FILM
In de vroege jaren zeventig, toen er van dvd, video-on-demand of illegaal downloaden nog geen sprake was, kon je als filmliefhebber enkel maar hopen dat jouw favoriete prent die avond op televisie te zien was. Althans, als je naam niet Howard Hughes was. De excentrieke miljardair, die zich al jaren als een heremiet in een hotelkamer had opgesloten, bezat immers een lokaal tv-station, waarmee hij een directe telefoonverbinding had. Telkens hij zin had in een bepaalde film, belde hij het station dan ook op en dwong hij de programmatieverantwoordelijken stante pede twee uur zendtijd vrij te maken voor zijn wensen. De prenten die Hughes autoritair bestelde, varieerden, maar naar het schijnt stond één film onbedreigd bovenaan zijn verzoeklijstje. Zijn favoriete exponent van de zevende kunst. John Sturges' Ice Station Zebra.

Het verhaal zit diep geworteld in de Koude Oorlog. Een Russische satelliet stort neer boven de Noordpool, vlakbij het onschuldige Britse weerstation Ice Station Zebra. De kunstmaan bevat een microfilm met daarop explosieve informatie, die wel eens eigenhandig de balans in de wapenwedloop naar Sovjets of Amerikanen zou kunnen doen overslaan. Daarom krijgt duikbootkapitein James Ferraday onverwijld het bevel koers te zetten naar de Arctische wateren. In het gezelschap van een Engelse geheimagent, een Russische overloper en een peloton mariniers tracht hij de gecrashte satelliet en haar inhoud op te sporen voor de Sovjets hen te vlug af zijn. Natuurlijk verloopt de trip niet zonder sabotage, verraad en levensbedreigende situaties. En eenmaal op de Noordpool gearriveerd, is een confrontatie met een soortgelijke USSR-missie onvermijdelijk.

Op papier bezit de plot van Ice Station Zebra alle elementen om uit te groeien tot een Koude Oorlog-thriller grand cru. Bovendien werd het verhaal ontleend aan een roman van Alistair MacLean, een schrijver die ook de leuk verfilmde oorlogsdrama’s Where Eagles Dare en The Guns of Navarone op zijn actief heeft. En toch slaagt de prent er niet in om de kijker mee te sleuren in het verhaal. Er is altijd een gevoel van kille afstandelijkheid aanwezig dat complete empathie met de personages onmogelijk maakt. Het is niet eenvoudig om de vinger op de juiste wonde te leggen, maar als ik er toch een gooi naar mag doen, zou ik zeggen dat Ice Station Zebra gewoonweg in het verkeerde jaar gedraaid is.

Sta me toe mijn theorie uit te leggen. De film kwam uit in 1968. Was hij vijf jaar eerder in productie gegaan, had de prent optimaal kunnen profiteren van de angstpsychose die ontstond na de ontdekking van een Sovjet rakettenbasis op Cuba en de moord op John F. Kennedy. Dit zou zonder twijfel zijn invloed hebben gehad op de regie van veteraan John Sturges. Kijk als voorbeeld maar naar John Frankenheimers The Manchurian Candidate (1962), dat briljant inspeelt op de communistische dreiging van begin jaren zestig. In 1968 was die dreiging al weer geluwd, wat naar mijn mening Ice Station Zebra een ongewenste trivialiteit meegeeft. Anderzijds, als de film vijf jaar later was uitgekomen, had hij gebruik kunnen maken van een nieuwe, freewheelendere wijze van cinematografische realisatie. Paranoia vormde in deze periode een belangrijke subtext in grote en grootse Hollywoodfilms als Coppola's The Conversation, Lumet’s Serpico of het oeuvre van Alan J. Pakula. In deze baanbrekende context had Ice Station Zebra vast beter zijn plaats gevonden dan in het jaar van zijn release.

Toch zijn er ook concretere problemen met de film. John Sturges, nochtans een fascinerende, onderschatte filmer, levert wellicht zijn minst geslaagde, meest op veilig spelende regie af. Weg is de briljante mix van comedy, drama en amusement die zijn meesterwerken in de periode 1955-1963 kenmerkt. Hij legt de tragiek van de plots er te dik op en vergeet de dode momenten uit de prent te knippen, die best een half uur korter had gemogen. De opdeling in twee evenwaardige doch distinctief verschillende segmenten doet Ice Station Zebra evenmin goed. Het eerste uur speelt zich voor 90 procent af in de duikboot van kapitein Ferraday en bezwijkt onder de saaie monotonie. Het laatste uur heeft grotendeels de Arctische ijskappen als locatie en is merkelijk beter, maar hier rekt de cineast de ontknoping tot vervelens toe, met een anticlimactisch slot als nagel aan de doodskist.

Wat de acteurs betreft blijft de film frustrerend steken in loutere degelijkheid. Grote namen als Rock Hudson en Ernest Borgnine falen in het creëren van een karakter dat het scherm met dynamiek vult. En de supporting cast, waarin vooral Patrick McGoohan en Alf Kjellin boven de grijze middelmaat uitstijgen, krijgt gewoon te weinig goede dialogen voorgeschoteld uit het formulaïsche script. Een ander minpunt is het gebruik van Prologen, Entr'Actes en Epilogen. In David Leans epische films komt dit doorgaans goed tot zijn recht, maar hier, in een film die budget noch verhaal had om geloofwaardige epiek te veinzen, zijn de muzikale pancartes enkel als oubollig en archaïsch te bestempelen.

Op technisch vlak scoort Ice Station Zebra wél bijzonder hoge punten. De cinematografie is bijwijlen verbluffend. Vooral de onderwatersequenties met de duikboot, die omzichtig de vervaarlijke, puntige drijvende ijsschotsen dient te omzeilen, baden in een wonderbaarlijke, wonderschone blauwe gloed. Maar ook de witte Noordpoolvlaktes zijn een lust voor het oog, zélfs al merk je meteen dat de ganse set in een studio werd geconstrueerd. Het interieur van de duikboot getuigt eveneens van designmatig talent in de filmcrew, hoewel claustrofobie schijnbaar over het hoofd werd gezien. Tenslotte nog een vriendelijk woord over Michel Legrands mooie muzikale score. Zijn inbreng garandeert tenminste een sprankeltje bombastische vrolijkheid, waar de prent op andere vlakken een goed voorbeeld aan had kunnen nemen.

Ice Station Zebra is geen slechte film. Verre van. Maar het probleem is dat het ook geen bijster goede is. Je zou de prent kunnen vergelijken met de rechtbankthrillers of de romantische komedies die het Hollywood van de noughties aan de lopende band produceert. Goed gemaakt, met oog voor genredetails en flink wat getalenteerde cast en crew aan boord. Maar zonder de behoefte aan innovatie, met de versnelling in neutraal en trachtend de grootste gemene deler van het kijkpubliek aan te spreken. Ice Station Zebra mist vooral een scherp randje, dat de film de status van semi-klassieker had kunnen opleveren. Helaas voor de makers blijft de prent steken op cultstatus en veroordeeld tot oneindige tv-herhalingen op zondagnamiddag. Ik weet zeker dat Howard Hughes, waar hij zich ook bevindt, stiekem meekijkt.

BEELD EN GELUID
Warner heeft 't weer eens gelapt. Een relatief obscure film van bijna veertig jaar oud ziet er op deze dvd uit alsof hij gisteren gemaakt is. De zwartniveaus zijn nagenoeg perfect, contrast is van erg hoge kwaliteit en de kleuren spatten vibrant van het scherm. Bovendien zijn grain en printbeschadigingen tot nihil herleid. Enkel in een paar close-ups, naar het einde van de film toe, lijken minderwaardige pellicule-elementen gebruikt te zijn, maar dat is muggenziften. Dit is namelijk een prima transfer. Het geluid is (niet verwonderlijk) minder opmerkelijk. De originele geluidsbanden kregen weliswaar een upgrade naar 5.1 Dolby Digital, maar tot grootse dynamische revelaties leidt dit niet. Daarvoor was de basisaudio ongetwijfeld te beperkt. Niettemin levert het geluid nergens problemen op qua verstaanbaarheid of helderheid.

EXTRA'S
Naast de originele Trailer voor Ice Station Zebra, vinden we op deze disc ook nog twee Cross-Promotionele Trailers terug, eentje voor John Sturges’ superieure Bad Day at Black Rock, en eentje voor het hopeloos verouderde James Dean epos Giant, waarin ook Rock Hudson een rol had. Daarnaast herbergt de dvd een curieuze oude promotiefilm, The Man Who Makes The Difference (6 min.), waarin uitgebreid de lof wordt gezongen over cameraman John Stephens, die o.a. de camera ontwierp die de adembenemende onderwatershots uit Ice Station Zebra op pellicule vastlegde.

CONCLUSIE
De Koude Oorlog heeft in de loop der jaren heel wat knappe thrillers geïnspireerd, maar Ice Station Zebra behoort alvast niet tot de elitegroep. Het is een veilige, te saaie vertelling, geacteerd door goede acteurs op autopiloot. Toch gaat er een zekere ouderwetse charme van de film uit, die sommigen niet onberoerd zal laten. De glorieuze beeldtransfer helpt alvast eindeloos in het appreciatieproces van de prent, maar het bonusmateriaal stelt niet veel voor. Een dvd om op een luie zondagmiddag in de player te steken, liefst met opa in de buurt, stel ik voor.