FILM
Wie MASH zegt, denkt vrijwel meteen aan de populaire Amerikaanse sitcom met Alan Alda, die een ongeëvenaard succesvolle run kende in de jaren zeventig en begin jaren tachtig. Maar die serie was slechts een verwaterde spin-off van de even populaire maar veel satirischere, gelijknamige film uit 1970, die de carrière van tv-regisseur-for-hire Robert Altman een onverwachte boost gaf. De regisseur haalt graag aan dat het scenario al door zoveel andere cineasten was afgewezen, dat tegen de tijd dat hij, als zestiende of zeventiende keus, door 20th Century Fox werd benaderd, zowat alle geloof in het project was verdwenen. Onterecht, zo blijkt later, want MASH wint de Gouden Palm in Cannes, haalt diverse oscarnominaties – waaronder Best Picture – en geeft bovenal een forum aan miljoenen jonge Amerikanen die de Vietnamoorlog aan een sneltreinvaart in een debacle zien ontaarden.

Toch speelt de film zich niet af in Vietnam, maar in Korea, begin jaren vijftig, ten tijde van de Amerikaanse inmenging in de oorlog tussen het communistische noorden en het kapitalistische zuiden. De focus ligt op een mobiel veldhospitaal, meer bepaald het 4077th Mobile Army Surgical Hospital, waar de legerartsen zich, tussen het stelpen van de bloedbaden door, overgeven aan krankzinnige, zwartgallige humor en oneerbiedige practical jokes. Een echte verhaallijn is er niet. MASH is eerder een serie ongerelateerde anekdotes, waarin enkel de protagonisten terugkerende factoren zijn, in dit geval dokters Trapper John, Hawkeye Pierce en Duke Forrest, die in de onnodige waanzin van een onzinnige oorlog het hoofd koel trachten te houden en zelf niet inzien dat de gekte rondom hen al lang is geïnfiltreerd in hun eigen psyche.

De Amerikaanse regering was naar verluidt allesbehalve opgezet met MASH en het is niet moeilijk te zien waarom. De analogie met de toenmalige Vietnamsituatie ligt er immers vingerdik op, ondanks de inderhaast toegevoegde tekst in het begin van de film die benadrukt dat het 4077th MASH wel degelijk in Korea opereert. De idee van opstand, rebellie en ongehoorzaamheid spat compromisloos van het scherm en moet voor jongeren uit begin jaren zeventig een welgekomen, eerlijke boodschap hebben uitgedragen. MASH is dan ook de enige bona fide hitfilm die Robert Altman ooit heeft kunnen realiseren. En de regisseur drukt, in zijn eerste grote studiofilm, al meteen zijn stempel op de productie. De lang aangehouden tracking shots en zooms, die zijn filmstijl kenmerken, zijn overvloedig aanwezig, evenals de, dikwijls geïmproviseerde, overlappende dialogen. Altman toont zich een meesterverteller, met veel oog voor detail, maar helaas ook een gedeeltelijk gebrek aan focus, waardoor de episodische natuur van de film niet gedurende de volledige speelduur kan boeien.

Die episodische structuur hebben we te danken aan scenarist Ring Lardner Jr., een lid van de fameuze Hollywood Ten, die na 1950 door communistenjagende senator McCarthy genadeloos achtervolgd werd. MASH zou een vindicatie worden voor Lardner: hij hield er immers een oscar aan over. En terecht, want het is zijn vermogen om een hart te vinden in de waanzin, om de dialogen te doen knetteren en de personages boven karikaturen te doen uitschijnen, dat de film niet louter goed maakt, maar sociaal relevant. Verbazingwekkend veel van zijn script blijft overigens bewaard in de film, ondanks Lardners meedogenloze kritiek aan het adres van improvisatieliefhebber Altman en diens vrije filmstijl. Waar de regisseur doorgaans de lof ten beurt valt voor het slagen van MASH wil ik bij deze dan ook een lans breken voor de scenarist, wiens werk voor de productie in mijn ogen veel significanter is geweest.

De film excelleert eveneens in zijn cast. Elliott Gould en Donald Sutherland vormen een genietbaar dynamisch doktersduo, wiens apenstreken in de handen van mindere acteurs snel op de zenuwen zouden werken, maar in hun bekwaamheid een melancholisch, sardonisch, sympathiek randje krijgen. Tom Skerritt vertolkt in veel opzichten de stem van de rede (of althans toch van de minste waanzin) en zorgt voor het absolute brok-in-de-keel moment wanneer hij in een flash forward met gemengde gevoelens zijn nakende terugkeer naar het thuisfront moet verwerken. Robert Altmans oog voor talent blijkt bovendien ook al in zijn eerste Hollywoodfilm: hij geeft debutant Robert Duvall bijvoorbeeld een memorabele rol en Sally Kellerman hield aan haar vertolking als majoor ‘Hotlips’ Houllihan zelfs een (enigszins gevleide) oscarnominatie over.

MASH weet echter bovenal op een anarchistische, atypische, verwarrende wijze een zeer simpele, heldere boodschap uit te dragen over de zinloosheid van oorlog. In die optiek is de film de logische verderzetting, weliswaar met een geheel eigen stem, van klassiekers als All Quiet on the Western Front en The Bridge on the River Kwai. De wijze waarop de filmmakers realiteit en idealisme mengen, bloederige operatiescènes afwisselen met kinderachtige grapjes, ernst en eerbiedloosheid naadloos in elkaar laten overlopen, dringt door tot de essentie van de menselijke ziel. En al is MASH doorheen de jaren een beetje gedateerd, het humane meesterschap dat tentoon wordt gespreid, blijft feilloos overeind.

BEELD EN GELUID
Het beeld van deze release, weergegeven in de originele 2.35:1 anamorfische ratio, is verre van perfect, maar kan toch op wat goedkeurend gemompel rekenen. Krassen en vuiltjes zijn immers zo goed als afwezig en ook het contrast in dik in orde. Op vlak van scherpte en kleuren zijn er echter wat minpunten. Zo oogt de film nogal groezelig en dof en slagen de kleuren er niet in om het monotone te overwinnen. Ter verdediging moet echter worden aangehaald dat de productie voor 20th Century Fox niet bepaald een prioriteit was en dus waarschijnlijk niet op de beste film stock of belichtings-apparatuur kon rekenen. Als verdict lijkt ‘degelijk’ me dan ook het aangewezen woord. Het stereogeluid is van een iets betere kwaliteit, met heldere dialogen en goed gepositioneerde effecten. Voor een film met zoveel overlappende dialogen is de mix daarenboven cruciaal en op dit vlak levert Fox uitstekend werk. De tekstflarden die je moet mee hebben, krijg je ook ongestoord mee, hoewel je voor sommige massascènes toch beter de ondertitels opzet.

EXTRA’S
MASH krijgt van Fox de 2-disc behandeling, met diverse extra’s. Spijtig genoeg valt het bonusmateriaal nogal vaak in herhaling, waardoor het doorworstelen van elke featurette of documentaire soms een repetitieve taak wordt.

Disc 1
Wie al eerder films van Robert Altman op dvd heeft gekocht, weet dat hij niet bepaald de meeste vlotte spreker is op audiotracks. Het Audiocommentaar op deze disc brengt helaas geen trendbreuk teweeg. De cineast haalt enkele anekdotes aan, geeft soms droge opmerkingen bij wat op het scherm te zien is, maar laat vooral veel ongemakkelijke stiltes vallen. Waarom een volgende keer geen interviewer naast Altman laten plaatsnemen, die het gesprek ononderbroken gaande en gefocust kan houden? De bijgevoegde Trailer (3’) is heel wat plezanter, maar geeft iets te veel grappige momenten uit de film prijs. De anarchistische toon liegt de kijker in ieder geval niet voor. Backstory: MASH (24’) is een degelijke making-of, die clips afwisselt met interviews met alle betrokkenen van cast en crew. Een van de leukste onthullingen is dat Gould en Sutherland trachtten Altman ontslaan te krijgen omdat hij naar hun goesting te veel materiaal met de nevenrollen schoot i.p.v. met hun, de sterren. Afsluitend herbergt disc 1 een Fotogalerij, met meer dan veertig setfoto’s.

Disc 2
De tweede schijf wordt volledig ingenomen door drie documentaires. Enlisted: The Story of MASH (39 min.) behandelt min of meer dezelfde aspecten als degene die documentaire op disc 1 aan bod laat komen, met input van dezelfde mensen. Toch ligt de focus hier iets meer op de ontwikkeling van het verhaal en de veranderingen die gebeurden van boek naar script naar gefilmd eindproduct. De tweede docu werd MASH: Comedy under Fire (42 min.) gedoopt en gaat dieper in op de in de film aangebrachte thema’s en de impact die de productie had, toen en nu. Ook krijgen mensen die de oorlogen in Korea en Vietnam meemaakten hun zegje over de allegorische aard van MASH. MASH Reunion (28 min.) vormt het toepasselijke boekeinde voor de bonusselectie en brengt een deel van de cast dertig jaar na dato opnieuw samen voor een vragenuurtje aan een universiteit. Op het reünieaspect na worden echter weinig nieuwe feiten en anekdotes aangedragen.

CONCLUSIE
Al wie MASH enkel kent in zijn gezellige sitcomvorm, is ermee gediend de originele film eens te bekijken. Die is immers een volbloed-satire op Vietnam en oorlog in het algemeen, met heerlijk anarchistische personages en situaties, maar iets te weinig coherentie of tijdperkoverschrijdende charme. Beeld en geluid zijn goed, doch voor verbetering vatbaar. De uitstekende basiskwaliteit van de extra’s wordt echter teniet gedaan door de vele repetitieve elementen in de bonussen.