FILM
Mel Brooks is een innemend man. Hij is grappig, flamboyant, neemt zichzelf niet te serieus en deinst er niet voor terug om risico’s te nemen. En zeg nu zelf, een joods opdondertje dat een grote Hollywoodster als Anne Bancroft weet te strikken als echtgenote verdient respect. Niets mis met de man zelf dus. Zijn films daarentegen zijn moeilijker te analyseren. Van afschuwelijke wangedrochten als Dracula: Dead and Loving it tot kleine pareltjes als Young Frankenstein vertoont zijn carrière meer pieken en dalen dan een Zwitserse skipiste. En meestal liggen zijn prenten ergens tussenin. Bevatten ze een schitterend concept maar een flauwe uitwerking, of worden dijenkletsers juist teniet gedaan door een wankele kapstok die bezwijkt onder de humor. Brooks’ eerste kaskraker, The Producers, vormt geen uitzondering op de regel.

De plot is alvast vrij ingenieus. Max Bialystock, een theaterproducent op Broadway die na een schitterende carrière de bodem van het vat bereikt heeft, is gedwongen geld van oude dametjes af te troggelen om zijn musicals gefinancierd te krijgen. Een zorgeloze oude dag zit er voor hem schijnbaar niet in. Tot hij de timide boekhouder Leo Bloom over de vloer krijgt. Die maakt de producent immers diets dat het op poten zetten van een gigantische flop meer kan opbrengen dan een succesverhaal. Na een falend stuk verwachten de investeerders namelijk toch hun geld niet terug. Bialystock zet de theorie meteen om in de praktijk en grasduint door stapels scripts, op zoek naar een musical zo slecht dat een flop gegarandeerd is. Zijn oog valt op Springtime for Hitler, een onverbloemde ode aan de Führer, geschreven door een geschifte ex-Nazi. Een afgrijselijke regisseur en een talentloze hoofdacteur overtuigen Bialystock en Bloom er voorgoed van dat hun plan zal lukken. Tot op de openingsavond het publiek schaterlachend de zaal uitkomt. Springtime for Hitler is een sensatie, en de tientallen investeerders eisen stuk voor stuk hún twintig procent van de winst op…

Eén ding moet je The Producers nageven: de prent heeft ballen aan zijn lijf. Een film die op een zodanig schaamteloze wijze het Derde Rijk parodieert, blaast het begrip ‘politiek correct’ immers met één stevige stoot van tafel. Dat is meteen ook de grote kracht van de productie. Mel Brooks zou nog geen heilig huisje herkennen als het in als haar vroomheid voor zijn neus stond en hij schopt dus stevig tegen de schenen van het establishment. Op een ingenieuze en intelligente manier bovendien, zodat de schaterlach niet enkel vanuit de buik maar ook vanuit het hoofd gegenereerd wordt.

Althans, als het louter op de idee van de Hitlerparodie aankomt. De algemene trend van grappen in de film hanteert immers eerder de grootste gemene deler van een heilige drievuldigheid van volksamusement: overdrijving, seksueel innuendo en boertigheid. Dit deel van de prent kan heel wat minder bekoren. Hoewel her en der een leuke grap opduikt (Gene Wilder die niet zonder zijn blauw dekentje kan bijvoorbeeld), is de humor vaak een voorbeeld van té gemakkelijk trachten te scoren. Evenmin hulpvol is het feit dat de sfeer van de flower al te nadrukkelijk naar voren treedt, vooral verpersoonlijkt in de wijze waarop Hitler gestalte wordt gegeven en de rondborstige Zweedsheid van een secretaresse.

Dit verklaart o.a. waarom The Producers na een veelbelovende eerste dertig minuten als een soufflé in elkaar zakt, om vervolgens een opleving te krijgen in de musicalnummers en dan naar een teleurstellende climax af te glijden. De simpliciteit van de plot vereist namelijk een constant hoog niveau aan humor, en daar gaat Mel Brooks bijwijlen de mist in. Een ander heikel punt van de productie is de behoorlijk goedkope look van de prent. Ik pleit er niet voor dat komedies met grootse filmische trucs moeten uitpakken, maar de regie van Brooks is te theatraal en te gefocust op close-ups, iets wat zich bij uitbreiding vertaalt naar een inspiratieloze fotografie, by-the-numbers audio en een montage die vaart mist. Enig lichtpunt zijn de gevatte en aanstekelijke musicalfragmenten, hoewel ook die de beperkingen van de technische crew blootleggen.

Het thema van voltreffers afgewisseld met losse flodders geldt eveneens voor de cast. Zero Mostel domineert de film met een manische en doorleefde vertolking van producent Max Bialystock. Hij balanceert voortdurend op het randje van overacting en stereotype, maar dendert nergens de afgrond in. Ook Gene Wilder is een meevaller als de timide Leo Bloom, hoewel zijn sporadische luide uitbarstingen de kwaliteit van zijn prestatie lichtjes diminueren. Maar de show wordt gestolen door Kenneth Mars als de Nazi-fiele auteur van Springtime for Hitler. Niet enkel is hij hilarisch grappig (door o.a. àltijd een legerhelm op zijn hoofd te dragen, zelfs als hij in een smoking steekt), maar zijn gekrenkte hart bij het zien van de parodie op zijn ernstig bedoelde stuk hevelt ook bakken emotie naar het publiek over. Aan de andere kant van het spectrum staan Dick Shawn en Lee Meredith. Shawn moet een puberale, veertigjarige hippie voorstellen en alle humor die ooit in zijn performance zat, is door het passeren van de jaren verloren gegaan. Merediths enige taak bestaat er dan weer in om een sexy jaren zestig dansje uit te voeren op jaren zestig muziek. Een ondankbare taak, die haar niet goed afgaat.

Dat The Producers Mel Brooks in 1968 een (enigszins onterechte) oscar voor beste scenario opleverde, geeft de film helaas een verwachtingspatroon mee dat hij nooit volledig kan inlossen. Hoewel amusant vermaak, zijn de minder geslaagde scènes te talrijk om van een komische klassieker te spreken. Dat neemt niet weg dat de prent voor velen nog steeds een dijenkletser is en dat er ondanks zijn tekortkomingen een zekere charme van uitgaat. En na het overdonderende succes van Broadway-adaptatie (maar liefst 12 Tony Awards en iedere dag een vol huis) mogen we eind dit jaar daarvan een volledige musicalversie verwachten in de bioscoop. Met acteurs als Nathan Lane, Matthew Broderick en Uma Turman in de hoofdrollen, en zonder de hippie-oubolligheid van de film uit 1968, durf ik reeds voorspellen dat deze nieuwe prent het origineel in kwaliteit zal overtreffen en dat weldra iedereen vrolijk zal uitbarsten in een vrolijk Springtime for Hitler.

BEELD EN GELUID
Beeld noch geluid kunnen met referentiekwaliteit pochen, maar toch is de presentatie van The Producers op dvd zeer behoorlijk. Kleine printbeschadigingen en filmgrain blijven weliswaar her en der opduiken, en ook de scherpte is niet steeds wat hij moet zijn, maar de frisse kleuren en de behoorlijke contrasten maken veel goed. Over het mono audiospoor valt dan weer niet meer te zeggen dan dat grote fouten afwezig blijven, maar dat uitschieters in positieve zin ook niet opvallen. Degelijkheid troef, kortom.

EXTRA’S
Enkel een Trailer (2 min.) voor de hoofdfilm staat op schijf geperst en dat is niet enkel jammer, maar ook onverklaarbaar. Zowat alle landen ter wereld hebben inmiddels een Special Edition in de winkelrekken liggen waarop o.a. een uitgebreide, meer dan 60 minuten durende making-of staat, maar RCV houdt het bij een bare-bones editie. Een gemiste kans.

CONCLUSIE
The Producers is een amusant filmpje met enkele rake, politiek incorrecte grappen, maar kan niet aan de hooggespannen verwachtingen voldoen. Een oneven humorgehalte en de onverbiddelijke zeis van Vadertje Tijd leveren integendeel een prent op die te fel gebukt gaat onder spijtige oubolligheid. Beeld en geluid ogen degelijk, maar het ontbreken van extra’s die naam waardig is een smet op deze dvd-editie.