FILM
Agrin (Avaz Latif) is een 13-jarig meisje, gelaten en triest. Op haar rug draagt ze het jongetje Risa, 3 jaar en blind; haar oudere broer Henkov (Hiresh Feysal) loopt naast haar. Hij probeert z'n gezinnetje te onderhouden door landmijnen te deactiveren. Dat doet hij met zijn mond, want z'n beide armen zijn bij een explosie afgerukt tot boven de elleboog. Agrin, Henkov en Risa zijn gevlucht voor de dreiging van de Amerikaans-Iraakse oorlog in het voorjaar van 2003. Wanneer ze in een godvergeten oord in Koerdistan, aan de Iraaks-Turkse grens aankomen, samen met andere vluchtelingen, is het voor de plaatselijke bevolking duidelijk dat de oorlog hun kant opkomt.

Het dorp is arm. De jonge mannen zijn in de bergen gevlucht uit angst voor de soldaten van Saddam Hoessein en dus blijven alleen de oude mannen, de vrouwen en de kinderen over. Kak Satellite (Soran Ebrahim), een opgeschoten jongen van 15 jaar met een veel te grote bril, is dé grote man in het dorp. Hij wordt zo genoemd omdat hij een specialist is in het installeren van satellietantennes waarmee CNN kan worden ontvangen, want de Iraakse zender in Bagdad reikt nauwelijks tot in het Koerdische buitengebied. De oude mannen doen verwoede pogingen om met hun tv-antennes de heuvel te beklimmen in de hoop in het lagergelegen dorp iets beter beeld en informatie te krijgen over de dreigende oorlog. Maar veel meer dan sneeuw en wazige schimmen krijgen ze niet te zien.



Op de vlakte onder het dorp staan witte tenten, tientallen, voor de vluchtelingen uit het binnenland, gammele optrekjes in de modder. Om wat geld in het laatje te krijgen schakelen ze hun kinderen in voor de zoektocht naar landmijnen. Af en toe vallen daarbij slachtoffers. De concentratie krukken is hoog. Het verdiende geld wordt besteed aan gasmaskers en geweren om het dorp te verdedigen en Kak Satellite neemt op elk ogenblik de organisatie van aankoop en verkoop ter hand. Voor Agrin heeft hij een zwak. Hij is een beetje verliefd op het stille meisje met de treurige blik in haar ogen. Kak satellite probeert voor haar een beetje te zorgen, maar dat weert ze af, alsof ze niks met vreemde mannen te maken wil hebben. Agrin wil weg van deze miserabele plek en ze spoort Henkov aan om met haar mee te gaan en Risa te dumpen, want hij is een blok aan het been, een bastaard. Maar Henkov is niet alleen helderziend, met de gave om de toekomst te voorspellen, hij voelt zich ook verantwoordelijk voor Agrin én Risa en hij wil niet weten van een dergelijke operatie.

Turtles Can Fly van de Iraanse regisseur Bahman Ghobadi is een intimistisch, integer en hartverscheurend portret van kinderen in de oorlog. Aan de hand van een reeks aan elkaar geregen anekdotes doet de Iraniër het verhaal van de kleine slachtoffers van de oorlog en hoe zij proberen te overleven in mensonwaardige omstandigheden. Zelf vinden ze hun levensvoorwaarden haast normaal, de oorlog biedt sommigen nieuwe kansen en voor de rest proberen ze zich als volwassen mannen te gedragen, want de echte mannen zitten aan het front of weggestopt in de bergen. Ghobadi voelt zich nauw betrokken bij het lot van deze jonge Koerden zonder toekomst. Hij toont sporadisch de gruwelen van de oorlog, op een indirecte wijze, via de gesprekken van de dorpelingen en korte beeldflitsen op televisie; zijn aandacht gaat voornamelijk naar de precaire levensomstandigheden van de kinderen, het gevaar dat ze lopen tijdens hun zoektocht naar landmijnen. Hij toont ze als ze vrolijk zijn en als ze huilen, zonder sentimentele te worden, daarvoor is het materiaal té authentiek en te eerlijk, te sterk en te direct. De regisseur compenseert de droefgeestige sfeer systematisch met grappige scènes, heel vaak ten koste van Kak Satellite, de blaaskaak en de dikke nek, maar ook de visionair en als het er op aan komt degene met het hart van koekenbrood. Ook de kleine Risa zorgt voor komische situaties en met hem hebben we uiteindelijk nog het meest te doen. Onmondig en niet in de mogelijkheid om zijn eigen lot te bepalen, is hij afhankelijk van Agrin en Henkov, en zijn positie wordt zeer moeilijk wanneer één van beiden hem in de steek zou laten. Risa overleeft minuut per minuut en seconde per seconde. Zijn einder is kort. Agrin daarentegen leeft in het verleden, met haar eigen zeer persoonlijke tragedie, voor haar zou sterven misschien een geschenk zijn en daar kiest ze ook bewust voor. Kak Satellite staat voor de toekomst van de jonge Koerden, hij slaagt uiteindelijk niet helemaal, wordt ook slachtoffer van de situatie, maar hij biedt tenminste hoop, hoop op een beter leven ooit. Want als de Koerden – volgens Ghabadi – al iets missen, dan is het toekomst en hoop op een toekomst, voor zichzelf en hun nageslacht.



BEELD EN GELUID
In Turtles Can Fly hangen veel wolken, regen, mist boven een grauw landschap. De modder, de kapotgeschoten bomen en de roestkleur van uitgebrande en gedemonteerde tanks en obussen bepalen het kleurenpalet. De atmosfeer is somber, met donkere tinten en maar af en toe wat kleur, zoals in de helblauwe laarsjes van Risa. Door de mist wordt het beeld soms wazig, maar dat is een gewild effect, want op andere ogenblikken is de pellicule loepzuiver. De losse camera geeft de film een groot documentaire-gehalte, mede door het inzetten van niet-professionele acteurs, die ondanks het gebrek aan een acteursopleiding, een aanvaardbare en vooral geloofwaardige rol neerzetten. Het geluid is goed van kwaliteit. Via de achterste geluidsboxen worden kleine details en onbeduidende omgevingsgeluiden de kamer ingestuurd. Met de Dolby Digital 5.1-versie van de geluidsband doet vooral de muziek zijn voordeel. Die is helemaal Arabisch van instrumentatie en haar wisselend draaimolenachtig tempo waaiert voortdurend door de kamer en dompelt de toeschouwer helemaal onder in de sfeer die de regisseur wil oproepen. Toch is de muziek opgewekt, ze is dragend, bezwerend soms, met veel hoge en als het past heel lage tonen. De ondertiteling is goed verzorgd en prima geplaatst, maar soms is er te weinig vertaald en ratelen de personages maar door zonder dat de kijker geïnformeerd wordt.



EXTRA'S
Deze dvd bevat een Interview met de Regisseur waarin Bahman Ghobadi er geen twijfel laat over bestaan dat hij een Iraniër, maar in de eerste plaats een Koerd is, bekommerd om het lot van zijn volksgenoten in Irak en vooral om de kinderen, waaronder veel wezen, die in zeer barre omstandigheden moeten zien te overleven. Hij heeft het niet over zijn project om jonge Koerden een filmopleiding te geven of de financiële inspanningen die hij heeft gedaan om de jonge acteurs uit zijn film een betere toekomst te bezorgen. Ghobadi wil geen held zijn, maar een medemens die doet wat nodig is om het onrecht, het leed en de wonden van de oorlog te helen. Interview met Handicap International is een gesprek over de rol van deze internationale organisatie, haar bestaansreden en de projecten waarbij ze betrokken is op heel verschillende plaatsen in conflictgebieden. De reportage is bijna 30 minuten lang en is vooral bedoeld om mensen te doordringen van de noodzaak om achter het verbod op landmijnen te staan, want landmijnen doden of verminken nog elke dag tientallen mensen in de Derde Wereld. Voor wie zich niet heel erg geëngageerd opstelt is dit interview wellicht iets té politiek geïnspireerd en té wervend, maar uiteindelijk ligt het in de lijn van de bedoelingen van Bahman Ghobadi zelf. Andere Trailers bevat nog drie andere trailers van Derde Wereld-films.



CONCLUSIE
Turtles Can Fly is een bijzondere film, eentje met een boodschap zonder dat de regisseur de toeschouwer per sé belerend toespreekt, want Turtles Can Fly spreekt voor zichzelf. Het verhaal is niet opgewekt, maar de veelvoudige humoristische toetsen creëren een acceptabel evenwicht en laten de sfeer regelmatig overslaan in positieve zin. Bahman Ghobadi levert een film af die onder de huid kruipt, die de kijker niet onberoerd laat met beelden die nog lang op het netvlies blijven branden.