DOCUMENTAIRE
One Day In September kreeg de Oscar voor de Beste Documentaire in 2000. De toekenning was omstreden omdat producer Arthur Cohn bij de uitreiking pronkte met het feit dat haast niemand zijn film had gezien. De weinigen die hem te zien kregen waren door Cohn speciaal geselecteerd. Niet toevallig waren het leden met stemrecht in de Academy. Het reglement van de Academy bepaalt dat alleen degenen die álle genomineerde documentaires hebben gezien ook daadwerkelijk stemrecht hebben, zodoende...

Dat betekent niet dat One Day In September een slechte film is, integendeel, als een actiefilm met veel spanning en plotwendingen, inclusief nooit eerder getoond materiaal, stoomt deze documentaire als een echte vintage Oliver Stone in ruim 90 minuten richting eindtitels. Het verhaal is secuur en zorgvuldig opgebouwd, vanaf het Beierse reclamefilmpje over München (dat de buitenlanders naar de Spelen moet lokken) tot de beklijvende beelden van de rampzalige afwikkeling van het gijzelingsdrama op een kleine luchthaven in de buurt van München. Regisseur Kevin McDonald heeft een schat aan archiefmateriaal bij elkaar gebracht uit Duitse en Amerikaanse bronnen die in de buurt van het belegerde wooncomplex hun camera's hadden opgesteld. CNN bestond nog niet, maar het Amerikaanse ABC neemt op dat moment vanuit een kleine studio in het Olympische dorp de taak van rechtstreekse getuige graag op zich en brengt live verslaggeving over wat er zich aan de overkant van de straat afspeelt.

Maar eerst de feiten: De Olympische Spelen van 1972 zijn de eerste die in Duitsland worden georganiseerd sinds in 1936 Adolf Hitler het evenement gebruikte als propagandamedium voor zijn fascistische zaak. De Spelen van '72 moesten voor Duitsland een nieuwe start betekenen en het verleden doen vergeten. De Israëlische delegatie was de meest opvallende: vele atleten hadden in Duitsland of door toedoen van Duitsland hun families verloren. Samen achter de Davidster, het symbool van de Joodse staat, was een overwinning op alle vlakken, aldus één van joodse coachen, zo van: mij hebben jullie niet vernietigd. Tien dagen lang gaat het goed op de Spelen. Het overzicht dat Kevin McDonald bij elkaar tovert heeft iets van Leni Riefenstahl, iets onstuimigs, onschuldigs, iets moois, met het Olympische vuur op de achtergrond als symbool van verzoening tussen rassen en staten.

Maanden eerder zijn in Palestina een aantal jonge mannen opgetrommeld voor een speciale missie. Het zijn jongens die door het Midden-Oosten hebben gezworven, thuislozen, nazaten van verjaagde Palestijnen die uiteindelijk naar hun vaderland terugkeren en er zich te engageren in de bevrijdingsstrijd. Ze krijgen een militaire opleiding in Libië en komen begin september in München aan waar ze opgewacht worden door een aantal gelijkgezinden die al langer ter plekke zijn. Met hulp van Oost-Duitse officials verkennen ze de omgeving van de flats waar de Israëli's zijn ondergebracht. Ze maken misbruik van de Duitse strategie om zo weinig mogelijk politie en wapens in en rond het Olympisch complex te stationeren en betreden probleemloos het terrein samen met een stel dronken Amerikaanse atleten die een nachtje waren gaan stappen. Het is de ochtend van 4 september 1972.

Ankie Rechess, sinds jaar en dag NOS/VRT-correspondente in Jeruzalem is de hoofdgetuige in de documentaire. Zij trouwt in 1972 met André Spitzer en samen vestigen ze zich in een plaatsje in Israël tegen de Libanese grens. André is schermer en hoopt eens aan de Olympische Spelen te staan. Hij opent een schermschool en trekt met een delegatie jonge atleten naar München '72. Na de schermkampen reist hij met zijn vrouw naar Nederland waar haar familie woont en hun dochtertje tijdelijk verblijft. Begin september keert hij terug naar München waar zijn collega's op hem wachten. Op Schiphol mist hij z'n trein, maar Ankie brengt hem naar Eindhoven vanwaar hij toch kan vertrekken. Ze zal hem nooit meer weer zien. Een dag later verneemt ze dat één Joodse atleet is doodgeschoten en dat een aantal anderen zijn gegijzeld. Nog één keer ziet ze André op televisie in het venster van zijn kamer terwijl hij met een vertegenwoordiger van de autoriteiten praat. Dan gaat alles vrij snel, met een ultimatum dat wordt gesteld en opgeschort, een tweede dode en tenslotte een vrijgeleide voor een Arabisch land. Een ultieme bestorming wordt afgeblazen wanneer blijkt dat de Oost-Duitse televisie de beelden van de gijzeling rechtstreeks uitzendt waardoor de Palestijnen de voorbereidingen op straat op de voet kunnen volgen. Gijzelaars en gijzelnemers vertrekken per bus naar twee helikopters die hun opwachten en vandaar naar een kleine luchthaven in de buurt waar een groot vliegtuig in gereedheid is gebracht. Het voorstel van Genscher om in de plaats van de gijzelaars te treden, wordt afgewezen. Op de luchthaven staan scherpschutters klaar om tot de finale interventie over te gaan. Het vliegtuig zit vol fake stewards (politiemannen).

McDonald toont de verwarring die er bij de Duitsers heerst. Ze zijn totaal niet voorbereid op iets dergelijks. Ze hebben geen anti-terreurcommando, geen getrainde anti-terrorisme eenheden en wijzen een aanbod van de Israëlische premier Golda Meir resoluut af om een Israëlisch commando de klus te laten klaren. Ondertussen zijn duizenden mensen naar het vliegveld gestroomd om de situatie op de voet te volgen. De wegen raken verstopt en de pantservoertuigen – die men is vergeten te verwittigen – hebben de grootste moeite om het terrein te bereiken. De commando’s op de daken van het luchthavengebouw en die langs de landingsplaats hebben geen communicatiemiddelen bij zich om met elkaar te praten en gestructureerd en efficiënt op te treden. Wanneer de gijzelnemers de helikopters verlaten wordt er geschoten. Eén Palestijn is zwaar gewond, een andere is kort daarop dood. De zichtbaarheid op het terrein is nul en een Duits opperbevel afwezig. Ten einde raad gooit een Palestijn z'n handgranaat naar één van de helikopters en schiet een andere zijn machinegeweer leeg op de tweede helikopter. Het vliegveld wordt omgetoverd tot een vuurzee. Alle Joodse atleten komen om. Van de acht Palestijnen overleven er drie het vuurgevecht. Die zullen nooit terechtstaan, want enkele dagen later wordt een Lufthansa-vliegtuig gekaapt en eisen de kapers de vrijlating van de gijzelnemers. Willy Brandt, minister-president van Duitsland, gaat zonder voorafgaande consultatie met de Israëli's op de eisen in en laat de drie Palestijnen naar Libië vertrekken. Achteraf zal de kaping doorgestoken kaart blijken te zijn omdat Brandt van de Palestijnen af wilde wegens vrees voor nog meer problemen. Twee terroristen worden later door Israëlische commando’s vermoord, de derde – die als getuige in deze documentaire optreedt – houdt zich sindsdien met vrouw en twee dochters ergens in Afrika verborgen.

Kevin McDonald vertelt het hele verhaal op een verstaanbare en duidelijke manier, voert af en toe een getuige op om de gebeurtenissen te duiden en te becommentariëren. Misschien één ontbrekend element: over de beweegredenen van de Palestijnen zegt hij bijna niets. Ze vertellen zelf achteraf op een persconferentie dat ze de Palestijnse zaak onder de aandacht van de wereld wilden brengen. Kevin McDonald legt niet uit waarom ze hun leven riskeren, waarom ze hun oorspronkelijke plan van een gijzeling zonder bloedvergieten en/of dodelijk slachtoffers verlaten voor een catastrofaal slot waarbij ze bijna zeker zelf zullen omkomen. Hun fanatisme en de voedingsbodem voor hun fanatieke optreden komt de toeschouwer in deze documentaire niet aan de weet.

De muziek is hoofdzakelijk van Philip Glass. Ze kabbelt rusteloos en zachtjes dreigend voort. Af en toe zijn er flarden Deep Purple toegevoegd om de harde beelden kracht bij te zetten. Tegen het einde trekt een snelle montage voorbij en toont de regisseur de lijken, het bloed, de huilende mensen en de complete chaos. Daarbij maakt hij een onvergeeflijke fout: hij last een foto van Hitler in met daarover de finale van Sweet Child In Time, een resem schrille kreten en bonkende rockmuziek. Als kijker vraag je je af waar het allemaal voor nodig is, na een voor de rest afgemeten en vrij sobere exposé. Hitler heeft hier niks mee te maken en de vreselijke beelden hebben weinig auditieve ondersteuning nodig. Natuurlijk hebben de Duitse autoriteiten door onwetendheid en gebrek aan voeling met de ernst van de omstandigheden zware fouten gemaakt. Ze zijn als amateurs te werk gegaan, hierop waren ze niet voorzien. Maar daarom verdienen ze nog niet een dergelijke vergelijking, een dergelijke onsmakelijke coda.

BEELD EN GELUID
De beeldkwaliteit van deze documentaire wordt bepaald door het bronmateriaal. Dat is voor meer dan helft footage, origineel materiaal van toen, oude 8 mm-filmpjes van de familie Spitzer-Rechess en Arabisch archiefmateriaal over de Libische trainingskampen, plus – uiteraard – heel veel opnamen van cameraploegen, maar ook foto’s en krantenknipsels. De recente opnamen zijn prima, mooi van kleur en zonder beschadigingen. De montage is vinnig en het commentaar van Michael Douglas to the point en nooit drammerig. Het geluid krijgt dezelfde opmerking. De stereotrack wordt in surround gepresenteerd waardoor er toch sprake is van een opmerkelijk effect in de huiskamer. Door een intelligente montage van sportbeelden tijdens de gijzeling – de Duitsers waren er moeilijk van te overtuigen de Spelen stil te leggen – refereert Kevin McDonald met beeld én geluid naar wat er aan de andere kant van het Olympische dorp binnen 24 uur staat te gebeuren. Het is een prachtig staaltje filmkunst.

EXTRA'S
Deze dvd bevat geen extra's.

CONCLUSIE
One Day In September is een waardevol document van vergelijkbare kwaliteit als The Fog Of War van regisseur Erroll Morris over Amerika en de Vietnam-oorlog, zij het dat Ken McDonald op het einde even flink uit de bocht gaat door een aantal beelden in zijn documentaire te verwerken die daar niet in thuis horen. Ze zijn beledigend voor de Duitse autoriteiten die op hun manier en met hun middelen gemeend hebben de situatie te kunnen beheersen en controleren. De kritiek van het voormalige hoofd van de Israëlische geheime dienst is terecht, maar dat betekent nog niet dat Willy Brandt – of om het even wie in dit drama – kan vergeleken worden met Adolf Hitler. One Day In September is opmerkelijk en releverend en vertelt een aantal dingen die nieuw zijn of tot vandaag onderbelicht bleven. Als opstapje naar Munich van Steven Spielberg is deze documentaire alvast een goeie inleiding.