DOCUMENTAIRE
Ieder Van Ons van de Vlaamse filmmaker Frans Buyens is een aparte productie: het is geen 'film' in de ware zin van het woord, het is volgens de regisseur zelf een experimentele productie, een mengeling van fictie en documentaire rond grote begrippen als verantwoordelijkheid en consequent gedrag. Buyens, humanist, vrijzinnige en een verdediger van de fundamentele mensenrechten, komt in 1971 op het idee om iets te doen met het gedachtegoed uit de late jaren zestig, het moment dat de westerse kapitalistische maatschappij een nooit geziene en nu haast onvoorstelbare omwenteling doormaakt. De beloften van vrede en gelijkberechtiging die na de Tweede Wereldoorlog zijn uitgedragen en nagestreefd, ze komen in de praktijk heel langzaam uit de startblokken en midden de jaren '60 is er een jonge generatie die het wachten beu is en meer participatie, meer persoonlijke vrede en meer democratie eist van de politici en degenen die de lakens uitdelen. In Parijs slaan studenten en arbeiders de handen in elkaar, in Amerika zijn er de optochten tegen discriminatie van zwarten, de studentenrellen op de universitaire campussen, bij ons zijn er protesten tegen de trage hervormingen en de moeilijke toegang tot het onderwijs, de betogingen voor Leuven Vlaams en Walen Buiten. Het zijn zeer diverse manifestaties, maar ze groeien allemaal op dezelfde voedingsbodem van ontevredenheid en een gevoel van achterstelling, benadeling en betutteling.

Ieder Van Ons is één van Buyens' meest persoonlijke films geworden. De problematiek die aan de orde is houdt hem al heel zijn leven bezig. Hij past twee methoden toe om de boodschap over te brengen: hij voert drie fictieve personages op die een bepaalde relatie tot elkaar hebben, twee vrouwen en een man, en laat ze een dialoog voeren over macht en ambitie. De man (Domien De Gruyter), ooit beheerder van een privé bedrijfje, is ambitieus en overtuigd van zijn eigen kunnen en deelt mee dat hij een openbare functie wel ziet zitten omdat hij dan boven de middelmatigheid uit kan stijgen, iets kan doen voor het openbaar belang. De vrouwen (Eva Kant en Cox Habbema) menen dat het hem eigenlijk alleen om de macht te doen is, het aanzien, het vervullen van persoonlijke verzuchtingen, wat uiteraard wordt ontkend. Daarnaast monteert Buyens een aantal non-fictieve gesprekken met Duitse vrienden die op bezoek zijn, Nederlandse kennissen, een Zuid-Amerikaanse jongen die aan een Nederlandse filmschool studeert, een Amsterdamse hippie, een Vlaamse boekhouder en nog een aantal andere figuren. Ze gaan met elkaar in discussie over de grote gespreksthema's van de periode die net achter hun ligt: de mate waarin het gebruik van geweld al dan niet gerechtvaardigd is, de rol van wreedheid in de maatschappij, de schijnwaarden van de westerse maatschappij en het racisme annex discriminatie die er 100 procent deel van uitmaken, het probleem van de omkoopbaarheid van individuen, de schuldvraag, de paradox van een gauchistische overtuiging in een kapitalistische maatschappij, het belang van zelfkennis en zelfbewustzijn bij het tot stand brengen van persoonlijk geluk en het uitdragen van die gevoelens naar de buitenwereld, het arbitraire karakter van armoede en rijkdom. Het is discussiemateriaal dat heel veel contradicties aan het licht brengt, zelfs tussen mensen van eenzelfde generatie, en die aanleiding geeft tot vurige gesprekken en hoogoplaaiende emoties.

Buyens stelt de vragen, intervenieert met nieuwe ideeën, alternatieven, tegenstrijdigheden en lokt controversiële antwoorden uit die de toeschouwer zelf aanzetten tot nadenken, tijdens de film, maar ook er na, want de antwoorden gaan over moraal en ethiek en ze lijken tegenstrijdig en paradoxaal, maar dat komt louter door hun complexiteit. De regisseur illustreert dat prachtig in het tweede deel van het toneelstukje met de drie acteurs aan het einde van de film: één van de vrouwen toont een bericht uit de krant over een als aap verklede man die is overleden nadat zijn pak op de kermis in brand is gestoken. De dader is de broer van hun ambitieuze vriend. De vraag over de schuld aan en de verantwoordelijkheid voor het incident wordt een moeilijke discussie: kan hij objectief blijven nu blijkt dat zijn broer de dader is? Buyens maakt duidelijk dat zij die van zichzelf een perfect beeld hebben in staat zijn om schuld en verantwoordelijkheid te relativeren. Hij illustreert daarmee de verdeeldheid die ook bij de geïnterviewden optreedt en weerlegt hun statement dat iemand zich helemaal vrij kan maken van zijn opvoeding, milieu en zijn culturele achtergrond.

Buyens zou Buyens niet zijn mocht hij de discussie tot dit materiaal beperken. Hij gaat evenwel verder en stelt ook zijn eigen aanwezigheid, zijn aanpak en zijn werk als filmmaker in vraag: de Zuid-Amerikaanse jongen wordt gevraagd naar de rol van de revolutie in de maatschappij en zegt niét over revolutie te willen praten voor een film die gefinancierd is in een kapitalistische maatschappij, straks verdeeld wordt door een kapitalistisch bedrijf en bekeken wordt door een westers bourgeoispubliek. Hij ziet daar het voordeel niet van in. Als hij al over revolutie wil praten is dat voor hem alleen zinvol als dat met de boeren uit de Derde Wereld gebeurt. Buyens slikt, probeert het nog even, maar de Zuid-Amerikaan is eenduidig: hij gaat zijn ideeën over de revolutie niet via kapitalistische technieken verkopen alsof het om een verbruiksgoed gaat. Zijn uitval is een rechtstreekse aanklacht, ook tegen dat waar Buyens mee bezig is. De Zuid-Amerikaan vraagt zich af wat het doel kan zijn van zijn films: is het beïnvloeden, is het overtuigen? Hij gelooft er niet in en hij wordt in die mening gesteund door een andere geïnterviewde die het voorbeeld geeft van een dokter die een depressieve patiënt behandelt: zegt hij tegen de patiënt dat de maatschappij de schuldige is en zorgt hij er voor dat de man/vrouw medicatie krijgt of zegt hij dat de problematiek eigen is aan de patiënt en geeft hij hem/haar vanuit die positie medicatie? In beide gevallen wordt een oplossing uitgedokterd die de betrokkene binnen het systeem houdt, als gezonde participant of als ongeneeslijke, maar gezagstrouwe zieke. Met andere woorden: het westers kapitalistisch systeem doet aan voortdurende recuperatie. Wat is dan het bruikbaar nut voor Boliviaanse boeren wanneer men West-Europeanen over hun levensomstandigheden en de geïnstitutionaliseerde uitbuiting informeert?

Een hele brok bruikbare informatie voor geïnteresseerde toeschouwers. Om de verteerbaarheid te bevorderen last Frans Buyens een intermezzo en een interludium in, muzikaal of visueel onder de vorm van fotocollages. Jammer genoeg vormen die het zwakke onderdeel van de film: ze houden weinig verband met de onderwerpen in de film. We zien huizen en daken, schoorstenen, vogels op een tv-antenne, kinderen op straat, een karnaval, feestende mensen, tussenbeelden van de geïnterviewden, bouwwerven, vuilnisbakken op straat, gebroken ruiten, afval, verloederde buurten, oude mensen op straat, stoelen en geluidloze takes op de acteursset tijdens de voorbereidingen, de discussies met de acteurs, etc., en dat alles zonder dat de verbanden duidelijk worden aangegeven

BEELD EN GELUID
Het beeld is netjes, in zwart/wit, met veel grijs van sigarettenrook. De transfer is goed, met af en toe een schoonheidsfoutje. De klankband staat in stereo, maar daarvan is weinig merkbaar in deze hoofdzakelijk op gesprekken gebaseerde productie. Het geluid wordt gedomineerd door veel ruis, af en toe een kraakje of een click en zenuwslopende muziek met een jazzy baseline.

EXTRA'S
Als bijlage zijn er 3 extra's: Interview met E. Corijn, Urban cultural sociologist, Interview met Ph. Simon, filmcriticus en Interview met J.P. Everaerts, journalist, plus een Biografie van Frans Buyens.

CONCLUSIE
Ieder Van Ons is een experimentele film, een samenraapsel van fictie, interviews, stadsbeelden, fotocollages en muziek, een historisch document, een tijdsdocument van een generatie die ondertussen pensioengerechtigd is of het binnen heel kort zal zijn. Frans Buyens brengt een beeld van hun ideeëngoed, hun overtuigen, frustraties, de manier waarop ze een begrip als verantwoordelijkheid inhoud probeerden te geven, de consequenties die ze eraan verbonden, etc. Ieder Van Ons is voer voor wie met vragen zit voor de sfeer en het gedachtegoed van de late jaren '60, maar die tot nog toe niet heeft durven (of kunnen) stellen.