentoongesteld op de borst van een als sultan aangeklede pop en is onmogelijk te stelen. Of moet ik zeggen: haast onmogelijk? Want twee vermaarde dieven (Mercouri en Schell) denken dat ze het sieraad toch uit het museum kunnen ontvreemden, zonder dat iemand de verdwijning zelfs maar opmerkt. Het duo verzamelt een internationale groep medewerkers rond zich en brengt hun gedurfde plannen ten uitvoer. Een onverwachte tegenslag dwingt hen echter ook de klungelende naïeveling Simpson (Ustinov) bij de diefstal te betrekken. En dat brengt heel wat risico’s met zich mee. Risico’s die het slagen van de roof op losse schroeven zetten.

Topkapi is een bijzonder invloedrijke film geweest. De productie schetst immers zowat het prototype van wat we tegenwoordig het caper-genre noemen en vormde bvb. de directe inspiratie voor de beroemdste scène uit Brian DePalma’s Mission: Impossible. En in die optiek verdient de film wel wat lof. Maar Topkapi is ontegensprekelijk ook een product van zijn tijd. Waar een echt goede film probleemloos zijn tijdvak overstijgt, weet deze productie nooit te verhullen dat ze in de jaren zestig is gemaakt. Dat heeft in de eerste plaatst te maken met de regie van Jules Dassin. De Fransman deinst er immers niet voor terug om zijn film met allerlei visuele probeersels te doorspekken, waarmee hij vooral het caleidoscopische, internationale aspect van de productie wil benadrukken. Zo introduceert hij Melina Mercouri, gezien door de kleurrijke fonkeling van een diamantfilter, en laat hij haar de kijker direct toespreken. Veertig jaar geleden was dit wellicht nog fris en ongewoon, maar nu komt de techniek vooral als oubollig en gedateerd over.

Een soortgelijke opmerking valt over het scenario te maken. Tempogewijs lijkt het script voor de moderne kijker wel van een andere planeet te komen. De aandacht die aan triviale bijkomstigheden en comic relief wordt besteedt, overschaduwt meermaals de hoofdplot van de film, waardoor het verhaal slechts aan een slakkengangetje voortkruipt. Ik overdrijf niet als ik stel dat een geoefend monteur Topkapi probleemloos van twee uur tot vijftig minuten zou kunnen herleiden. Ook de eclectische cast vormt een probleem voor het creëren van empathie bij de kijker. Mercouri en Schell voelen zich nimmer comfortabel met hun Engelstalige teksten en ook de Turkse nevenrollen krijgen de taal van Shakespeare slechts met moeite onder de knie. Koppel dit aan het oer-Britse accent van Peter Ustinov en Robert Morley, en je verkrijgt de indruk van een incoherente melting pot, waarin het exotisme van het decor belangrijker is dan het realisme van de personages. Hoe Ustinov er trouwens in slaagde om voor zijn rol van archetypische, nerveuze, klungelende nietsnut een Oscar te krijgen, is mij tot op heden een raadsel. Charme hebben de acteurs overigens wél in overvloed, en allen schijnen zich rot te amuseren, maar dat volstaat niet om het schip drijvende te houden.

Ondanks al deze tekortkomingen slaagt Topkapi er als bij wonder toch in de kijker met een geëntertainde glimlach op te zadelen. Daar zijn diverse redenen voor, maar de belangrijkste is de climactische diefstal van de dolk. Als het eerste anderhalve uur van de film verzandt in trivialiteit, dan is de finale exact het tegengestelde: een meesterklas in efficiënt storytelling. Gedurende een kwartier monteert Dassin de beelden als een Zwitsers uurwerk, met een spanningsboog die immer crescendo gaat, maar ook ruimte voor wat humor. Waar de voorbereiding van de diefstal in duistere nevelen gehuld werd, blijkt de daad zelf kristalhelder in beelden vertaald te worden. Deze vijftien minuten zijn werkelijk topklasse, en ze slagen er grotendeels in de ongefocuste warboel die voorafging te vergeven en vergeten. Zelfs het ontbreken van een happy end ontlokt nog een glimlach, geholpen door een aanstekelijke retro muzikale score.

Topkapi is kortom een extreem gestileerd product van de jaren zestig, dat op maat gemaakt werd voor een bioscooppubliek van die tijd, maar naar moderne maatstaven tekort schiet. De grote troef van de film, de op locatie geschoten decors, was immers ongewoon in een nog door backlots en studiosets gedomineerd Hollywood, maar is heden de normaalste zaak van de wereld, en dus niet langer een troef. Als je Topkapi in de dvd-speler steekt, weet dan ook dat je je best verplaatst in de wereld van een jaren-zestiger om optimaal te genieten. Want met een noughties mindset glipt een deel van het plezier ongetwijfeld door de mazen van het net.

BEELD EN GELUID
De kleurrijke visuele aanpak van regisseur Dassin zorgt voor heel wat problemen bij de beeldtransfer van Topkapi. Zo leggen de caleidoscopische beelden uitdrukkelijk de printbeschadigingen bloot en vormt de saturatie van de kleuren een constante hersenbreker voor een uniform en coherent totaalspectrum. Zwartniveau’s en contrast zijn doorgaans aanvaardbaar, maar schieten tekort in een mistige scène naar het begin van de film toe. Ook qua scherpte is deze transfer niet bepaald een hoogvlieger, net zoals filmgrain een constante, zij het niet echt storende, plaag is. De print is bovendien niet anamorfisch bewerkt én lijkt ook wat gecropt te zijn, te oordelen naar de gedeeltelijk weggevallen namen op de eindgeneriek. Over het geluid kunnen we dan weer kort zijn: wel aanwezige maar niet storende ruis, doorgaans goed verstaanbare dialogen en acceptabele, doch zeer sporadische, geluidseffecten. De opzwepende muziek weet de monotone monotrack toch nog van een beetje dynamiek te voorzien.

EXTRA’S
Dit is een titel uit de grote back catalogue van MGM en dus krijgen we naar goede gewoonte geen bonusmateriaal voorgeschoteld. Zelfs geen trailer.

CONCLUSIE
Topkapi is niet bepaald een meesterwerk, maar bezit genoeg ouderwetse charme, en een fabuleus en spannend slotkwartier, om een zaterdagmiddagmatineetje thuis aangenaam door te brengen. Beeld en geluid zijn maar matig en extra’s onbestaande. Alleen aan te bevelen aan nostalgische jaren-zestigers en fans van caper movies dus.