REEKS
De Planet Of The Apes-franchise was eertijds een redelijk succesvolle reeks films, gebaseerd op het werk van Pierre Boulle, tevens de auteur van Bridge On The River Kwai. Tussen 1968 en 1973 werden vijf films gemaakt; de eerste hiervan werd één van de grootste successen voor acteur Charlton Heston. In de films wordt een somber en grauw toekomstbeeld geschetst hoe de mensheid van de top van de evolutionaire ladder tuimelt en de toekomst van de Aarde uiteindelijk in handen van drie apenrassen terecht komt - we geven hiermee de clou van de eerste film al weg, maar Fox heeft die stommiteit zélf al begaan door de diverse uitgaven van de dvd, waarop het Vrijheidsbeeld in al zijn glorie op de cover staat; een cultklassieker als deze, die ontelbare keren geparodieerd werd, gaande van De Apenkermis van Suske en Wiske tot recent nog in de Dreamworks-animatiefilm Madagascar kan een beetje filmkenner niet echt meer verrassen. Apen, dus. Naast de vlijtige chimpansees en de wijze orang-oetangs worden er ook nog een bende oorlogszuchtige gorilla's op het publiek losgelaten. De hele filmcyclus baadt in een belerend "oorlog is slecht"-sfeertje, waarbij het moraliserende vingertje om de haverklap om het hoekje komt piepen, maar qua productiewaarde is het wel degelijk een interessante reeks. Zij het dan dat de hoeveelheid geld die voor de speciale effecten werd gebruikt, duidelijk bij elke volgende film ongeveer gehalveerd werd.

De Planet Of The Apes-reeks heeft in al die jaren een redelijke cultstatus verworven, en was meteen een goeie springplank voor acteur Roddy McDowall, die in vier van de vijf films meespeelde, maar er relatief bekeken minder eer uithaalde dan Charlton Heston. In 1974 werd de reeks nog opgevolgd door een televisieserie die maar één seizoen lang op de buis is gebleven. Ook daar deed het krappee budget de reeks uiteindelijk de das om; zo werd onder meer het shot van het gestrande ruimteschip schaamteloos gerecycleerd uit de eerste film. Daarna, toen de citroen definitief uitgeperst leek, kwam in 2001 regisseur Tim Burton op de proppen met een nieuwe versie, die de reeks een hele andere insteek gaf: in plaats van een toekomst op Aarde verplaatste Burton de actie naar een andere planeet, en vooral beschikte hij wél over een budget dat kon tippen aan dat van de originele film. Helaas waren de critici niet echt mals voor deze herwerkte versie, en het onbesloten einde van de 2001-film is tot op heden nog niet van een vervolg voorzien. Fox heeft wel nog de originele film recent een opknapbeurt gegeven en als 2-disc special edition gereleased. De boxset die we hier bespreken, die de vijf films bundelt met een bonusdisc, is intussen niet zo makkelijk meer te vinden, maar de aparte films zijn recent heruitgebracht in het Big Deal-budgetlabel van Fox, vandaar dat een bespreking ons nuttig leek.

FILMS


Planet Of The Apes (1968)
(overgenomen van de single disc bespreking van Serge)

Planet Of The Apes vertelt het verhaal van astronaut Taylor (Charlton Heston) die met drie companen een ruimtereis maakt. De film opent wanneer iedereen op het punt staat om in hypersleep over te gaan. Hun reis wordt onderbroken en ze crashen op een verlaten plek, vermoedelijk een andere planeet volgens hen. Eén van de astronauten wordt echter dood aangetroffen en de drie overlevenden gaan op zoek naar leven. Ze hebben slechts proviand voor enkele dagen dus hun tijd dringt. Na een paar dagen arriveren ze bij een waterval en duiken ze vol overgave het water in. Hun kleding die ze op de over hebben achtergelaten, wordt echter gestolen. De drie mannen merken dit en zetten de achtervolging in. Blijkbaar is de planeet bewoond door harige en verwilderde mensen. Hun ontdekking is van korte duur want opeens worden ze opgejaagd door ruiters op paarden: Taylor's mond valt open van verbazing als deze ruiters apen blijken te zijn die bovendien nog kunnen spreken ook. Tijdens de klopjacht wordt één astronaut neergeschoten, Taylor raakt gewond aan de keel en Landon, de derde astronaut, wordt eveneens gevangen genomen. Taylor wordt uitstekend verzorgd door Zera (Kim Hunter) die trouwens een boontje heeft voor haar 'patient'. Al gauw komt Taylor te weten dat de mens op deze planeet niet kan praten en ondergeschikt is aan de apen die er heersen. Zera vermoedt dat Taylor hogerbegaafd is en ze tracht hem te doen spreken maar zonder resultaat vermits de wonde aan zijn keel niet snel geneest. Hij kan echter wel schrijven waardoor Zera er de archeoloog Cornelius (Roddy McDowall) bijhaalt om dit te bestuderen. Na een ontsnappingspoging wordt Taylor overmeesterd waarna hij de inmiddels beroemde woorden uitspreekt: "Take your stinking paws off me you damn, dirty ape." De apen weten niet wat hen overkomt en organiseren een spoedproces dat uiteraard oneerlijk verloopt. De film nadert hier stilaan de ontknoping en na een nieuwe ontsnapping begeeft Taylor zich samen met Nova (zijn nieuwe geliefde), Zera en Cornelius naar de 'verboden zone' waar vroeger opgravingen hebben plaatsgevonden die enkele geheimen aan het licht hebben gebracht maar door Dr. Zaius angstvallig verborgen gehouden zijn. Taylor zal spoedig de harde waarheid onder ogen moeten zien...



Beneath The Planet Of The Apes (1970)
Een tweede ruimteschip wordt achter de vermiste astronauten uit het eerste deel aangestuurd, en - het begint bijna een gewoonte te worden - slechts één astronaut overleeft de missie, een zekere Brent (James Franciscus). Brent ontmoet de doofstomme Nova (Linda Harrison), die blijkbaar weet waar de vermiste Taylor (Charlton Heston) zich bevindt. Taylor is tegen alle wetten van de fysika in door een muur gevallen en spoorloos verdwenen. Brent verzeilt in het huis van chimpansees Zira (Kim Hunter) en Cornelius (David Watson). Daar verneemt hij dat de gorilla's, de militaire leiders van de apen, onder leiding van Ursus (James Gregory), na de verdwijning van Taylor van plan zijn om na het eeuwenlange verbod toch de Verboden Zone binnen te dringen, dit ondanks de tegenwerpingen van Dr. Zaius (Maurice Evans), die een boel narigheid voorziet. Brent probeert hen een stap voor te blijven, en als eerste de Verboden Zone binnen te dringen. Daar verneemt hij tot zijn grote afgrijzen wat er met de mensheid is gebeurd na de allesvernietigende oorlog, en welke, nog veel ergere verschrikking, hen allen, mens zowel als aap, te wachten staat.

De tweede Planet Of The Apes-film begint scenariogewijs als een doordrukje van het eerste deel. Een andere astronaut komt uiteindelijk in dezelfde precaire situatie als Taylor in het eerste deel terecht, en gaat op de loop voor de oorlogszuchtige apen. Charlton Heston, die even een acte de présence in dit tweede deel geeft, heeft er blijkbaar verstandiger aan gedaan om zich niet te veel met dit deel in te laten. Meer en meer naarmate men toch wat variatie in de plot tracht te brengen, wordt deze ook jammer genoeg gradueel ongeloofwaardiger.



Escape From The Planet Of The Apes (1971)
Totaal onverwacht keert één van de ruimteschepen uit de twee vorige films in het begin van de jaren '70 terug uit de toekomst. De aanwezigen blijken drie apen te zijn, Zira (Kim Hunter), Cornelius (Roddy McDowall), en Milo (Sal Mineo), die al snel na een ongelukje om het leven komt. Ze hebben als enige een nucleaire ramp overleefd, en alleen dierenartsen Lewis Dixon (Bradford Dillman) en Stephanie Branton (Natalie Trundy) krijgen te vernemen dat het apenras binnen tweeduizend jaar de oorzaak zal zijn voor een wereldwijde catastrofe. De sprekende apen zijn oorspronkelijk een mediagenieke attractie, maar ondanks Lewis' advies aan Zira en Cornelius om niets te zeggen over waar ze precies vandaan komen, weet doctor Otto Hasslein (Eric Braeden), met behulp van een cocktail van alcohol en sodiumpentothal, de waarheid aan Zira te ontfutselen. De apen worden plots vijand nummer één, en Lewis en Stephanie zien het als hun plicht om de dieren te helpen ontsnappen. Eén en ander wordt gecompliceerd doordat Zira zwanger is.

Escape From The Planet Of The Apes weet de meubels te redden doordat het oorspronkelijke gegeven van de eerste twee films werd omgedraaid: nu zijn het de intelligente apen die tegen hun wil op onze wereld terecht komen. Naast het feit dat dit het scenario nieuw leven inblaast, was het natuurlijk ook een flinke budgettaire meevaller, omdat slechts een beperkt aantal acteurs van een apenmasker moest voorzien worden. Vier om precies te zijn, waarvan één kleine bijrol voor een gorilla, waarvan het kostuum eruit ziet als een erbarmelijk goedkope carnavalsvermomming. Na het spectaculaire einde van de vorige film, waar eigenlijk maar moeilijk een vervolg op kon gebouwd worden, was deze film de eerste aanzet tot een soort van prequel-trilogie waarin we vernemen hoe de aap ooit de mens heeft kunnen overtroeven als leading species. Een ander pluspunt is dat Kim Hunter en Roddy McDowall beide bereid werden gevonden om hun apenrollen nog eens op zich te nemen. Zeker het interessantste vervolg van de reeks.



Conquest Of The Planet Of The Apes (1972)
Anno 1999 heeft een ziekte die een astronaut heeft meegebracht uit de ruimte alle honden en katten uitgeroeid. De mens heeft dan maar de apen gedomesticeerd, alhoewel "onderworpen aan het slavendom" wellicht een betere omschrijving is. Al die jaren heeft circusdirecteur Armando (Ricardo Montalban) het bestaan van Caesar (Roddy McDowall ), de sprekende aap, zoon van Zira en Cornelius, verborgen kunnen houden. Maar de autoriteiten zijn hem op het spoor; terwijl Armando wordt opgepakt, houdt Caesar zich verscholen tussen enkele pas gevangen apen, en hij vergezelt hen naar het centrum waar ze worden geconditioneerd voor de slavenarbeid. Hij wordt door gouverneur Breck (Don Murray) gekocht, en komt zo in het zenuwcentrum van de macht terecht. De geschikte plaats voor Caesar om, aangedaan door het leed van zijn soort, een revolutie te plannen.

Conquest Of The Planet Of The Apes is ontegenzeglijk het gewelddadigste deel uit de reeks. J. Lee Thompson heeft niet veel moeite gedaan om de parallellen tussen de manier waarop de apen worden behandeld en de slavenhandel van weleer erg omslachtig in te kleden. Het verhaal heeft daarom erg weinig om het lijf, maar de opstand van de apen tegen hun menselijke overheerser vormt een essentiële schakel in de manier waarop de originele Apes-film aan zijn Pre/Sequels (tja, dat heb je met films over tijdreizen) wordt gekoppeld. Het mankeert de film echter aan budget, wat zich onder meer vertaalt in de soms lachwekkend simplistische visie die de makers hadden over de toekomst die 27 jaar voor hen lag, en intussen alweer zes jaar áchter ons ligt. Na zijn afwezigheid in de tweede en terugkeer in de derde film - met een apenmasker op valt zulks natuurlijk niet erg op - neemt acteur Roddy McDowall opnieuw de hoofdrol op zich, zij het dan dat hij een ander personage vertolkt - plausibel omdat het verhaalsgewijs om zijn eigen zoon gaat. McDowall brengt zijn personage op een erg flegmatieke en innemende wijze naar voor, en dat is in een film met nevenpersonages waarvan de éne helft geen woord dialoog heeft, en de andere helft er uiterst onsympathiek bijloopt, maar mooi meegenomen. De snelheid waarmee de andere apen door Caesars personage echter leren hoe ze onder meer een lasbrander moeten gebruiken terwijl ze even daarvoor nog in hun broek doen (ja, apen dragen een broek!) van de schrik als ze vuur zijn, is misschien wel de moeilijkste plotwending uit de saga, maar het ontbreekt de schrijvers op dat vlak een beetje aan ernst. Al bij al niet zo vermakelijk als het uiterst geinige derde deel.



Battle For The Planet Of The Apes (1973)
2670. Een oude orang-oetang vertelt aan een gemengd publiek van apen- en mensenkinderen wat er gebeurde na de succesvolle rebellie van Caesar (Roddy McDowall). Een nucleaire oorlog heeft de voornaamste steden van de mensen plat gelegd, en voor de overlevenden zijn de rollen nu omgedraaid: zij zijn de slaven geworden van de apen, alhoewel Caesar op termijn een volledige gelijkheid wil nastreven. Zijn grootste tegenstander is de koppige generaal Aldo (Claude Akins), een gorilla die de mens het liefst zou uitroeien. De mens MacDonald (Austin Stoker) vertelt hem dat er in de radioactieve ruïnes van de steden mogelijk nog beeld-en geluidsfragmenten bestaan van Caesars ouders. Vergezeld door de wijze orang-oetang Virgil (Paul Williams) gaat het drietal op onderzoek uit in de Verboden Stad. Daar treffen ze echter, naast de gezochte bandopnames, ook nog een leger van radioactief gemuteerde overlevers onder leiding van de broer van de vroegere gouverneur Kolp (Severn Darden), die totnogtoe niets afwisten van het bestaan van Ape City. Het komt tot een gewelddadig treffen, waarbij Caesar niet alleen het hoofd zal moeten bieden aan de oorlogszuchtige mensen, maar ook nog eens generaal Aldo het hoofd moet bieden, en intussen zijn principe hoog tracht te houden dat de aap zich van de mens onderscheidt, doordat die zijn soortgenoten niet doodt.

Battle For The Planet Of The Apes is een redelijk apocriefe film, waarin veel details de gebeurtenissen uit de vorige films tegenspreken. Hoe de mens op zo'n korte tijd zichzelf in de vernieling heeft gewerkt, kan nog enigszins begrepen worden, maar dat alle apen plots spraakvermogen hebben, is toch wel een serieuze sprong op de evolutionaire ladder. De vraag wat uiteindelijk tot de aftakeling van het mensenras heeft geleid, wordt niet beantwoord, en in de plaats daarvan wordt er eerder gekozen voor een semi-happy open einde, in onvervalste "the future is not set"-stijl. Ook de gevolgen van de nucleaire holocaust, en dan in het bijzonder het aantal overlevenden en het schijnbare gemak waarmee de radioactiviteit van de nucleaire winter is uitgewerkt, zijn ronduit ongeloofwaardig. Op het vlak van design valt in deze film nog het meest op hoe fake de apenmaskers wel zijn, getuige daarvan de gebrekkige lipsynchronisatie. Regisseur J. Lee Thompson moet wel wat krediet toebemeten worden dat hij een dergelijk krap budget tot de laatste cent heeft kunnen uitstrekken.



BEELD EN GELUID
De leeftijd van de films in aanmerking genomen is het beeld van een redelijk goede kwaliteit. Van alle vijf de films krijgen we een anamorfische transfer in het originele 2.35:1-formaat voorgeschoteld. De prints zijn wonderwel door de tand des tijds gespaard gebleven, en vooral de kleuren zien er in verhouding tot de ouderdom nog redelijk levendig uit, vooral bij de eerste drie films, waarbij Beneath redelijk goed uit de verf komt, rekening houdend met het donkere timbre van de film. Conquest en Battle zijn van een iets vuilere print afkomstig, wat resulteert in een veel donkerdere setting, sporadische beeldbeschadigingen - erg goed te merken rond de 58ste minuut van Escape - en hier en daar een compressieprobleempje. Op vlak van contrast scoren de eerste vier films goed, de laatste redelijk. De layer change is bij elk van de films goed geplaatst, met de notoire uitzondering van Battle, waarin deze midden in een dialoog plaatsvindt, waardoor ook de ondertiteling even verstoord wordt. Aliasing is in elk van de films merkbaar, bijvoorbeeld in de shots waarin de mensen opgesloten zitten in kooien, of in de diverse onderaardse complexen die de film rijk is.

Enkel de originele film uit 1968 werd voorzien van een Dolby Digital 5.1-mix, een track met enerzijds maar een magere surroundspreiding en nauwelijks subwoofer-activiteit, maar die redelijk aanvaardbaar klinkt. Vooral de voor zijn tijd redelijk experimentele filmmuziek van Jerry Goldsmith doet zijn voordeel met de hernieuwde mix. De andere vier films hebben op gebied van audio niet veel speciaals te bieden: ze zijn allemaal in Dolby Surround 2.0 gecodeerd, met de ietwat rare uitzondering dat Escape feitelijk een als 2.0-gecodeerde monotrack bevat. Qua surroundbeleving is deze Apes-collectie niet dadelijk iets om uw home-theatre mee te demonstreren, maar van de vier sequelfilms is het vooral Battle die wat beter scoort dan de drie andere, vooral door de betere uitbalancering tussen muziek en dialoog.



EXTRA'S
Elk van de vijf Apes-films bevat een lijst met de castverdeling - uitgezonderd de eerste film - en de trailers voor al de films. De 4 sequels bevatten tevens nog een cross-promotionele trailer. Films 1 en 2 bevatten daarnaast ook nog een zeer bescheiden fotogallerij. De boxset bevat echter nog een zesde disc, met daarop de iets over 2 uur afklokkende documentaire Behind The Planet Of The Apes, gepresenteerd door Roddy McDowall. De documentaire wordt ruwweg in twee verdeeld over de eerste film en de vier sequels. Het geheel is een op het eerste gezicht wat rommelig amalgaam van testshots, archiefmateriaal en interviewbeelden, maar bevat toch meer dan genoeg interessante informatie om zelfs de meest verwende Apes-kenner te kunnen bekoren. Deze documentaire is overigens ook terug te vinden op de 2-disc special edition van de originele film; deze laatste bevat overigens nog wat supplementair extra-beeldmateriaal, maar daardoor onstaat hier en daar ook wat overlap.

CONCLUSIE
Wie deze box nog op de kop kan tikken voor een redelijke prijs, heeft één klassieker en vier ondergeschikte sequels in huis. Vooral de bonusdisc krikt de extra's-score van deze release op. De transfer is niet bijzonder geweldig maar aanvaardbaar, met als uitzondering naar boven de eerste film. Wie voor het maximum aan extra's en de beste presentatie wil gaan, kan echter beter van de eerste film de SE kopen - waarbij je nog eens extra een DTS-versie van de eerste film cadeau krijgt - en voor de sequels hopen dat één of andere retailer eens met een drie-kopen-één-gratis actie uitpakt.