DOCUMENTAIRE
Geen betere gids dan de Amerikaanse regisseur Martin Scorsese (o.a. Raging Bull, Taxi Driver, Kundun en The Departed) om de kijker/toeschouwer rond te leiden doorheen de geschiedenis van de Amerikaanse cinema. Ter gelegenheid van de 100ste verjaardag van de film als kunstgenre maakte hij in 1995 deze bijna vier uur durende documentaire voor het British Film Institute en Channel Four in samenwerking met o.a. het Museum of Modern Art in New York. Verwacht geen encyclopedische opsomming van stijlen, regisseurs en filmtitels, maar – zoals de titel van de film suggereert – een zeer persoonlijk verhaal van één van de belangrijkste Amerikaanse regisseurs uit onze tijd over de films en de makers die hem de liefde voor het genre bijbrachten en zijn eigen stijl beïnvloedden toen hij zelf in het begin van de jaren '60 zijn eerste stappen als filmregisseur zette.



A Personal Journey With Martin Scorsese Through American Movies begint met Duel In The Sun (1946) van regisseur King Vidor, een heftig westerndrama met Gregory Peck in de hoofdrol, de eerste film die de vierjarige Scorsese met zijn moeder ging bekijken, een film die hem als kleine jongen angst inboezemde, maar die tegelijk indruk op hem maakte door de felgekleurde zwarte en rode begintitels tegen een verblindend gele achtergrond, de zwoele seksualiteit en de onstuimige en dramatische finale waarin beide hoofdfiguren elkaar doodschieten. Duel In The Sun zou voor altijd een referentie blijven voor filmmaker Martin Scorsese.

Martin Scorsese vertelt al meteen aan het begin van de documentaire dat zijn keuze zeer persoonlijk is, dat het om films gaat die belangrijk zijn voor zijn eigen ontwikkeling en de manier waarop hij naar de wereld is gaan kijken als regisseur. Bijgevolg is deze documentaire geen opsomming geworden van grote Oscarwinnaars, prestigieuze superproducties of spraakmakende publieksfilms. Scorsese toont fragmenten uit B-films, producties van grote vooroorlogse regisseurs die in de vergetelheid zijn geraakt en films die hij om één of andere reden voor altijd in het hart heeft gesloten wegens hun vormelijk, inhoudelijk of maatschappelijk belang. Het verhaal begint automatisch bij de grote Amerikaanse studio's die het Amerikaanse filmlandschap tussen de twee wereldoorlogen domineerden en via hun totale macht voor honderd procent controle hadden op wat door wie werd geregisseerd. Sindsdien is de situatie nauwelijks veranderd, althans niet voor degenen die in Hollywood wil werken en Scorsese gaat de essentiële vragen niet uit de weg: hoe behoudt een regisseur toch een mate van onafhankelijkheid en zelfexpressie in een systeem dat commercieel succes als voornaamste doelstelling heeft? Want in Hollywood was een zgn. Code van kracht die bepaalde aan welke regels regisseurs zich behoorden te houden op financieel, technisch en moreel vlak, een regelgeving die de creativiteit beperkte en het eindproduct stroomlijnde. Aan de hand van tientallen fragmenten uit het werk van illustere voorgangers toont Scorsese hoe zijn collega's in de jaren '30, '40 en '50 met de problematiek omgingen en oplossingen zochten om hun boodschap toch over te brengen.



In een eerste grote hoofdstuk wijdt Martin Scorsese vervolgens aandacht aan de grote genres die typisch zijn voor de Amerikaanse cinema: de western, ontstaan in Californië, de gangsterfilm, een typisch oostkust product en de musical als romantisch en sprookjesachtig alternatief voor beide gewelddadige genres. Met precies gekozen voorbeelden toont hij hoe de genres in de loop der jaren evolueerden en zich aanpasten aan de veranderde maatschappelijke omstandigheden.

Martin Scorsese onderscheidt vier soorten regisseurs (de vertellers, de goochelaars, de smokkelaars en de beeldenstormers) die de Amerikaanse cinema z'n gezicht hebben gegeven. Zonder afbreuk toe doen aan één van deze types, gaat zijn interesse voornamelijk naar de smokkelaars, degenen die het systeem van codes en censuur probeerden te doorbreken of te omzeilen, of die de deurtjes forceerden waarlangs ze hun politieke of in elk geval afwijkende ideeën konden binnensmokkelen. Voor sommigen betekende dat het einde van hun grote commerciële carrière, voor Sam Fuller bijvoorbeeld, die z'n heil zocht in opmerkelijke B-films, die veel minder de aandacht trokken van de ijverige regelneven. De beeldenbestormers op hun beurt schuwden de frontale confrontatie niet en gingen regelrecht in tegen de gangbare conventies met als gevolg dan hun films in vele gevallen door derden werden ingekort en verknipt en pas veel later in hun originele vorm beschikbaar kwamen (o.a. Lolita van Stanley Kubrick). Vele dwarsliggers kozen eieren voor hun geld en weken uit naar Europa waar ze zich meer vrijheid konden permitteren (o.a. Stanley Kubrick).

De Europese inbreng in deze documentaire is niet gering, hoewel Martin Scorsese er niet direct gewag van maakt. In de jaren '30 en '40 kreeg de Amerikaanse film nl. flink wat kwalitatief hoogstaande vormelijke en inhoudelijke impulsen door de instroom van een grote groep Duitse en Europese regisseurs op de vlucht voor het naziregime. De uitstroom van Amerikanen naar Europa in de jaren '50 en begin jaren '60 als gevolg van de strenge regelgeving in de States, geldt algemeen als een kleine, maar belangrijke compensatie voor het verlies aan creativiteit in de Europese cinema tussen beide wereldoorlogen.

Scorsese illustreert zijn verhaal met meer dan 200 fragmenten uit honderd jaar Amerikaanse filmgeschiedenis. Vaak gaat het om vergeten of bij ons onbekende producties en regisseurs die hij van de vergetelheid probeert te redden. De overgang naar de geluidsfilm en de 70 mm-film, belangrijke technische ontwikkelingen die het einde betekenden van de stille film en de vormgeving die vier generaties regisseurs grote bekendheid had gegeven, krijgt eveneens grote aandacht.



BEELD EN GELUID
De visuele en geluidskwaliteit van deze documentaire is de som van perfect gefilmde interviews met Martin Scorsese en een aantal tijdgenoten en fragmenten uit heel veel films waarvan de technische kwaliteit in meer of mindere mate geleden heeft als gevolg van de tand des tijds. Voor het geluid geldt dezelfde opmerking. De film wordt op deze dvd in een stereo-versie gepresenteerd, maar uiteraard is heel veel materiaal tot ons gekomen in mono.

EXTRA'S
De dvd bevat geen extra's. Met bijna vier uur materiaal is daar ook nauwelijks nood aan.

CONCLUSIE
A Personal Journey With Martin Scorsese Through American Movies is een groots project dat ons een blik gunt op honderd jaar Amerikaanse filmgeschiedenis door de ogen van één van de interessantste filmregisseurs van onze tijd. De selectie is persoonlijk en dus subjectief, maar het eindresultaat is zonder meer interessant en zelfs leerrijk en toont de vele gezichten van een genre dat in de loop van een eeuw is geëvolueerd van puur entertainment tot een hoogwaardig cultuurproduct. Deze documentaire is een must voor wie voldoende interesse heeft voor de geschiedenis van de Amerikaanse film en voor alle filmliefhebbers die vergeten meesterwerkjes aan hun dvd-collectie willen toevoegen.