FILM
In een ziekenhuis in Stockholm wordt hoofdcommissaris van politie Nyman op een brutale manier in zijn ziekenbed vermoord. Van de dader is geen spoor. Bij Moordzaken zitten de inspecteurs Martin Beck (Carl-Gustav Lindstedt) en Einar Rönn (Hakan Serner) met een probleem want vijanden had Nyman blijkbaar niet en zijn naaste medewerker, politieman Palmon Harald Hult (Carl-Alex Heiknert), wil geen kwaad woord horen over de chef die hij jarenlang trouw heeft gediend en die hem de job leerde. Nyman heeft evenwel geen schone handen, maar de klachten over zijn autoritair optreden werden systematisch genegeerd. Nyman was een fascist zegt Becks medewerker Kollberg (Sven Wollter) en hij haalt er een collega bij die zich de affaire Eriksson herinnert die indertijd grote ophef maakte en waarbij de verantwoordelijke politiechef, Nyman, uiteindelijk vrijuit ging: een jonge vrouw werd opgesloten nadat ze door twee politiemannen op een bank in het park versuft en een beetje slaperig was aangetroffen. Wellicht een drugsverslaafde, was Nymans conclusie en dus fouilleerde men de betrokkene niet, mede omdat er geen vrouwelijke politieman op dat moment aanwezig was op het kantoor. De volgende ochtend trof men het jonge meisje, diabetespatiënte en echtgenote van Ake Eriksson (Ingvar Hirdwall), politieman bij Nymans eigen korps, dood aan in haar cel. Ze was haar spuit thuis vergeten, werd onwel, zocht een plaatsje op een bank en raakte in coma omdat Nymans medewerkers nalieten haar tasje te controleren waarin ze een diabetespas bewaarde. Nyman ontkende het tasje ooit te hebben gezien en zijn medewerkers pasten hun verslag aan zijn versie van de feiten aan. Het blijkt maar een van de vele onregelmatigheden te zijn waar Nyman onderuit kwam zonder sanctie, maar Rönn vindt in de verslagen van de politieombudsdienst ruim twintig klachten, vaak ingediend door Ake Eriksson.

Terwijl Beck en Rönn de informatie natrekken en ervan overtuigd raken dat Ake Eriksson bij de moord op Nyman betrokken is, schiet een wilde schutter van op een dak in het centrum van Stockholm op een politiewagen en doodt drie agenten. De man ontwapenen via de trappen blijkt een onmogelijke opgave wegens een perfecte versperring naar het dak en dus kiest de burgemeester van Stockholm voor helikopters om de killer te bestoken. Als die methode nieuwe slachtoffers maakt, besluit Beck om zelf naar het dak te klimmen en de man te ontwapenen of desnoods te doden. Die is veel handiger met vuurwapens dan de inspecteur vermoedt en dus gaat het om een initiatief dat zijn eigen dood kan betekenen. Ondertussen is er op straat een massa ramptoeristen toegestroomd en haalt de schutter met een professioneel automatisch wapen een helikopter uit de lucht.

The Man On The Roof is een uitstekende actiefilm naar het werk van de Zweedse schrijversechtpaar Sjöwall & Wahlöö dat in de periode 1965-1975 zeer populair was in West-Europa. Samen schreven ze tien maatschappijkritische misdaadromans waarin ze eerder naar de functie en de rol van de politie in de samenleving keken dan naar de misdadigers as such. Hun inspiratie vonden ze in de Zweedse welvaartstaat die geconfronteerd werd met hoge misdaadcijfers. Van beroep waren ze journalist en vertaler en communisten van overtuiging, wat in dié periode nog net kon en zelfs weer even modieus was. Inspecteur van politie Martin Beck is het hoofdpersonage in de Sjöwall & Wahlöö-misdaadromans, een rustige en wat oudere man die uiteindelijk commissaris van de afdeling moordzaken zal worden. Beck is geen prater en geen held à la Hollywood. Hij gaat behoedzaam te werk, speurt grondig en met kennis van zaken, twijfelt, gooit het over een andere boeg en volgt sporen die anderen links laten liggen, om uiteindelijk toch zijn doel te bereiken, al zitten zijn medewerkers Lennart Kollberg, energiek en doortastend, en de wat ruwere vrijgezel Gunvald Larsson (Thomas Hellberg) ondertussen zelden stil. Een andere vaste waarde is Einar Rönn, een wat vreemde en gesloten noorderling (hij komt uit Lapland) die altijd op het gepaste moment met de goede details Becks kantoor binnenstapt en met wie de inspecteur het – ondanks een lichte afkeer – toch uitstekend kan vinden op professioneel vlak. Eenzelfde aversie en een zekere mate van onderlinge concurrentie zorgen ook in de tandem Kollberg-Larsson voor een gezonde dosis pit. The Man on the Roof is gebaseerd op het Sjöwall & Wahlöö-boek De Verschrikkelijke Man van Säffle (1971), maar de financiers vonden die titel te weinig commercieel een vreesden dat de film voor een horrorproductie zou worden versleten. De filmtitel kreeg echter het fiat van Maj Wahlöö, het enige overlevende lid van het schrijversduo anno 1976.

Bo Widerberg is bij ons vrij onbekend, maar in de jaren '60 werd hij wereldberoemd toen hij met Elvira Madigan (1967) een gigantische filmhit scoorde en vier jaar later voor Joe Hill (1971) in Cannes de Juryprijs in ontvangst mocht nemen. In Zweden wordt Widerberg in elk geval in één adem genoemd met Ingmar Bergman en hij geniet er de voorkeur van het gewone publiek wegens het minder burgerlijke en veel toegankelijkere karakter van zijn films. Widerberg’s onderwerpen zijn maatschappelijk relevant of hebben op één of andere manier een sociale en kritische ondertoon waardoor hij als politiek links door het leven ging. Van The Man On The Roof maakt Widerberg een Zweedse "film noir" met indrukwekkende actiescènes die elkaar tegen het einde van het film in sneltreintempo opvolgen en die voor honderd procent van op de schouder zijn gedraaid waardoor een documentaire effect ontstaat dat de kijker heel dicht bij de actie betrekt alsof het om liveopnamen zou gaan. Vanaf de eerste minuut creëert Widerberg een spannende sfeer door de moord op Nyman in een duister en nachtelijk ziekenhuis te situeren waarbij heel veel bloed vloeit. Tijdens het politieonderzoek richt hij z’n camera vooral op de agenten en gunt hij de kijker een blik op de interne keuken van het politieapparaat. Met korte en onverwachte tussenbeelden en fragmenten uit hun privéleven tekent hij het menselijke portret van Martin Beck en zijn naast medewerkers en maakt op die manier het verschil zichtbaar met de corrupte en malafide leden van het korps. Zo vermijdt hij om nog veel meer te moeten vertellen (en te moeten laten vertellen door zijn personages) om voldoende achtergrond uit het boek van Sjöwall & Wahlöö over te houden.

In Zweden zijn alle Sjöwall & Wahlöö-romans ondertussen verfilmd voor televisie of voor de bioscoop en sommige zelfs tweemaal. De figuur van Martin Beck was in de jaren '90 in Zweden tot twee keer toe het hoofdpersonage in een gelijknamige tv-serie. Pittig detail: het Sjöwall & Wahlöö-boek Det Slutna Rummet (1972) werd in 1993 door de Nederlandse regisseur Jacob Bijl verfilmd als de Nederlands-Vlaamse coproductie De Gesloten Kamer die helemaal in Antwerpen is gesitueerd. Jan Decleir was commissaris Martin Beck en hij werd geflankeerd door o.a. Els Dottermans, Warre Borgmans, Josse De Pauw en Sien Eggers. De film kreeg laaiende kritieken in de pers, maar kon het publiek niet begeesteren.

BEELD EN GELUID
Digitaal gerestaureerd van het origineel negatief, staat er achteraan op de hoes van het dvd-doosje: een overbodige mededeling eigenlijk, want de transfer van deze 30 jaar oude film is verrassend goed en alleen de gedateerde aankleding van de acteurs doet vermoeden dat dit geen recente film is. Specialisten zullen opmerken dat de special effects weinig spectaculair zijn en dat heeft te maken met het feit dat er geen sprake is van digitale manipulaties die tot de standaardprocedures van hedendaags actiefilms behoren: de neerstortende helikopter, het weghalen van het lichaam van de zwaargewonde inspecteur Beck op het dak van het flatgebouw en andere spannende fragmenten zijn het resultaat van puur stuntwerk, in sommige gevallen door de acteurs zelf uitgevoerd en in één geval – de opname van de neerstortende helikopter vanuit de in de grond verzonken toiletten – door de regisseur zelf gedraaid op gevaar van zijn eigen leven. Het beeldmateriaal is vrij van krassen en andere beschadigingen, de zwart-witverhouding is in orde. Het geluid staat in de originele 1.0-versie en het klinkt levendig en helder. Het heeft hier en daar een beetje last van ruis, maar nooit voldoend om in normale omstandigheden op te vallen of te storen.

EXTRA'S
De lange documentaire Achter de Schermen is een prachtig werkstuk over het leven en het werk van Bo Widerberg, over de film, de cast, de stunts, de aanpak, de verschillen met het oorspronkelijke boek, etc. Auteur Maj Wahlöö geeft commentaar op de aanpak en de keuze van de acteurs. De makers praten over de samenwerking met de crew; producer en scenarioschrijver hebben het op hun beurt over de stijl van Bo Widerberg en zijn omstreden keuze om Carl-Gustaf Lindstedt de hoofdrol te laten spelen, een acteur die in Zweden eerder bekend staat om zijn komische talenten.

CONCLUSIE
The Man On The Roof is een eenvoudige en tegelijk spannende thriller van Zweedse makelij. Regisseur Widerberg maakt er een sociaal-realistische misdaadfilm van die weliswaar niet helemaal perfect is qua timing en tempo, maar die desondanks met kop en schouder boven de gemiddelde productie in het genre uitsteekt.