DOCUMENTAIRE
In het milieu van sciencefictionlezers klinkt zijn naam als een klok en noemt men hem een 'godfather'. Toevallig bedacht hij het woord Cyberspace ergens in het begin van de jaren 80 in zijn roman Neuromancer om de totale nieuwe ruimte aan te geven die wordt gecreëerd door een computer, de nieuwe intelligente dimensie waardoor we zonder ons klavier te verlaten bibliotheken kunnen raadplegen, bankrekeningen checken en ingewikkelde berekeningen maken die anders uren en dagen in beslag nemen, etc. Zijn naam: William Gibson, geboren in South Carolina in 1948, naar Canada uitgeweken in 1968 na een afwijzing voor de militaire dienst (die hij sowieso wilde vermijden) en sindsdien woonachtig in Toronto en sinds 1978 in Vancouver. Hij wordt de belangrijkste cyberpunkschrijver van zijn generatie genoemd en kreeg voor zijn eerste grote roman Neuromancer de Hugo, de Nebula en de Philip K. Dick Memorial Award, de drie belangrijkste sciencefictiononderscheidingen in de USA.

Gibson wordt wel eens een visionair personage genoemd wegens zijn originele filosofische ideeën omtrent de computertechnologie en haar gevolgen voor de maatschappelijke en sociale processen in de samenleving. De uitvinding van de computer stelde hij ooit gelijk met het ontstaan van de steden, een evolutie die het gezicht van onze samenleving grondig heeft veranderd. In No Maps For These Territories vertelt hij over zijn leven, zijn werk en de technologie. Moeiteloos houdt hij de geïnteresseerde kijker meer dan 80 minuten geboeid aan het scherm gekluisterd. Zijn ideeën over het heden en de toekomst heeft hij in de loop der jaren in punkachtige geschriften verwoord met de nadruk op de consequenties voor het individu en zijn omgeving, zijn samenlevingsverband, zijn werkomgeving en zijn seksuele gedrag. Gibson was één van de eersten die de mogelijkheden, de gevaren en de maatschappelijke omwenteling van het nieuwe medium computer doorgrondde en voor zijn publiek zichtbaar maakte. William Burroughs en J.G. Ballard hebben een diepe invloed op hem gehad, respectievelijk wat zijn denkproces betreft en de stijl die hij verkoos te gebruiken om zo efficiënt mogelijk de rol van de mens en de virtuele intelligentie in de kosmos in ideeën en woorden om te zetten.

In het lange interview dat regisseur Mark Neale met William Gibson maakt, valt de accurate manier op die hij hanteert om zijn ideeën te formuleren. Spelenderwijs verschaft hij de toeschouwer toegang tot een wereld van niet voor de handliggende toekomstvisies waarvan de wortels al zichtbaar zijn, maar de verdere ontwikkelingen tot nog toe onduidelijk zijn gebleven, precies omdat het zo moeilijk is om hun karakter en kwaliteit te omschrijven en te definiëren. Cyberspace was een woord dat niet bestond voor William Gibson het bedacht voor datgene wat zich in een computer afspeelt, de niet-menselijke intelligentie die in het apparaat tot leven komt en die niet meer of niet minder is dan de niet-lichaamsgebonden verlenging van de menselijke intelligentie, geconcentreerd en gebald, direct toegankelijk en tegen een synthesesnelheid die de menselijke geest nooit kan bereiken. Gibson zag er de voordelen van in - zoals de bedenkers van het nieuwe medium voor hem - en projecteerde ze naar de toekomst, niet de toekomst uit de sciencefictionliteratuur van de jaren 50 en 60, maar naar die die elk moment opnieuw begint, die een innige band heeft met het heden, met het nu en die dus werkzaam is vanaf elk volgend punt in de tijd. Hij stelt daarbij vast dat het individu zich makkelijk aanpast aan de nieuwe vindingen, dat de moderne mens langs de ene kant op een nostalgische manier blijft dromen van een eenvoudig en onschuldig bestaan en een terugkeer naar de natuur van zijn voorouders en dat hij aan de andere kant elke dag dieper gehecht raakt aan de technologische verworvenheden, van de inenting tegen dodelijke ziekten als baby tot kleine kaartjes van hard plastic en draadloze communicatiemiddelen die hem het leven elke dag vergemakkelijken. Die moderne mens is tegelijk getraumatiseerd door de voortdurende ontwikkelingen en de nieuwe situaties die zijn aanpassing verlangen en de wetenschap niet meer in staat te zijn de voortgang (en dus de toename van de technologie in zijn leven) te stuiten, want ze is de essentie van zijn overlevingstool geworden in een wereld die door toedoen van diezelfde technologie terecht is gekomen in een spiraal van overbevolking, klimaatveranderingen, milieuverontreiniging en nucleaire dreiging. Waar leidt het naartoe? Gibson, belezen en bekend met de menselijke geschiedenis sinds de start van het industriële tijdperk in West-Europa, herkent een patroon van steeds meer controle, meer identificatie en meer registratie van mensen en hun activiteiten. Het ontstaan van de industriële maatschappij rekende af met het vrije leven, de ongebondenheid. De hartslag van de maatschappij werd geregeld door de klokken in de kerktoren en het tijdsschema van de trein. Het bestaande systeem werd helemaal op de helling gezet, net zoals het openen en sluiten van de stadspoorten dat enkele eeuwen eerder ook al deden. De computertechnologie is de zoveelste fundamentele aanslag op de definities van tijd en plaats. Haar eerste verworvenheid is de globalisering en de overheveling van kennis naar de virtuele ruimte. De loskoppeling van productie van plaats en tijd is nog maar een kwestie van organisatie. Opnieuw zal de mens de technologie nodig hebben om te overleven in een veranderende wereld. De eeuwig vicieuze cirkel.

Mark Neale noemt zijn samenwerking met Walter Gibson niet een documentaire, maar de enige film die over Gibson en zijn ideeëngoed bestaat. In feite is het een interview, opgenomen op de achterbank van een limousine die voortdurend in beweging is tussen Los Angeles, Vancouver en New York (al dan niet met gedeeltelijke verplaatsingen per vliegtuig). De camera staat achter de versnellingspook opgesteld en Neale praat met de auteur, stelt hem vragen, laat hem video's bekijken en telefoongesprekken beluisteren met collega's en geestesverwanten. Hij creëert een sfeer waarin Gibson tot rust komt en zich helemaal kan concentreren op de antwoorden die van hem worden verlangd. Achteraf filmt Neale het materiaal dat de interviews moet illustreren en probeert hij de avant-gardesfeer van Gibsons verhaal in beelden te vatten, die hij op de zij- en achterruit van de limousine projecteert: de door de technologie voortgedreven wereld buiten die steeds meer op de boekenfictie van de sf-schrijver gaat lijken.

No Maps For These Territories past als een handschoen bij het interview met Walter Gibson, want voor de materie die hij door de filosofische mangel haalt zijn er (nog) geen regels of net wel (omdat het natuurwetten zijn of pure logica), maar is de mens (nog) niet in staat om ze te herkennen of te interpreteren. Met zijn inzichten hoeven we het niet altijd eens te zijn, ze zijn om z’n minst gedurfd en origineel.

BEELD EN GELUID
No Maps For These Territories is het speeltje van Mark Neale. Voor het gesprek met Walter Gibson heeft hij een limousine ingericht, volgestopt met technische apparatuur en vervolgens rijdt hij hem zelf een paar duizend kilometer door de USA. De ramen zijn voor de gelegenheid met zwart afgeplakt om problemen met lichtinval te vermijden. Tijdens de montage vervangt Neale het zwart door bewegende beelden waardoor de film toch zijn roadmovieachtige aspecten behoudt. De beelden flitsen over de geblindeerde ramen, illustreren het betoog van Gibson of tonen de technologie van vandaag in al zijn vormen van bankkaarten tot nucleaire proeven. De tinten in de auto tijdens het interview zijn eerder donker, zoals in een spaarzaam verlichte auto, en contrasteren fel met de kleurige projecties op de ramen. Soms verdwijnt Gibson alsof hij verdampt en komen er andere gesprekpartners op dezelfde manier in beeld, een procédé, een eigenaardigheidje van Mark Neale, een grapje dat zelden stoort. Toch bemoeilijkt de montage soms het volgen van de uiteenzetting van Gibson. Menig kijker zal er zich op betrappen de draad te verliezen als hij zich niet concentreert op de stem of de ondertitels. Het geluid is aangepast aan het thema van de film. De geluidsband van Tomandandy is – zoals hijzelf aangeeft in de extra's - alien en vervreemdend en Bono en The Edge doen voor hem niet onder, in muzikale of gesproken scènes. Jammer dat er geen geld was voor een 5.1-klankband, want die had vast voor spectaculaire effecten gezorgd.

EXTRA'S
Bij de extra's zit een Making of No Maps For These Territories, gesprekken met de makers van de film, eveneens in een auto opgenomen (met een slecht geplaatste microfoon waardoor er redelijk veel gekraak is) en waarin regisseur, producer en componist elkaar wetenswaardigheden vertellen over de productie, hoe ze is tot stand gekomen, wat het uitgangsidee was, welke veranderingen er in de loop van het proces zijn ingeslopen, hoe de samenwerking met Gibson is verlopen, etc. Er zijn Deleted Scenes, interessant omdat ze uitsluitend betrekking hebben op het interview en dus materiaal bevatten dat de montage niet heeft gehaald en ten slotte een Selected Readings by William Gibson en Jack Womack, fragmenten uit het werk van Gibson (zonder beeld). De dvd zit in een mooie kartonnen hoes met een brochure die én een poster én een boekje is met een Director’s Statement en de Biografie van de Artiest en de Regisseur.

CONCLUSIE
No Maps For These Territories is de tweede release in de Real23-reeks van Filmfreaks die aandacht besteedt aan experimentele en eigenzinnige films zonder narratief karakter zoals gewone bioscoopfilms. Eerder verscheen ook al Atrocity Exhibition van Jonathan Weiss naar een boek van J.G. Ballard. Het zijn films die zich op een klein publiek richten van zeer geïnteresseerde toeschouwers en het is een zegen dat Filmfreaks voor het Nederlandstalig gebied zijn nek heeft uitgestoken. Alle producties in de Real23-reeks zijn met Nederlandse ondertitels te bekijken.

No Maps For These Territories is een boeiend portret over het werk en de ideeën van Walter Gibson, sf-schrijver en filosoof, de bedenker van het woord Cyberspace dat onbedoeld over de hele wereld ingang heeft gevonden voor die nieuwe dimensie die ontstaan is met de introductie van de computer. Gibson praat 80 minutenlang over dingen die op het eerste gezicht toekomstmuziek, maar die in feite ons leven ook vandaag als grondig beïnvloeden. Zonder meer een uniek project.