FILM
In een garage in Texas ontwerpen vier jonge computerspecialisten nieuwe software. Het aantal patenten dat ze de laatste 24 maanden hebben kunnen registeren is klein. Hun bedrijfje doet het niet goed. Bovendien verkopen ze uitsluitend aan particulieren en niet aan grote bedrijven, waardoor hun cash flow zeer ongunstig evolueert. Abe (David Sullivan) en Aaron (Shane Carruth), zowat het brein achter de hele onderneming, zien een verdere samenwerking met hun collega's niet meer zitten wegens meningsverschillen en werken in het geheim aan een eigen project. Met de katalysator van een auto, de freonbuis van een koelkast, een aantal supergeleiders, staalplaten en een hoeveelheid argongas bouwen ze een machine waarvan ze absoluut niet weten wat het toepassingsgebied zou kunnen zijn. Maar het apparaat doet het en draait stabiel en vreemd genoeg blijkt het op een paar dagen een hoeveelheid schimmels te produceren waarvoor men in een gespecialiseerd lab vijf tot zes jaar nodig heeft. Abe en Aaron raken het niet eens over het belang van de ontdekking en besluiten een groter model te bouwen. Haast bij toeval ontdekken ze dat de tijd in de machine anders is dan in de garage. Uit precieze metingen besluiten ze dat 1 minuut reële tijd overeenkomt met 1347 minuten in de machine. Hebben ze de teletijdmachine van professor Barabas uitgevonden?

De productie van Primer kostte de ronde som van 7000 US Dollar. De film werd opgenomen in de huiskamer van regisseur/acteur Shane Carruths ouders, in hun garage en tuin, in de plaatselijke bibliotheek, op de universiteit van Dallas of gewoon op straat. Voor luxe was er geen geld: de acteurs zijn familieleden en vrienden van Carruth, een behulpzame arbeider in een plaatselijke werkplaats, een bevriende professor en de meeste fragmenten in de film zijn na eindeloze repetities in één take met een gehuurde 16 mm camera op pelicule vastgelegd. Efficiency en zuinigheid waren de hoekstenen van het project. Voor extra licht waren er geen fondsen en ook niet voor dure decorstukken en/of ingewikkelde digitale effecten. Shane Carruth monteerde de film thuis op zijn computer gedurende twee jaar, prutste wat met effecten, voegde zelf verzonnen muziek toe en deed een beroep op een vriend van zijn vader om de blow up-versie naar 35 mm te financieren voor de premièreprojectie van Primer op het Sundance Film Festival. Hij mocht er de prijs voor de Beste Dramaproductie van 2004 in ontvangst nemen.

Primer komt uit dezelfde stal als Tarnation van Jonathan Caouette. Die maakte in 2004 een low budget-productie over zichzelf en zijn familieleden. Met amateur-filmmateriaal, foto's, dagboekfragmenten en persoonlijke ontboezemingen, knutselde de jonge Texaan een soort zelfhulpfilm, gedraaid op homevideo en gemonteerd met weinig middelen, voor een piepklein bedrag. Shane Carruth gebruikt zijn beperkte financiële middelen voor een thriller over tijdreizen, op een zelfgeschreven scenario. Zijn vertelling is nauwelijks lineair. In de loop van de film wordt het steeds moeilijker om vandaag, gisteren en morgen uit elkaar te houden. Primer wordt op die manier een puzzel, een kluwen van indrukken en insinuaties, een complex verkeerskruispunt met een duizelingwekkend aantal in- en uitritten. De turbotaal van Abe en Aaron draagt niet bij tot een goed begrip van de situatie: hun zinnen beginnen goed, maar eindigen nauwelijks. Hun dialogen, kort en haperend, worden zenuwachtige twistgesprekken, soms vriendelijk, kameraadschappelijk of zakelijk, andere keren op een geprikkelde of gefrustreerde toon. De wirwar van gedachten en verdenkingen ondersteunt regisseur Shane Carruth met een snelle en vinnige montage, in kleine brokken, gescheiden door drie seconden zwart. Het zijn passages die niet noodzakelijk consequent en logisch op elkaar aansluiten. Hij introduceert gedurfde beeldsprongen om de verlopende tijd in te korten, kleurt het beeld geel om de tijdzones zichtbaar te maken en laat vanaf een willekeurig – en voor de toeschouwer niet aangekondigd - moment de lineaire verhaalstructuur los. Totale desoriëntatie is het logische gevolg: Abe en Aaron of Abe of Aaron zijn in hun machine gekropen en hebben de tijd gemanipuleerd. Het zou jammer zijn u meer te verklappen dan nodig, want dan is de lol er tijdens het bekijken vanaf. Maar wie op het einde van de film nog precies weet wie Abe is en wie Aaron, die verdient een pluim. Shane Carruth laat de beeldpermutaties elkaar in steeds sneller tempo opvolgen – waarmee hij de ontwikkelingen in de film probeert te volgen – en er verschijnen personages die we niet eerder in de film hebben gezien of verwacht, of toch wel, maar ook u weet beslist niet meer om wie het gaat. Zoals de hoestekst zegt zit er dan maar één ding op: koffie halen en opnieuw beginnen.

Primer is geknipt voor het dvd-formaat: je kan als kijker terugspoelen, of nog beter de hele film van vooraf aan opnieuw bekijken. Als het dan nog niet helemaal lukt is er de commentaarband van de regisseur: in dit geval overigens geen overbodige luxe. Primer is een zeer originele film, gedeeltelijk een thriller, want er is sprake van een gestage spanningsopbouw, anderzijds hebben we hier te maken met een intelligente Science Fiction-film die vragen stelt over het fenomeen tijd, over reizen naar het verleden en de toekomst. Primer reikt ook voorzichtige conclusies aan, contradicties en dilemma's. Misschien vindt u het allemaal larie en apenkool, maar Carruth begeeft zich met dit materiaal op het terrein van Asimov en Ballard, sf-auteurs die het genre respectabiliteit gaven vóór het in de handen viel van George Lucas en konsoorten. Voor de oude garde was science fiction een serieuze aangelegenheid, net zoals voor Stanley Kubrick, en Shane Carruth heeft dat goed begrepen.

BEELD EN GELUID
Qua beeldkwaliteit heeft Primer talloze beperkingen. Het materiaal is op 16 mm gedraaid, vaak zonder extra licht, de montage is op een computer gedaan en voor de bioscooprelease is de pelicule opgeblazen naar 35 mm. Op groot formaat is het beeld plots korreliger dan de maker heeft verwacht, en de kleuren zijn minder consistent, kleine nauwelijks zichtbare haperingen lijken plotseling heuse onregelmatigheden. Maar het stoort niet of nauwelijks, want Primer is experimentele cinema en daar hoort experimentele beeldtaal bij. Bovendien geven deze onverwachte aspecten en bijverschijnselen de film bij momenten een documentair karakter, of hebben ze een gunstige invloed op de sfeer van de scènes. Het geluid is meestal direct opgenomen en niét nagesynchroniseerd. Een uitzondering vormen de zeldzame opnamen met zendmicrofoon wegens hun slechte kwaliteit: die zijn nadien door de acteurs zelf of door stand-ins opnieuw ingelezen. Shane Carruth heeft zelf de muziek gecomponeerd: in het begin lichte aanzetten van piano en cello, nadien meer esoterische computergeluiden. De stereo-geluidstrack is in orde. Uitstraling naar de achterste kanalen is er niet. Maar ook hier: de onnauwkeurigheden lijken eerder op gewilde effecten dan op tekortkomingen.

EXTRA'S
De dvd bevat de Originele Bioscooptrailer en het Audiocommentaar van de Regisseur, een noodzakelijk informatietrack om tot een min of meer goed begrip te komen. Het blijft evenwel een hulpmiddel, want Carruth geeft ook in deze bijna anderhalf uur durende causerie weinig geheimen prijs.

CONCLUSIE
Primer is een intrigerende thriller-sf-productie, die haar aantrekkelijk gedeeltelijk dankt aan de minimale middelen waarmee ze is gerealiseerd. Een Hollywood-regisseur maakt er wellicht een veel indrukwekkender spektakel van, het is de verdienste van Shane Carruth dat hij met zeer weinig materiaal een prima resultaat heeft bereikt. Primer is geen makkelijk verhaal en wellicht weet u na de eerste kijkbeurt net zoveel als uw dienaar: heel weinig. Bij een tweede kijkbeurt en een visie mét commentaarband, zou u al wat meer licht aan het eind van de tunnel moeten zien. Shane Carruth heeft de film met opzet op een gecondenseerde en introverte manier geschreven, gedraaid en gemonteerd. Zijn eigen acteerprestatie als Aaron is bovendien meer dan verdienstelijk. Puike prestatie.