DOCUMENTAIRE
Tijdens de première van zijn documentaire gaf regisseur Robert J. Flaherty eertijds ruiterlijk toe dat hij de vangst van een walrus door de Inuit of Eskimo's in scène had gezet en dat het gezin van zijn hoofdpersonage Nanook voor de gelegenheid samengesteld was: Nyla en Cunayou waren niet echt Nanooks vrouwen en Alle en Allegoo niet echt zijn zoons. De pers viel erover in een tijd dat er nog geen vaste regels bestonden voor het maken van documentaires en dat er überhaupt weinig dergelijke producties waren gemaakt. Bovendien was de kritiek op de walrusscène niet helemaal terecht, want wat er ook van zij, er zat wel degelijk een walrus in de scène en de Inuit hadden hem toch maar netjes geharpoeneerd. Was er een finaal schot uit een handwapen nodig om het dier af te maken en het vervolgens zonder veel moeite naar het strand te slepen? Het maakt niet zoveel uit, want het bestaan van de scène op zich is een hele tour de force. Robert J. Flaherty reisde naar het gebied waar Nanook en zijn stam woonden en jaagden in een periode dat zulke barre reizen nog levensgevaarlijk waren voor wie het terrein niet kende. De regisseur had al enige ervaring na een gelijkaardige reis in het gezelschap van zijn vader en maakte ook eerder al opnamen van de Inuit uit het noorden van Canada, een stam van niet meer dan 300 leden in een gebied zo groot als Engeland. Na een fataal accident met een eerdere filmprint, besloot hij om zich te beperkten tot één jager en Nanook (beer) was zowat de moedigste van de stam.

Nanook Of The North ontwikkelt zich allengs tot een antropologisch portret van de levenswijze van de Inuit in het begin van de vorige eeuw. We zien hoe de hele familie met Nanook meereist naar een handelspost waar ze de verzamelde beren- en vossenhuiden ruilen voor noodzakelijke huishoudelijke producten en snoepgoed en hun jonge sleehonden te koop aanbieden. De kinderen krijgen koekjes aangeboden, maar voor mensen die voor 100 procent van vis en vlees leven, is dat veel te zware kost en dus wordt er olie te voorschijn gehaald om de spijsvertering te vergemakkelijken. Flaherty legt een aangenaam en soepel ritme in z'n montage en zorgt regelmatig voor nieuwe situaties en opmerkelijke gebeurtenissen. Op die manier weet hij de aandacht van de toeschouwer vast te houden en wordt z'n film nooit vervelend of langdradig. De informatieve fragmenten wisselt hij af met een spannende of curieuze jachtscène, een humoristische interventie of een aandoenlijke scène waarin de moedige jager z'n zoon met pijl en boog leert omgaan nadat ie met een paar houwen van zijn mes twee witte beren in de sneeuw te voorschijn tovert waarop het kind kan oefenen.

Het bouwen van een iglo is een indrukwekkende onderneming die Nanook volgens de tussentitels op minder dan een uur tot een goed einde brengt: voorzichtig kapt hij grote rechthoekige sneeuwblokken uit het ijs en tast ze op elkaar. De spleten wordt met weggesneden ijsblokjes door de vrouwen opgevuld. Om licht binnen te laten wordt een stuk ijs uitgekapt en tussen de sneeuwblokken ingevoegd. Binnen zit de familie op een verhoog. Er worden huiden uitgespreid die als dekens dienst doen en poedelnaakt leggen de personages zich te slapen, de jongste kinderen dicht tegen zich aangedrukt. In de hoek van de iglo krijgen de huskypups hun eigen ijsnestje met een bedje van fijne houten takjes. Buiten bouwt Nanook nog een mini-iglo voor de iets oudere pups om te voorkomen dat ze door hun volwassen broers worden opgepeuzeld. De slee, bekleed met dierenhuiden, legt hij op het dak van de iglo, ver buiten het bereik van de honden, want hij weet dat ze anders de huiden tijdens de nacht tot de laatste vezel opvreten. Robert J.Flaherty filmt het allemaal met een primitieve camera en zonder extra licht. Z'n beelden van het iglo-interieur zijn verbazingwekkend goed, maar dat komt omdat hij z'n logge camera niet in de iglo, maar op de buitenwand neerzet en via een opening in het dak de opname maakt.

De indrukwekkendste scène uit de film gaat over de vangst van een zeehond. Op zoek naar voedsel voor zijn kroost, stoot Nanook op een kleine opening in het ijs die hij herkent als het gat waarlangs een zeehond om de twintig minuten komt ademen. Zeehonden zijn zoogdieren en moeten dus regelmatig even de kop uit het water steken. Nanook speurt door het gat en maakt zich klaar om de zeehond bij zijn terugkeer aan de harpoen te rijgen. Z'n eerste stoot is raak en vervolgens viert hij het touw dat om zijn middel is vastgemaakt. Met voorzichtige pasjes beweegt hij zich over de gladde ondergrond weg van het ademgat om even later op z'n bips of buik in de richting van de opening te schuiven wanneer onder het ijs de zeehond verwoede pogingen doet om zich los te rukken. Flaherty filmt het fragment in één minutenlange take als een scène uit een komische kortfilm, een burlesk ballet, eenvoudig en tegelijk ongekunsteld en eindeloos grappig. Ook hier kreeg Flaherty kritiek omdat er in de opname gemonteerd was: de zeehond ligt plots op het droge, althans gedeeltelijk. Hoe kwam ie aan z'n einde, door de handen van de Inuit of door het schot uit een niet getoond geweer? Van de Inuit is trouwens bekend dat ze op dat moment ook al vuurwapens gebruikten, maar Flaherty vond dat ze die beter niet toonden in z'n film om nauwer aan te sluiten bij het zgn. authentieke beeld dat hij van ze wilde schetsen. Van een pure en zuivere Inuitcultuur was anno 1922 overigens nog nauwelijks sprake in Noord-Canada en wat overbleef zou op zeer korte termijn volledig verdwijnen. Twee jaar na de opnamen vernam Flaherty dat zijn hoofdpersonage tijdens een jachtpartij op een hert door ontbering om het leven was gekomen. Als toeschouwer vraag je je dan af wat er met zijn vrouwen en kinderen is gebeurd, want die konden toch onmogelijk zonder kostwinnaar overleven in dat barre klimaat? Dan moet u bedenken dat ze (gelukkig) alleen maar ingehuurd waren voor de tijd van de opnamen...

Wat overblijft is een misschien voorzichtig gemanipuleerd portret van een levenswijze die sinds lang niet meer bestaat, maar die in het beste geval tot het erfgoed behoort van een volk dat zich aan veranderde omstandigheden heeft aangepast zonder z'n eigenheid te verliezen. Voor de rest is Nanook Of The North een ongecompliceerd en boeiend portret van een gemeenschap die erin slaagt om in de meest barre omstandigheden te overleven, soms dagenlang zonder voedsel en altijd in temperaturen onder het vriespunt. Tegelijk stralen ze de hele tijd, zijn ze goedlachs en vriendelijk, ja, zelfs gelukkig. Een bijzondere constatering.

BEELD EN GELUID
Deze documentaire is nog heel goed van kwaliteit. Uiteraard is het beeld hier en daar beschadigd en ontbreken er af en toe enkele frames, maar door de bank genomen is ie nog heel goed bekijkbaar als gevolg van een drastische digitale restauratie. Uiteraard hebben we te maken met een zwart-witkopie en wordt het beeld voor 95 procent gedomineerd door het witte landschap met veel zwart voor de soms minuscule personages, hun sleeën en honden. De tussentitels zijn in het Engels met Nederlandse ondertitels en vooral in het begin volgen die elkaar tegen een vrij hoog tempo op waardoor er veel en snel moet worden gelezen. Bij de film is nieuwe muziek gecomponeerd die heel dicht aansluit bij de actie, wat een goede vondst is voor een productie die voor de rest helemaal stil is: de spanning tijdens de jacht, de plotse bewegingen bij het harpoeneren, de vreedzame huiselijke scènes en de lange tochten over het ijs krijgen allemaal een aangepaste melodie en orkestratie, perfect uitgevoerd door het Olympia Chamber Orchestra.

EXTRA'S
De dvd bevat geen extra's.

CONCLUSIE
Nanook Of The North is een pareltje uit lang vervlogen dagen toen het documentaire genre nog in de kinderschoenen stond. Met weinig middelen en een eenvoudig scenario als leidraad legt Robert J. Flaherty het dagelijks leven van de Eskimo's in Noord-Canada vast en documenteert op die manier een levensstijl die ondertussen is verdwenen. Nanook Of The North is een prachtig tijdsdocument dat waardig en interessant genoeg is om gezien te worden in onze tijd.