FILM
Een film naar het boek van Stefan Zweig over waargebeurde feiten. De handeling speelt zich af in Duitsland, waar Jettel (Juliane Köhler) van haar echtgenoot Walter (Matthias Habich) een brief uit Kenia krijgt met de boodschap dat ze met hun dochter kan inschepen naar Afrika, want dat hij als voormalig advocaat werk heeft gevonden op een farm als opzichter, en of ze een ijskastje en extra muskietennetten wil meebrengen. Ze moet discreet te werk gaan en zo weinig mogelijk mensen op de hoogte brengen van haar plannen. Niemand is te vertrouwen.

Het tijdsgewricht: Nazi-Duitsland anno midden de jaren '30: de druk van de fascisten op de joodse medeburgers neemt toe en wie het gevaar inziet maakt zich uit de voeten. Water Redlich, telg uit een vooraanstaand joods en verduitst milieu met een opleiding rechten en uitzicht op een baan als rechter, neemt het zekere voor het onzekere en ruilt het comfortabele maar gevaarlijke Duitsland in voor een vervallen boerderij in Kenia waar hij voor weinig geld opzichter wordt van een Engelse boer. De streek is woest en onherbergzaam, zonder stromend water of elektriciteit en de malariamug is er een voortdurende bedreiging. Geen gemakkelijke omgeving voor een verwende vrouw en een verwend kind. Die kunnen zich aan het harde leven en de vreemde taal moeilijk aanpassen en de relatie tussen de echtelieden komt in de onbekende, opgedrongen situatie zwaar onder druk te staan. Jettel wil terug naar haar familie, maar de onheilspellende berichten over het lot van de joden in Duitsland, dwarsbomen elke illusie over een snelle repatriëring.

Walter en Jettel groeien uit elkaar en worden van elkaar gescheiden wanneer de Britse machtshebbers in Kenia alle mannen met een Duits paspoort interneren en hun vrouwen en kinderen overbrengen naar Nairobi. Na een petitie van de joodse vrouwen aan het Brits Bestuur kunnen ze allemaal weer naar hun boerderijen terugkeren, maar Walter heeft zijn ontslag gekregen en treedt in dienst bij een Engelsman in militaire dienst. Dochter Regina heeft ondertussen Swahili geleerd, vriendschap gesloten met hun kok Owuor en zit op een Britse meisjesschool in Nairobi. Walter, niet in de wieg gelegd voor de boerenstiel, wordt soldaat in het Britse leger in Kenia en Jettel blijft vier jaar lang alleen achter met het beheer van de boerderij. Met vallen en opstaan past ze zich noodgedwongen aan de situatie aan, terwijl de joden in Duitsland naar zogenaamde werkkampen in het Oosten worden gebracht

Nirgendwo In Afrika van regisseur Caroline Link (Jenseits Der Stille), kreeg in 2003 de Oscar voor Beste Buitenlandse Film in de Verenigde Staten en werd in Duitsland in 2001 tot Beste Film van het jaar gekozen. De Duitse filmindustrie doet het weer goed op internationaal vlak met Good Bye Lenin!, Gegen Die Wand, Der Untergang en nu ook dus deze WOII-gerelateerde productie waarin niet de oorlog of de concentratiekampen, maar het lot van joden in de diaspora onder de aandacht gebracht wordt. In tegenstelling tot vroegere films over het lot van de geëmigreerde joden, brengt Link geen heldenverhaal, geen hoera-vertelling. De familie Redlich heeft het namelijk niet breed en het komt er dus op aan om te overleven. Want daarover gaat deze film: over de zelfredzaamheid van mensen in een situatie waarop ze niet zijn voorzien, het probleem van de aanpassing en de integratie, van het behoud van waarden en principes, of het noodgedwongen terugvinden ervan, wanneer de goede tijden door omstandigheden slechte tijden geworden zijn. Caroline Link beeldt de relatieproblemen tussen Walter en Jettel uit in korte en soms hevige scènes met Regina als stille getuige op de achtergrond. Jammer genoeg raken we als kijker niet echt bij de innerlijke strijd van de hoofdpersonages betrokken: in het boek van Zweig is Walters grootste probleem de verveling en de onmogelijkheid om zich aan het Afrikaanse land aan te passen. In de film lijkt het er meer op dat Walter status nastreeft, weer aanzien wil hebben en vermoedt dat zijn vrouw hem minacht omdat hij maar een gewone boer is. En ook Jettel is niet consequent uitgetekend: haar weerstand om te blijven buigt zonder veel uitleg om in enthousiasme en aanvaarding zonder dat daar overtuigende redenen worden voor aangedragen. Alleen Regina – door twee verschillende meisjes tot leven gebracht – slaagt erin om te overtuigen, wellicht mede door de onbevangenheid en de directheid waarmee de rol gestalte wordt geven.

De vooringenomenheid van Jettel ten opzichte van haar zwarte kok en de zwarte bevolking in het algemeen krijgt een sterke tegenhanger in de vriendschap de gehechtheid en het begrip dat de jonge én de oudere Regina opbrengen voor hun Afrikaanse buren. Regina mist de vooroordelen van haar moeder, zelf het slachtoffer van weer andermans vooroordelen. Owuor, de kok, gehuld in de afgedankte advocatentoga van Walter, is haar vertrouwenspersoon, haar doorgang naar de andere cultuur, degene die haar de wijsheid van de ouden bijbrengt en tegelijk respect opbrengt voor de bagage die ze al heeft meegekregen. Hij laat haar van het land houden, van de mensen en hun gebruiken. Regina is uiteindelijk een Afrikaanse, in dit geval Keniaanse, en het is jammer dat we niet te weten komen hoe het haar in het latere leven is vergaan. Nirgendwo In Afrika doet onvermijdelijk aan Out Of Africa denken, de 7-voudige Oscarwinnaar uit 1986 met Meryl Streep, Robert Redford en Klaus Maria Brandauer in de hoofdrollen. Ook die film speelt zich af in Kenia, zij het met meer glamour en romantiek. Typisch voor beide films is de hoofdrol die niet op de aftiteling staat, nl. de natuur. Die wordt in Links film ten volle benut en helemaal uitgespeeld in de dramatische ontwikkeling van het verhaal. Met hoge camerastanden vanuit vogelperspectief en lange pannes over de uitgestrekte zandvlakten zet de regisseur de grootsheid van de natuur af tegen de nietigheid van de personages en de irrelevantie van hun hang naar spelregels die hier niet van toepassing zijn.

Juliane Köhler (Aimee & Jaguar, Eva Braun in Der Untergang) speelt haar rol voortreffelijk, maar krijgt niet helemaal de kans om het karakter van Jettel uit te werken. Daarvoor worden te veel stappen te snel gezeten het zou niet verbazen mochten een paar essentiële scènes over de intenties van Jettel in de afvalbak van de monteur terecht zijn gekomen. Merab Ninidze heeft het in zijn rol evenmin makkelijk en zijn personage blijft het meest op afstand. Hij geeft allerlei signalen, maar ze zijn diffuus en te onduidelijk.

BEELD EN GELUID
De zon van Kenia is een gedroomd decor voor een film. De besneeuwde Kilimandjaro op de achtergrond tegen een staalblauwe hemel en de zachte zandkleuren van het landschap met de sporadische tinten van allerlei groen, staan garant voor een prachtige pellicule, zonder beschadigingen, vuil, compressiefouten of ruis. Gefilmd met de zon loodrecht op de aarde, staan de figuren vaak in hun eigen schaduw, waardoor ze als Indonesische schaduwpoppen door het beeld bewegen, artefacten uit een andere tijd, bezwangerd met oeroude mysteries en mystiek terwijl hun trance-achtige muziek de geluiden van de steppe overstemt. Soms gitaartokkels zoals die nog op Graceland te horen zijn, maar die goede luisteraars al 20 jaar eerder hadden opgepikt in bars en stamcafés in Matongé, en dan aanzwellende violen ondersteund door een ronkende cello met de zwarte vrouwenstemmen achteraan op het uiteinde, de tamtams in het midden, de strijkers vooraan links en rechts. Een Afrikaans feest.

EXTRA'S
Deze dvd bevat de originele bioscooptrailer, de filmografie van regisseur Caroline Link, een uitgebreid stel interviews met de cast en crew waarbij vooral de gesprekken met Sidede Onyulo en Lea Kurka de aandacht trekken en een zgn. B-roll, de Making of, een collage van setopnames tijdens het draaien van de film.

CONCLUSIE
Nirgendwo In Afrika heeft iets met joden, maar pakt het onderwerp vanuit een heel aparte hoek aan op basis van de autobiografie van ene Stefanie Zweig die op zesjarige leeftijd met haar ouders naar Kenia verkaste. Caroline Link heeft de grootste zorg besteed aan enscenering en dialoog, maar na het bekijken van de film blijft er toch een soort onbehagen hangen, omdat niet alles gezegd is misschien, omdat we niet te weten komen hoe het afloopt? Bovendien beklijven een aantal figuren niet echt, of niet voldoende om helemaal te overtuigen. Twijfelgeval.