FILM
'Uneasy lies the head that wears a crown'. Veel treffender dan met dit citaat uit William Shakespeares Henry IV, Part II had The Queen, Stephen Frears nauwgezette reconstructie van een van de woeligste weken uit de recente geschiedenis van de Britse monarchie, niet kunnen openen. De film is een kroniek van de zeven dagen die volgden op 30 augustus 1997, de dag dat prinses Diana het leven liet in een Parijs auto-ongeluk. Het Britse volk hulde zich meteen in diepe rouw, maar koningin Elizabeth hield zich afzijdig. Wars van de publieke opinie bleef zij residentie houden in het Schotse Balmoral, ver van de hallucinante taferelen die zich voor de poorten van Buckingham Palace afspeelden. Pas na lang aandringen van premier Blair, die enkele maanden na een eclatante verkiezingsoverwinning met Diana's dood een gedroomde vuurdoop kreeg, stemde de vorstin toe in een publiek rouwbetoon en kon ze zo de groeiende republikeinse stemmen de mond snoeren. Nog steeds staat die week geboekstaafd als een gitzwarte periode voor de monarchie, maar de beste uit de carrière van Tony Blair.

Dat het tien jaar duurde eer een prent over deze memorabele gebeurtenissen het licht zag, mag verwonderen. Dat scenarist Peter Morgan nooit de sensationalistische of sentimentele toer opgaat nog meer. Zijn script schijnt in de eerste plaats een duidelijk beeld te willen schetsen van de motieven en protocols die achter de schermen van het drama de acties van enerzijds premier Blair en anderzijds koningin Elizabeth beïnvloedden. De wisselwerking tussen een populistische politicus en een traditionele vorstin levert zo een aantal inzichtelijke conclusies op, niet in het minst het feit dat beide geleefd worden i.p.v. volledig op eigen initiatief te kunnen vertrouwen. Blair krijgt goede raad ingefluisterd van de slijmerige spindoctor Alastair Campbell, de koningin baseert haar oordeel op de expertise van haar loyale secretaris en haar moeder. Beide hebben de beste intenties, maar enkel Blair was in staat de publieke opinie in die woelige periode correct in te schatten.



Met een waar gebeurd verhaal als het deze is het – ondanks Morgans gedetailleerde script, dat waar mogelijk diepgang geeft aan de personages – niet eenvoudig onder het predikaat 'movie of the week' uit te komen. En dat plaagt ook The Queen. Het scenario vervalt immers te vaak in stereotiepe scènes, blijft te veel op de vlakte betreffende de waanzinnige massahysterie rond Diana's dood en de emoties die door de observerende stijl sluimeren, komen wat geforceerd en daardoor ongeloofwaardig over. Ook de karakterisering van een Alastair Campell en Prins Philip is te zwart-wit voor een film die diepgang propageert. Dat neemt niet weg dat er een handvol wondermooie sequenties in The Queen zitten. Een telefoongesprek waarin de vorstin het verdriet van haar kleinkinderen boven dat van haar volk stelt, is roerend, evenals een scène die haar confronteert met een majestueus hert op Balmoral. Een sleutelmoment in de film, het bezoek van de koningin aan de bloemenzee voor Buckingham Palace, bewijst bovendien hoe één simpel gebaar – een kind dat geen bloemen voor Diana brengt, maar voor Elizabeth – de geest van een film perfect kan samenvatten.

Helen Mirren, een grote dame in het acteervak, werd overladen met zowat alle te winnen prijzen voor haar vertolking van de koningin. Ze gaat verder dan een imitatie, kruipt onder de huid van de persoon en maakt haar een mens van vlees en bloed, met haar deugden én haar zonden. De terughoudendheid van haar acteerspel past wonderwel bij de gehanteerde filmstijl, maar heeft als nadeel dat je als kijker nooit een echt beeld krijgt van wat Elizabeth beweegt. Barstjes in haar masker bieden potentiële antwoorden, maar haar ware gelaat krijgen we nooit te zien. Het is een passend statement over de enigmatische vrouw die al bijna zes decennia over de eilandstaat regeert. Minstens even goed brengt Michael Sheen het er vanaf, als Tony Blair. Hij zet nadrukkelijker de typische maniërismen van de premier in de verf – zijn té brede glimlach, de ongecoördineerde pauzes in zijn zinnen – maar maakt geen karikatuur van het personage. Het scenario zet hem niet steeds in een even helder daglicht, en dat geeft Sheen de kans zijn karakter uit de diepen. Een kans die hij met beide handen grijpt. De nevencast wordt uitgevuld met oude rotten in het vak, die met wisselend succes de bestaande personen uit de omgeving van koningin en premier gestalte geven. Rober Allam, als de privé-secretaris van Elizabeth, springt eruit dankzij een van waardigheid doordrongen vertolking.



Het grote succes van The Queen, zowel in de zalen als kritisch, heeft echter minder te maken met het script of de vertolkingen dan met de visie van de man achter de camera. Regisseur Stephen Frears gooit immers alle tierlantijntjes en opzichtige emotie overboord in ruil voor een zakelijke stijl. Hij legt vast, becommentarieert de beelden slechts met mondjesmaat, maakt subtiliteit tot zijn bondgenoot. Frears weet verdomd goed hoe hij de valkuilen van een middelmatige tv-film kan omzeilen en komt met een prent op de proppen die verrast door de doeltreffendheid van zijn eenvoud. Voor zoverre hij dat nog niet had bewezen met pareltjes als My Beautiful Laundrette, Dangerous Liaisons, High Fidelity en Dirty Pretty Things, toont de Brit zich een van de beste en meest intelligente cineasten die ons continent de voorbije decennia heeft voortgebracht. Dat uit zich ook in een knappe montage, die uitmuntend heen en weer snijdt tussen de fictie en beeldfragmenten die in 1997 de nieuwszenders overspoelden. Alexandre Desplats muziek is aangenaam frivool, met een regaal tintje. Het is een van de beste werken van de beloftevolle componist tot op heden en een bewijs dat hij voor een grootste toekomst staat.

Volledig overtuigd was ik niet door The Queen. De prent bevat genoeg intrigerende elementen om de aandacht 100 minuten vast te houden, maar heeft momenten dat hij te fel buiten zijn natuurlijke biotoop – dat van de op ware feiten gebaseerde tv-film – wil breken, wat een schizofrene emotionele impact tot gevolg heeft voor de kijker. Ook moeten er vraagtekens geplaatst worden bij de waarachtigheid van de gepresenteerde scènes, aangezien de echte toedracht van die fameuze week wel voor eeuwig achter de deuren van respectievelijk Downing Street 10 en Balmoral verborgen zal blijven. Maar voor de vastberaden wijze waarop Stephen Frears een heikele film met dito onderwerp durft aanpakken, voor de gelaagde humor die Peter Morgans onevenwichtige scenario overeind houdt en voor de boeiende vertolkingen, verdient de prent het door een groot publiek gezien te worden, zij het monarchisten dan wel republikeinen.



BEELD EN GELUID
The Queen krijgt een zeer degelijk transfer mee op dvd, maar heeft toch te kampen met een aantal kleine problemen. Zo is het contrast redelijk wisselvallig, wat eveneens zijn weerslag op de scherpte heeft in een handvol scènes. Grain is bovendien niet enkel aanwezig in de archieffragmenten. De kleurenweergave is dan weer sober, maar goed. Het geluid staat als een Dolby 5.1-track op de schijf en klinkt prima. De film moet het vooral van zijn dialogen hebben, die steeds helder worden weergegeven. Alexandre Desplats muziek voegt daar nog een vleugje dynamiek aan toe. De mix tussen de twee is echter niet altijd optimaal.

EXTRA'S
De belangrijkste extra is een Audiocommentaar met regisseur Frears en scenarist Morgan. De laatste moet steevast moeite doen om Frears mee te sleuren in het gesprek, wat voor een niet bijster oppeppende track zorgt, maar wel regelmatig heerlijke droge humor oplevert. The Making of The Queen (19 min.) is onderverdeeld in drie hoofdstukken, die respectievelijk de acteurs, het design en de 'bewuste week' onder de loep nemen. Ook bevat de schijf een Trailer voor zowel de hoofdfilm als drie andere prenten van de distributeur.

CONCLUSIE
The Queen is allesbehalve de sensatiezuchtige prent geworden waar sommigen voor vreesden. Stephen Frears leidt integendeel met vaste hand een intrigerend, sober drama, gepunctueerd door droge humor en met twee uitstekende acteurs in de hoofdrollen. Beeld en geluid zijn beide van degelijke tot goede kwaliteit, terwijl de bonussectie schaars gevuld is, maar wel interesse opwekt.