FILM
Erika Kohut (Isabelle Huppert), vooraan in de veertig en nog aantrekkelijk, van opleiding concertpianiste en in het dagelijkse leven pianolerares met een voorkeur voor Schubert en Schumann, niet getrouwd en samenwonend met haar oude moeder (Annie Girardot), hangt na haar zware dagtaak in de louche buurten van de stad rond. Ze stapt een pornozaak binnen, betaalt aan de kassa en vat post voor een cabine waar ze een pornofilm gaat bekijken. De mannen in de zaak stoten elkaar aan en lachen haast verlegen, ze voelen zich ongemakkelijk met een vrouw in hun midden, een normale vrouw – duidelijk geen hoer – die hetzelfde zoekt als zijzelf: bevrediging voor verdrongen instincten.

La Pianiste van de Oostenrijkse regisseur Michael Haneke is een controversiële en heftige film, shockerend zelfs, met zeer directe en bijna gewelddadige seksscènes die bij de toeschouwer een wrang gevoel van immense eenzaamheid en diepe innerlijke pijn oproepen met betrekking tot de psychische en fysieke gesteldheid van het hoofdpersonage. Erika Kohut presenteert zichzelf aan de buitenwereld als de volmaakte pianovirtuose, de bikkelharde lerares die begrip, maar nauwelijks medelijden opbrengt voor de stress en de angsten van haar pupillen, koel en gereserveerd in de omgang, nauwelijks geïnteresseerd in wat buiten de muziek en buiten Schubert valt, sober en ouderwets gekleed, haar lichaam weggestopt onder een afgedragen, vormloze regenjas, het haar strak naar achter weggekamd en achteloos samengebonden. Overdag is er sprake van complete controle, elke blik is berekend, elke stembuiging vooraf overwogen. Haneke laat evenwel ook de andere kant van Erika zien, haar neiging tot zelfverminking, de gespannen verhouding met haar moeder, hun gekibbel, hun regelmatig handgemeen, de complete controle die de moeder heeft over de dochter, hun gesprekken in bed. De jonge Walter Klemmer (Benoït Magimel), blond als een god, blauwogig en overtuigd van zijn eigen talent, wordt meteen verliefd op Erika wanneer hij haar ontmoet op een privé recital bij gemeenschappelijke kennissen. Hij spreekt haar aan, overmoedig en zelfvoldaan, wil met haar een afspraakje na de les, dringt zich op, krijgt zijn zin niet en schrijft zich in voor haar master class, maar wordt telkens koel en zakelijk afgewezen als hij haar privé-leven wil binnendringen.

Toch zorgt Walters aanwezigheid voor onrust en haalt hij beetje bij beetje haar leven over hoop. Wanneer hij tijdens een repetitie voor het jaarlijkse muziekgala naar Erika's gevoel té veel aandacht schenkt aan een zenuwachtige medeleerlinge, breekt bij haar de dam die alle emoties tegenhoudt en stroomt de jaloezie als kolkend water naar buiten. In een bui van totale verbijstering, maar altijd berekend en voorzichtig voor ontdekking, zorgt ze ervoor dat de jonge rivale het eigenlijke galaconcert niet zal spelen. In het toilet komt het kort nadien tot seksuele activiteiten met Walter waarbij de rollen zich van het ene op het andere moment omkeren en Erika – altijd al gefascineerd door de seksuele suprematie van mannen in hun relatie tot vrouwen – het voortouw neemt en Walter haar wil oplegt. Tot zijn grote consternatie stelt Walter vast dat de rijpere vrouw waar hij naar verlangt in een geheime wereld van verdrongen lusten en fantasieën over sado-maochisme en geweldspelletjes leeft. Is Erika ziek en heeft ze hulp nodig? Wil ze zich revancheren op haar moeder? Wat voor spelletje speelt ze?

La Pianiste is de verfilming van het – naar verluidt – minstens gedeeltelijke autobiografische boek van de Oostenrijkse auteur Elfriede Jelinek, opgegroeid in Wenen in een joods-atheïstisch-katholiek milieu en naar eigen zeggen psychologisch beschadigd door haar dominerende moeder. Een dominerende vader is dodelijk voor dochters én zonen, zegt ze met overtuiging, dominerende moeders doden hun dochters en laten hun zoons ongemoeid. Voor de verfilming heeft Michael Haneke in Jelineks boek flink moeten snoeien, maar van de Oostenrijker is bekend dat hij daar zelf weinig moeite mee heeft, vooral niet indien hij de algemene lijn van het literaire werk kan sparen en in twee uur voor de toeschouwer zichtbaar maken. De flashbacks die een zeer ruime plaats innemen in Jelineks boek, heeft Haneke laten vallen en vervangen door een zelf verzonnen figuur: de moeder. De jeugd van Erika Kohut, die de regisseur moeilijk kwijt kon in de film, maakt hij zichtbaar in de manier waarop moeder en dochter met elkaar omgaan. Wat voor jeugd Erika heeft gekend, of er sprake is geweest van misbruik, van ongepaste verwikkelingen, het blijft allemaal verborgen, maar de abnormale moeder-dochter-relatie suggereert voldoende.

Isabelle Huppert is perfecte gecast voor de rol van Erika Kohut. Met weinig woorden en nog veel minder acteertrucs is ze in staat om een nauwkeurig beeld op te hangen van Erika’s pathologische toestand, haar onmogelijkheid om gevoelens van liefde en tederheid te produceren en haar fixatie op touwen en kettingen, op klappen krijgen en geschopt worden, op onvoorwaardelijke gehoorzaamheid en seksuele en psychische vernedering. Huperts acteerprestatie is indrukwekkend, overtuigend en geloofwaardig, ook al komt haar gedrag eerder overeen met de stereotypen die meestal aan mannen worden toegekend. Maar Elfriede Jelinek heeft haar hoofdpersonage zeer bewust in een mannelijke rol gedrongen om het onderscheid tussen mannen en vrouwen op het vlak van seksualiteit en verwante domeinen door middel van de tegenstelling scherp te stellen. La Pianiste gaat niet over personages, maar over een soort taalgebruik, zegt ze, en nog: de taal van pornografie is mannelijk, nooit vrouwelijk, waarmee ze bedoelt dat mannen van vrouwen alles kunnen eisen, maar dat diezelfde dingen in de ogen van mannen ziekelijk en abnormaal zijn als ze door een vrouw worden geëist.

Op het Festival van Cannes kreeg Benoït Magimel de Prijs voor Beste Acteur voor zijn rol van Walter Klemmer. Magimel slaagt er nl. in om naast de sterke prestatie van Isabelle Hupert overeind te blijven en voldoende weerwerk te bieden zodat het evenwicht in de film bewaard blijft. De koelheid en berekendheid van Erika compenseert hij met een vertederende gevoeligheid en een waakzaam intimisme, waarbij hij geduld en begrip koppelt aan serieux en een groot gevoel voor verantwoordelijkheid. Wanneer hij uiteindelijk Erika’s perverse plannetjes verneemt uit een brief die ze voor hem schrijft, reageert Walter niet als een geile bok die te lang heeft gehunkerd – wat in realiteit wél het geval is – maar toont hij zijn afschuw, zijn teleurstelling. Vervolgens voert hij haar fantasieën gedeeltelijk uit in de hoop haar te ontnuchteren wanneer ze hun tegenovergesteld resultaat ziet, maar wat een hoogtepunt moest zijn, wordt een vernedering en een desillusie voor Erika.

BEELD EN GELUID
La Pianiste baadt in veel wit licht, tegenlicht, het wit van de muren in de pianokamer, de toiletten van de muziekschool, het ijs in de hockeyclub, een metafoor voor de koele en berekende ingesteldheid van het hoofdpersonage Erika. Die is niet alleen koud vanbinnen, ook vanbuiten straalt ze ongeïnteresseerdheid, gereserveerdheid en afstandelijkheid uit, zowel in de contacten met haar studenten, hun ouders of de collega’s op de muziekschool. Het decor waarin Erika zich beweegt is leeg, of zo leeg mogelijk, om dezelfde redenen, en in grote ruimten filmt Haneke haar graag van op een afstand waardoor de gesuggereerde leegte het gevoel van afgemeten koelheid alleen maar benadrukt. Overdadige donkere kleuren zien we bij Erika thuis, maar ze roepen geen warmte op, eerder onpersoonlijkheid en ongezelligheid die passen bij haar bedilzuchtige en vermoeiende moeder. Het geluid is zeer belangrijk in La Pianiste. Klassieke muziek van Schubert, Schuman, Bach en Schönberg stroomt voortdurend door de fragmenten. Korte en lange fragmenten worden door Erika’s studenten bijna voortdurend uitgevoerd op de piano en ook de gesprekken hebben klassieke muziek vaak tot onderwerp. Spaarzame originele muziek komt van de hand van Francis Haines, een componist die voornamelijk muziek voor tv-series heeft geschreven en eerder geassocieerd wordt met actiefilms en thrillers. Het geluid staat in een 5.1-versie, maar daar doen de pianostukken niet meteen hun grote voordeel mee. De achterste kanalen staan er meestal vrij stilletjes bij tenzij in dié gevallen waar de muziek gecombineerd is met dialogen, dan wordt de muziek bijna helemaal en zelfs een beetje brutaal omgelegd. De pellicule is vrij van krassen, witte vlekken en andere beschadigingen die het kijkplezier kunnen bederven. De dialogen zijn netjes en compact vertaald en de leesbaarheid is in orde.

EXTRA'S
Op deze dvd vindt u uiteraard de Originele Bioscooptrailer naast een lang Interview met de regisseur, een Interview met Elfriede Jelinek over haar achtergronden en de ontvangst van haar boeken in Oostenrijk, Biografieën van de regisseur en de acteurs en een beperkte keuze uit Andere Homescreen-titels.

CONCLUSIE
La Pianiste is een film van Oostenrijks wonderkind Michael Haneke naar het gelijknamige boek van zijn landgenote Elfriede Jelink over een vrouw van middelbare leeftijd, ongehuwd en samenwonend met haar oude moeder, die haar totale gebrek aan seksuele contacten in de loop der jaren heeft leren sublimeren met wilde sadomasochistische fantasieën en pornografie. Haneke kiest voor een zeer confronterende en directe stijl en eist van zijn acteurs een bijzonder engagement om het onzichtbare zichtbaar te maken. Isabelle Hupert is indrukwekkend, Benoït Magimel amusant en geloofwaardig, Annie Girardot een voortreffelijke bemoeial. La Pianiste is geen vrijblijvende film en stemt tot nadenken. Voor wie het slot niet mocht begrijpen: zelfverminking is het bewijs van een zieke geest.