FILM
Een sinister aftelrijmpje weerklinkt uit de mond van spelende kinderen in de opening van M – Eine Stadt sucht einen Mörder. Meteen is de duistere toon gezet van Fritz Langs eerste geluidsfilm, een prent die in hoofdletters kan worden bijgeschreven in de annalen van de Duitse filmgeschiedenis. Een decennium na zijn eerste regie combineert de cineast immers feilloos zijn fascinatie voor een paranoïde kuddegeest met nagelbijtend entertainment en een verrassend meesterschap in pril geluidsdesign. M beklijft dan ook, niet enkel als een sleutelfilm in Langs oeuvre of in de overstap van stille films naar geluid, maar als een thriller die 75 jaar na haar conceptie nog steeds de haren overeind kan doen staan.

Inspiratie voor zijn verhaal haalde de cineast uit de ware historie van Peter Kuerten, de doder van Düsseldorf, die begin jaren dertig diverse moorden pleegde. Zo bezeten was de politie met het vinden van de dader, dat ze constant raids uitvoerde op de onderwereld. Die was daar natuurlijk niet mee opgezet en begon zelf een grootschalige zoektocht naar Kuerten, in de hoop zo de overijverigheid van de politie in te perken. M neemt deze plot nagenoeg klakkeloos over. De moordenaar verandert weliswaar van naam – hij heet hier Hans Beckert – maar voor het overige staat de ijver van beide zijden van de wet om Beckert op te sporen centraal. Met de precisie van een rechercheur reconstrueert Lang de gebeurtenissen en omstandigheden van de kindermoorden die een stad schokken. Hij is even geïnteresseerd in de motieven en acties van politie en criminelen als in die van de moordenaar, zonder evenwel de inherente spanning van de plot te verwaarlozen.

Dat levert cinema op die aan je lijf blijft plakken, dankzij het doordachte scenario en de vakkundige regie van Lang. Het aantal scènes dat een blijvende impact heeft op de kijker, is gewoonweg niet op de vingers van één hand te tellen. Een sinister spel van licht en schaduw baadt de prent in een groezelige sfeer, als een documentaire, geïnjecteerd met een artificiële stijl. Het meest memorabel zijn ongetwijfeld het silhouet van Beckert dat op een zuil verschijnt terwijl hij zijn volgende slachtoffer aanspreekt en de sequentie waarin de moordenaar door een woedende menigte wordt opgejaagd in een nachtelijke fabriek. Voor zijn eerste geluidsfilm kiest Lang ook op de soundtrack voor een groot contrast. Hij wisselt sequenties boordevol dialoog af met scènes zonder geluid, die feitelijk pure stille film zijn. Deze zwart-witte dissymmetrie van vertellen complementeert perfect de plot- en karakternuances waar het verhaal op steunt: in een visuele wereld waar goed en slecht lijnrecht tegenover elkaar staan, blijkt er immers plaats voor een grijze schemerzone waarin politie en criminelen onderling verwisselbaar zijn naar actie en motief toe.



Eenzelfde redenering kan worden toegepast op het centrale personage, zoals meesterlijk vertolkt door Peter Lorre, in zijn eerste grote rol. Zijn Hans Beckert is tegelijkertijd een onopvallend ventje en iemand die tot de meest gruwelijke delicten in staat is. In de ogen van de stad is hij het monster zelve. Maar de kijker ziet ook zijn andere kant: een charmeur met de uitstraling van een knuffelbare teddybeer. Zwart en wit, goed en slecht: schijnbaar een evidentie en toch weer niet. Hoewel hij gedurende M slechts een beperkte tijd op het scherm te zien is, valt het slagen van de prent toch voor een groot deel op conto van Lorres briljante karakterisatie te schrijven. Hij is het zand dat de hele constructie overeind houdt, net zoals Anthony Perkins dat is in Psycho, Hopkins in The Silence of the Lambs en Robert Mitchum in The Night of the Hunter. Lorre kweekt affectie voor zijn zielige persoontje, waardoor je begrip krijgt voor zijn daden, maar onder Langs regie is vergeving net een stap te ver als resultaat van de sympathie die we voor hem voelen.

M is zo’n voltreffer op zowel visueel als intellectueel en emotioneel vlak, dat het eenvoudig is enkele minpunten over het hoofd te zien. Ze zijn er nochtans wel degelijk. Het grootste probleem van de film is dat hij wel een fascinerend centraal karakter heeft, maar voor de rest bevolkt is met stereotypes. Vooral het politiekorps is niet gezegend met de beste acteurs, terwijl in het criminele milieu enkel ‘peetvader’ Gustaf Gründens een gerond personage neerzet. Dit heeft deels te maken met de gestileerde acteermethodes van de stille film die minder goed werken in een talkie, maar het script is evenmin vrij van blaam voor deze tekortkoming. Daarnaast stokt het tempo van M regelmatig. De afwisseling van dialoogcentrische scènes met stille sequenties, evenals de extreme, dikwijls erg technische exploratie van een misdadig onderzoek doet de prent meanderen tussen momenten van fenomenale spanning en periodes van enerverende saaiheid.

Gelukkig overheersen de uitbarstingen van Langs genialiteit, waardoor M’s officieuze status van beste Duitse film aller tijden zeker niet gerelativeerd hoeft te worden. Het recht in eigen hand nemen is als thema zeer dankbaar – Lang zou dit trouwens nog verder uitdiepen in bijvoorbeeld Fury – en de laatste twintig minuten van de prent hameren de boodschap er dan ook efficiënt en moraalloos in. Het einde dat de cineast kiest, is bovendien behoorlijk ambigu, wat in een intelligente film als deze een enorm pluspunt is. Het maakt van M in ieder geval een van de meest intrigerende films uit Langs oeuvre, en de prent waar hij het het meeste voor verdient herinnerd te blijven als een grootmeester in zijn vak.



BEELD EN GELUID
M kreeg enkele jaren geleden een grondige restauratie en het resultaat daarvan staat op deze dvd. Er werd – deels om budgettaire redenen – gekozen voor een gulden middenweg tussen een perfecte herstelling en een restauratie die kleine mankementen liefdevol integreert om de charme van een klassieker te bewaren. Hoe dan ook: het beeld ziet er op deze disc waarschijnlijk beter uit dan tijdens de première in 1931. Grain en vuiltjes zijn nagenoeg volledig verdwenen, contrast en scherpte ogen indrukwekkend voor een film die driekwart eeuw oud is, en de zwartniveaus zijn prima. Van scène tot scène durft de kwaliteit dan wel te variëren, de overheersende trend is er een van indrukwekkende restauratie. Voor het geluid geldt dat echter niet helemaal. Achtergrondruis werd weliswaar duchtig weggepoetst, maar de dialogen klinken behoorlijk schril en vertonen nog alle gebreken van geluidsopnames uit de beginperiode van de talkies. Dat komt de authenticiteit en charme van M weliswaar ten goede, aangenaam om er dik honderd minuten naar te luisteren is het niet.

EXTRA’S
Eureka Video heeft een mooie reputatie opgebouwd als het om dvd-versies van klassieke films gaat, en M is daar geen uitzondering op. Op de eerste disc is de voornaamste extra een Audiocommentaar waarin fragmenten uit een interview tussen Peter Bogdanovich en Fritz Lang worden afgewisseld met recentere inzichten van het restauratieteam. Ook op schijf één vinden we The Restoration of M (23 min.) terug, dat dieper ingaat op het vele werk dat in het herstellen van de prent kroop.

Disc twee opent met Zum Beispiel: Fritz Lang (27 min.), een korte maar zeer entertainende documentaire uit 1968 waarin de regisseur honderduit vertelt over zijn Duitse oeuvre. Lending Order To Terror (17 min.) gaat vervolgens in de vorm van een visueel essay thema’s en motieven uit M na en diept zelfs oude kritieken uit 1931 op. An Interview with Fritz Lang (37 min.) bevat fragmenten uit de lange interviewsessie tussen de cineast en Peter Bogdanovich en raakt punten als de Hollywood Blacklist en La,ngs visie op geluid aan. Onder de noemer More About M worden daarna een Storyboard-vergelijking (2 min.) en enkele korte tekstjes over filmproducent Nero Film op de kijker losgelaten. Ook in deze sectie vinden we The Film Restoration (18 min.), een chronologie van de diverse pogingen tot restauratie van de prent. Een Fotogalerij is handig verdeeld in drie segmenten: setfoto’s, promotionele foto’s en een blik op het programma voor M uit de jaren dertig. Afsluiten doet de dvd met Bio- en filmografieën van Peter Lorre, Fritz Lang en Gustaf Gründgens.



CONCLUSIE
M – Eine Stadt sucht einen Mörder toont Fritz Lang op zijn best: technisch superieur, emotioneel engagerend en intellectueel intrigerend. De film wordt terecht beschouwd als een hoogtepunt van de Duitse cinema, want ze heeft moeiteloos de tand des tijds doorstaan als een nagelbijtende thriller met een boodschap. Beeld en geluid werden liefdevol gerestaureerd, waarbij het knappe beeld triomfeert over een teleurstellend audiospoor. De bonussectie zit tjokvol interessante doch iets te academische extra’s.