DOCUMENTAIRE
Onze landgenote Lydia Chagoll vlucht met haar ouders tijdens de Tweede Wereldoorlog om aan de Nazi's te ontsnappen. De Chagolls zijn joden en in tegenstelling tot vele anderen zien zij de kans om België te verlaten en naar een veilige buitenlandse bestemming uit te kijken. Maar de rest van Europa en de wereld staan hun niet met open armen op te wachten. Noch in Spanje, Portugal of Mozambique worden ze toegelaten. Ze krijgen doorreisvisa en Zuid-Afrika verplicht ze in te schepen naar Nederlands-Indië (het latere Indonesië). Kort na aankomst op Java, het droomeiland, strijken de Japanse bezettingstroepen er neer. Hun tactiek is barbaars en hun optreden mensonterend. Als gevolg van de overeenkomst met Nazi-Duitsland worden alle vijandelijke withuiden opgesloten in kampen. In eerste instantie in de blanke residentiële wijken, later in kampen. Lydia zal meer dan 3 jaar in 5 verschillende kampen doorbrengen en er haar jeugd grotendeels zien passeren, zonder de mogelijkheid om te studeren of zich als een normaal opgroeiende tiener te gedragen, vriendjes te hebben, dromen te koesteren en plannen te maken voor de toekomst. Dankzij de atoombommen op Hiroshima en Nagasaki zal zij overleven, want zoals ze zelf aangeeft had het niet veel langer mogen duren of we waren allemaal omgekomen van ontbering. Ze heeft meer geluk dan haar familie in Europa. Bij haar terugkeer – na een moeilijke repatriëring – komt ze bij een tante in Holland terecht en verneemt daar dat grootvader, grootmoeder, nichtjes en neefjes, bijna haar hele grote familie verdwenen is. Meer wordt er niet gezegd en ook nadien niet, of nauwelijks, wanneer de familie opnieuw een normaal leven probeert op te bouwen. Iedereen zwijgt, want zwijgen doet vergeten en wat men niet zegt, bestaat niet. Ook de omgeving, de samenleving is er niet klaar voor, niet voor het verhaal van de teruggekeerden uit de Duitse kampen, maar nog veel minder voor de miserie uit de jappenkampen,een conflict ver van het eigen bed. Lydia zwijgt en verbijt, privé en en public. Pas dertig jaar later – mede onder invloed van collega en partner Frans Buyens – vertrouwt ze haar herinneringen van toen aan het papier toe: in 1981 haar ervaringen als kind in de kampen, later, in 1988, haar vragen en bedenkingen over de rol van Hirohito en de manier waarop hij door de westerse geallieerden – met name de Amerikanen – na de oorlog is behandeld: was hij een oorlogsmisdadiger, net zoals Hitler, en zo ja, waarom heeft hij dan niet terecht moeten staan in Tokio na de oorlog? Zou men Hitler niet tot de doodstraf hebben veroordeeld in Nürenberg mocht hij nog geleefd hebben? Wat maakt Hirohito dan zo bijzonder, zo anders, waarom wordt hem de grootst mogelijke eer bewezen bij zijn dood in 1989, door alle politieke en koninklijke hoofden van de wereld, de man die honderdduizenden onschuldig de dood injoeg?

Voor wie het heeft meegemaakt, al dan niet met een tatoeage op de onderarm, blijven de jaren of maanden in de kampen een onuitwisbaar lidteken op de ziel. En als ze praten, de slachtoffers, – in de hoop dat hun woorden een waarschuwing kunnen zijn tegen iets dergelijks in de toekomst – merken ze dat er eigenlijk niets is veranderd, dat het niet heeft opgehouden en gewoon is doorgegaan: de plaatsnamen zijn anders, de omstandigheden zijn anders, de aantallen en de methodes zijn anders, maar de context is dezelfde, in Guantanamo vandaag, in Bosnië in de jaren '90, in Korea in de jaren '50, in Vietnam in de jaren '60, in Palestina sinds de oorlog, tussen Iran en Irak in de jaren '80, In Tsjetsjenië, in Nigeria, In Boeroendi...

Frans Buyens kreeg in 2003 de nodige middelen bij elkaar om de geschriften van Lydia Chagoll over de kampen en Hirohito te verfilmen. Met de steun van de Franse Gemeenschap en het Waalse Gewest werkt hij een scenario uit dat haar kindervaringen en de politieke inzichten omvat en dat haar visie op de feiten, haar interpretatie van de gebeurtenissen, recht doet. Het resultaat is de lange documentaire La Peau Blanche Devrait Courber La Tête Pour L’Empereur Hirohito, 110 minuten lang en opdeelbaar in 2 documentaires van elk 55 minuten met in Deel 1 Lydia's verhaal als kind en in Deel 2 keizer Hirohito. Om de tekst tot zijn volle recht te laten komen bedenkt Buyens een heel aparte enscenering. Hij maakt geen gebruik van footage, van oorlogsbeelden en ander materiaal uit die tijd, maar plaatst Lydia met twee andere vrouwen in een minimalistisch decor, een wand van bakstenen badend in oranje en rood licht en voor de rest het boek, de tekst, twee stoelen. Lydia vertelt sporadisch over de ervaringen in de kampen, iemand doet het chronologisch relaas van haar Odyssee, een actrice wandelt door het decor en leest de uitgezochte passages voor. Soms is een kort interview ingelast, afgewisseld met portretachtige opnamen van de drie vrouwen, pas helemaal op het eind zit een kort journaalitem van de RTBf naar aanleiding van Lydia's protestoptreden tégen de ontmoeting van ons koningshuis met keizer Hirohito. 110 Minuten citaten, getuigenissen en chronologie, soms ingehouden en op zakelijke toon, soms emotioneel en met de krop in de keel, dan weer met een mate van ontzetting, verbijstering en ongeloof; op andere momenten retorisch, uitdagend, beschuldigend, met een gevoel van onmacht nooit ver af. La Peau Blanche is een pijnlijk, ontroerend, nachtmerrieachtig relaas van de beestachtige manier waarop de Japanse militairen hun blanke gevangenen behandelen en de joden en maçons in het bijzonder. Er zijn twee verschillen met hun lotgenoten in Europa: ze hebben geen nummer op de arm en ze worden niet vergast. De rest maakt weinig verschil: de zware arbeid, de ontbering, het gebrek aan voedsel, de mensonterende appéls, de vernederende buigingen voor elke passerende militair van welke rang ook, de verkrachtingen, folteringen, onthoofdingen, verdrinkingen, etc.

Lydia Chagoll vertelt het tegen de camera, zo zakelijk en rustig mogelijk, maar soms neemt het hart het van de geest over en is ze even sentimenteel, laat ze ons even zien hoeveel pijn het allemaal doet en dat shockeert, lichtjes, want zo’n openhartigheid is ongewoon, niet meer of nog maar weinig van deze tijd, not done in een maatschappij waar gevoelens teruggedrongen zijn naar soaps en kwisprogramma’s. Toch dwingt het respect af, ze is één van de laatste bakens uit een recent verleden.

Deel 2 van deze documentaire wordt ons verteld door de volwassene Lydia Chagoll, door de vrouw die uit het leed is opgestaan, een leven heeft opgebouwd als danspedagoge, die gestudeerd heeft en haar plaats in de wereld opeist, ondanks het gebrek aan interesse van onze na-oorlogse samenleving voor haar en haar lotgenoten, zoals ze het zelf beschuldigend formuleert. De vrouw die zolang heeft gezwegen staat in 1988-89 plots voor de camera's van de nationale (en misschien zelfs internationale) pers met twee lotgenoten en een aantal mensen uit het verzet. Ze hebben witte bordjes bij zich en staan voor het koninklijk paleis in Brussel uit protest tegen de manier waarop onze regering en ons koninklijk huis de Japanse Keizer eer bewijst ondanks zijn grote aandeel in het leed van de Tweede Wereldoorlog in Azië. De anders rustige Lydia Chagoll, is boos, en terecht, want de Japanse Hitler, in wiens naam alle doden zijn gevallen en alle brutaliteit is gebeurd, is nooit voor een oorlogstribunaal gedaagd, heeft zich nooit moeten verdedigen tegen beschuldigingen van volkerenmoord en misdaden tegen de menselijkheid. Na twee atoombommen, één van uranium en één van plutonium, geeft de goddelijke Hirohito zich over aan de Amerikanen, aan de vijand, zoals hij ze in zijn radio-speech de dag na de overgave nog noemt en wordt uit de wind gezet omdat de politieke kaarten gekeerd zijn en Amerika zich geen chaotisch Japan kan permitteren met een Russische beer die zich op de borst klopt in Europa en het naburige China dat in de loop van 1949 communistisch is geworden. De U.S.A. heeft een steunpunt nodig in de Pacific, een militaire basis in Japan en de prijs is keizer Hirohito. Kunnen we ons de ontzetting van de slachtoffers voorstellen, hun gevoel van onmacht, van verraad? Misschien door een vergelijking met Adolf Hitler: stel dat die geen zelfmoord had gepleegd en de Amerikanen ook hém in bescherming hadden genomen. Kunnen we ons voorstellen dat hij een officieel bezoek aan ons land zou brengen anno 1988? Dat is er met keizer Hirohito van Japan gebeurd. Lydia Chagoll is terecht boos, soms is het er net een beetje over, maar wij zijn maar de toeschouwers, wij hebben het niet meegemaakt, wij moeten er niet tot onze laatste dag mee leven, wij kunnen het nooit op dezelfde manier aanvoelen. Frans Buyens vangt de emotie op met stille momenten, laat de kijker even tot zich zelf komen en het gezegde tot hem doordringen, switcht naar de chronologie voor een zakelijk mededeling of naar de actrice voor een andere bedenking van Lydia Chagoll. Zij heeft er decennialang over kunnen nadenken, haar manier van omschrijven en vastgrijpen is direct en functioneel. Ze doorspekt haar discours met details, onbekende anekdotes, minder bekende feiten, verbazende consequenties, hallucinante gevolgen. Ze blijft boeien, tot op het eind.

BEELD EN GELUID
La Peau Blanche heeft weinig kleur, veel rood en oranje en donkerbruin. Alles staat in functie van het woord en afleiding wordt zoveel mogelijk vermeden. Paul De Cock en geluidsman Willem Bosse brengen het geheel netjes in beeld, zowel qua beeld als geluid. Zonder de emoties tot op het bot uit te benen, geven ze met korte camerawisselingen net voldoende aanzet mee en het scenario vangt vervolgens de verandering van sfeer op en herstelt het documentaire karakter, maar niet voor lang, want Lydia Chagoll kan door gewoon rustig te formuleren al voor emotie zorgen, emotie opwekken, met haar kale hoofdje, breekbaar en fragiel en haar strakke gelaatstrekken met ingevallen wangen. Het geluid is sober, met af een toe een muzikale toets, afgemeten en kort als intermezzo, als pauzepunt, als overgang, niets meer. De ondertiteling is van goede kwaliteit. Er is voldoende vertaald en de regels staan mooi onderaan. Kortom: een verzorgde productie.

EXTRA'S
Deze dvd bevat volgende extra's: een Biogafie van Frans Buyens en Lydia Chagoll, een Interview met F. Buyens en L. Chagoll over de totstandkoming van dit project, de beperkingen en de mogelijkheden, een Interview met Y. Thanassekos, socioloog en Directeur van de Auschwitz Foundation over het belang van deze film voor de geschiedenis van de Holocaust en een Interview met José Gotovitch, historicus, over het historisch belang van deze getuigenis.

CONCLUSIE
La Peau Blanche van Frans Buyens is een aanklacht, een getuigenis, een waarschuwing en een sterk gestyleerde documentaire film over de jeugd en de ideeën van Lydia Chagoll. De film is een aaneenschakeling van feiten en gevolgen en boeit de geïnteresseerde kijker zonder twijfel van begin tot einde, ondanks de aparte stijl en het totaal ontbreken van footage uit de kampen. Het is even wennen aan de aanpak van Buyens, maar na zeer korte tijd wordt het duidelijk dat een andere werkwijze de kijker alleen maar afleidt van wat belangrijk is in deze productie, nl. de getuigenis.

La Peau Blanche is de eerste in een reeks van 24 dvds die een totaalbeeld geven van het werk van Lydia Chagoll en Frans Buyens. 12 dvds zijn al op de markt, verdeeld over twee boxen. De rest van het materiaal verschijnt in het najaar van 2005 en het voorjaar van 2006.