FILM
The Quatermass Xperiment begon zijn leven niet als een Hammerfilm in 1955, maar als een BBC televisieserie twee jaar eerder. De fantastische, paranoïde avonturen van professor Bernard Quatermass slaagden erin miljoenen Britten aan de beeldbuis gekluisterd te houden. Bijgevolg tekende studio Hammer, nog voor de reeks zijn conclusie kende, een overeenkomst met de staatsomroep voor de filmrechten op de serie. En daarmee werd de basis gelegd voor wat zou uitgroeien tot een gouden decennium voor Britse horrorprenten. Zonder het succes van Quatermass had Hammer zich waarschijnlijk nooit gewaagd aan Frankenstein, Dracula en al die andere klassiekers van de gruwel, die de studio naam en faam zouden bezorgen. We zijn inmiddels vijftig jaar verder, en Hammer is nog steeds synoniem voor horror. Maar hoe goed heeft de film waarmee het allemaal begon, The Quatermass Xperiment, de tand des tijds doorstaan? Is de huiver met andere woorden, na vijf decennia, nog steeds huiveringwekkend?

Het verhaal begint alvast fascinerend. De eerste Britse bemande raketvlucht, waarmee twee dagen tevoren alle contact verbroken was, crasht in een klein dorpje buiten Londen. Professor Quatermass, het brein achter het ruimteschip, snelt toe met zijn team, maar vindt slechts één van de drie bemanningsleden terug in het tuig. De overige twee zijn mysterieus verdwenen. Victor Carroon, de overlevende astronaut, lijkt bovendien besmet met een buitenaardse ziekte, die zijn cerebrale en motorische vermogens tot zombieniveau herleidt. Beetje bij beetje achterhaalt Quatermass wat er gebeurd moet zijn in de ruimte: de astronauten kwamen in contact met een vreemde entiteit, die twee van hen vernietigde en vervolgens bezit nam van Victors lichaam. Het doel van het buitenaardse wezen? Als parasiet de Aarde veroveren. De tijd dringt voor Quatermass en de politie om de invasie te voorkomen. Want Victor is ontsnapt uit het ziekenhuis en niemand weet waar hij is…

Om met de deur in huis te vallen: The Quatermass Xperiment is enorm gedateerd sinds zijn bioscooprelease, en (grotendeels) niet in positieve zin. De redenen hiervoor zijn ampel, maar een belangrijk mankement is zeker de wijze waarop de tv-serie naar het witte doek werd vertaald. De makers zijn schijnbaar vrij trouw willen blijven aan het origineel en injecteren de prent niet met de dosis extra energie en tempo die levensnoodzakelijk zijn om een bioscoopfilm van de nodige spanning te voorzien. De aanloop is bijzonder mysterieus, maar bovenal traag, waardoor het mysterie niet de kans krijgt een interessant verwachtingspatroon te scheppen in de hoofden van de kijker. Eenmaal het spel dan toch op de wagen zit, halverwege de tachtig minuten durende looptijd van de film, krijgen we een serie opeenvolgende setpieces voorgeschoteld, die allen eenzelfde patroon volgen en het verhaal met horten en stoten ter plaatse laten trappelen.

Een tweede beduidend minpunt vormt de karakterontwikkeling, die ook rechtstreeks van de tv-reeks schijnt overgenomen, gezien de mate van diepgang. De personages zijn namelijk chronisch onderontwikkeld, waardoor het haast onmogelijk wordt empathie voor hen te voelen. Ze lijken enkel aanwezig om de plot vooruit te helpen en in hun onderlinge interactie is geen greintje passie, angst of medeleven waar te nemen. Het is een onvergeeflijke fout, die echter niet alleen bij de scenaristen berust, maar ook bij de acteurs. Als het titulaire personage is Brian Donlevy bijvoorbeeld een arrogante verschijning, die gehaast zijn dialogen afhaspelt en in het door het beeld wandelen meerdere snelwandelrecords lijkt te willen breken. Naar verluidt was geestelijke vader Nigel Kneale verre van een fan van zijn vertolking, en het is niet moeilijk te zien waarom. Als je hoofdpersonage het charisma van een stuk drijfhout heeft, weet je dat je in de problemen zit. In de nevenrollen voelen de acteurs zich beter in hun vel, vooral dan Richard Wordsworth als de verdoemde astronaut Victor, maar het materiaal waar ze mee moeten werken sleurt ook hen mee de dieperik in.

En toch. Toch is The Quatermass Xperiment geen stinker van een film. Wellicht ben ik een hopeloze nostalgicus, maar de ouderwetse sciencefiction stijl van de prent wekte een aangename glimlach rond mijn lippen op. De look van de film, in die typische jaren vijftig atoomstijl, is een lust voor het oog, in al zijn low-budget glorie. Hetzelfde kan gezegd worden over de special effects en de make-up, die het groteske nastreven, maar de rubberen origine van de creaturen nooit kunnen verloochenen. Regisseur Val Guest verdient in mijn ogen zelfs een dikke pluim voor zijn sobere, maar hoogst efficiënte regie, die het midden houdt tussen een documentaire stijl en de gestileerde, paranoïde aanpak van de Amerikaanse sci-fi films van eind jaren veertig, begin jaren vijftig. In een sequentie met een jonge, spelend meisje, herkent de horrorfan zelfs een hommage aan James Whales klassieker Frankenstein.

Voor een hedendaags publiek zal het verhaal van The Quatermass Xperiment echter slechts als een boemeltrein voort denderen en is het misschien moeilijk om voorbij het lage budget van de prent te zien. Ook de spanning en de gruwel zullen op niemand nog hetzelfde effect hebben als in 1955, toen Hammer besloot de X-quotering voor de prent uit te buiten in de alternatieve spelling van de titel. Wat de film mist in acteercharisma en plotontwikkeling, maakt hij echter goed in ouderwetse, visuele charme. Een klassieker in het genre kan je The Quatermass Xperiment overigens bezwaarlijk noemen. Maar voor wie trek heeft in paranoïde sciencefiction pulp, is de film een aanvaardbaar ticket voor tachtig minuten no-brainer leut.

BEELD EN GELUID
Als alle obscure B-films uit de jaren vijftig eenzelfde dvd-behandeling kregen als The Quatermass Xperiment zou ik een erg blij man zijn. Het beeld vertoont weliswaar de te verwachten mankementen (een flinke portie filmgrain, contrastproblemen in de donkere scènes) maar is door de beugel genomen een aangename verrassing. De zwartniveaus zijn heerlijk duister en in de dagscènes vormt contrast geen enkel probleem. Vuiltjes zijn voor het grootste deel weggewerkt en de scherpte is zelfs impressionant te noemen. Ook op vlak van audio krijgt de prent twee opwaarts gerichte duimen van mij. Het originele monospoor geeft de dialogen klaar en helder weer, zonder veel last van ruis. Dynamisch gezien heeft de track uiteraard zijn beperkingen, maar het geluidsspoor geeft volgens mij prima weer hoe de film in de jaren vijftig geklonken moet hebben.

EXTRA’S
Op bonusgebied is deze dvd helaas een mager beestje. Twee documentaires uit de dertiendelige reeks The World of Hammer ogen op papier mooi, maar in realiteit zijn het niet meer dan 25 minuten durende aaneenschakelingen van fragmenten uit enkele Hammerfilms, geklasseerd per thema. Deze disc bevat de thema’s Sci-Fi en Hammer. Elke featurette wordt begeleid door de voice-over van wijlen Oliver Reed. De overige episodes van de World of Hammer werden verspreid over andere discs in het Hammer Collection gamma van Paradiso. Afrondend bevat deze schijf ook nog drie Cross-Promotionele Trailers voor titels uit deze collectie.

CONCLUSIE
The Quatermass Xperiment verdient een plaats in de filmgeschiedenis als de prent die Hammers overstap naar het horrorgenre inluidde, maar lijkt niet in staat de huidige generatie horrorfans nog de stuipen op het lijf te jagen. Toch bezit de film een onbetwistbare charme, die je gedeeltelijk het trage tempo en de soms lamentabele acteerprestaties doet vergeten. Beeld en geluid zijn van een prima kwaliteit op de dvd, maar de extra’s blinken uit in nietzeggend nihilisme.

OOK DIT NOG…
The Quatermass Xperiment is deel 1 van een trilogie films met professor Bernard Quatermass in de hoofdrol. Besprekingen van de superieure sequels Quatermass 2 en Quatermass and the Pit kan je dankzij een simpele muisklik elders op deze site lezen.