FILM
De pioniersdagen van Amerika komen geloofwaardig tot leven in McCabe & Mrs. Miller, de eigenzinnige western waarmee Robert Altman bewijst dat het artistieke succes van doorbraakfilm MASH geen toevalstreffer was. De prent is gebaseerd op een obscure roman van Edmund Naughton over een notoire gokker, John McCabe, die in het kleine mijnstadje Presbyterian Church een speelhol opstart. Hij biedt de plaatselijke bevolking eveneens hoertjes aan, maar heeft duidelijk geen kaas gegeten van bordeelmanagement. Gelukkig voor hem doet de Britse Constance Miller het stadje aan. Zij stelt McCabe een joint venture voor: als hij het geld op tafel legt voor een hoerenhuis met klasse zal zij het bordeel voor hem leiden. McCabe is argwanend maar bezwijkt voor de overredingskracht van Mrs. Miller en beklaagt het zich niet als het geld binnenstroomt. Het duurt niet lang eer een vastgoedmakelaar over de goudmijn hoort maar McCabe wijst zijn bod resoluut af. Dit leidt tot spanningen met Constance Miller, de vrouw op wie de gokker langzaam verliefd wordt. En ook de vastgoedmakelaar is niet van plan de afwijzing zomaar voorbij te laten gaan.

Toen Hollywood John Wayne in 1969 een oscar gaf voor zijn vertolking in True Grit was het alsof de filmwereld voorgoed afscheid nam van een van zijn klassieke genres. Westerns deden het al jaren niet goed meer aan de kassa en het genre was in de handen van Italiaanse filmmakers een melodramatische spaghettipastiche geworden. Maar uit de as van de klassieke western herrees een gemuteerde variant. Het esthetische bloedbad van The Wild Bunch (ook uit 1969) gaf een eerste aanzet, Arthur Penn zette de volgende stap in de evolutie met het intrigerende maar probleemrijke Little Big Man, maar thema en stijl van wat men later de revisionistische western zou noemen, kwamen voor het eerst coherent naar voren in McCabe & Mrs. Miller. Enigszins verwonderlijk misschien, want Robert Altman staat niet bekend als een westernfilmer. Anderzijds is het toepasselijk dat een van de grootste beeldenstormers van zijn generatie een vernieuwende kijk gaf op hét Amerikaanse filmgenre bij uitstek.

Altman heeft weinig oog voor de stereotiepe strijd tussen goed en kwaad in het pioniersstadje, maar focust vooral op de persoonlijke demonen van McCabe, Mrs. Miller en andere bewoners. Drankzucht, ambitie, antireligieus sentiment, hebzucht en lafheid lopen als een thematische draad doorheen de vertelling die naar Altmannormen bijzonder rechtlijnig is. Clichés van de western – het bouwen van een kerk, het revolverduel – komen aan bod, maar op een verfrissende, eigentijdse manier. Net als in MASH wordt de plot bovendien gedragen door twee protagonisten en zijn de omgeving en de personages eerder een aanvulling van de wereld waarin de gokker en de hoerenmadam leven dan onderdelen van parallelle plots. McCabe & Mrs. Miller is bijgevolg een van de meest toegankelijke prenten van de cineast.



Nochtans kan je de film allerminst conventioneel noemen. Het klassieke westernbeeld van een dor, zonnig woestijnlandschap wordt bijvoorbeeld ondergraven door de actie te laten plaatsvinden in een noordelijkere streek waar de herfst nat is en de winter een meter sneeuw brengt. Een betere metafoor voor de desolaatheid van het pioniersbestaan is er niet. Cameraman Vilmos Zsigmond evoqueert bovendien foto’s uit die tijd – zogenaamde daguerreotypes – in zijn ongewone beelden, die vaak wazig zijn, steeds korrelig en nooit een gevoel van huiselijkheid creëren. Het intieme verhaal botst bovendien met de epische aard van de widescreenpresentatie. De imperfecties die Altman zo graag aan de oppervlakte laat komen, uiten zich dus ook in de visuele look van de film. Voor de soundtrack koos de regisseur geen normale filmscore maar bedient hij zich louter van omgevingsgeluiden en een handvol songs van Leonard Cohen. De liedjes zijn melancholisch en zacht en contrasteren zo met de ruwe setting van McCabe & Mrs. Miller.

Het stadje Presbyterian Church werd vanuit het niets opgebouwd volgens de wetmatigheden van de pionierstijd van het Amerikaanse westen. Altman draaide zijn film chronologisch, zodat met de stad ook de prent groeide. Een treffende authenticiteit is het gevolg, niet enkel in de decors, maar ook in de vertolkingen. Warren Beatty is allesbehalve een westernheld. Zijn McCabe is een lafaard die zijn gebreken goed weet te verbergen achter een pokerface maar ten volle beseft dat iemand dat ooit zal achterhalen en vervolgens zal uitbuiten. Julie Christie is niet enkel een outsider in het verhaal maar als enige Britse (en een van de weinige vrouwen) was ze dat ook op de set. Wellicht was dat de vonk die haar vertolking in vuur en vlam zette. Christie is immers verdomd goed op dreef als Mrs. Miller, een rol die barst van de innerlijke tegenstrijdigheden. De rest van de cast bestaat voor een groot deel uit Altmangetrouwen – Shelley Duvall, Keith Carrdine, Rene Auberjonois – die allen een memorabel karakter kneden op basis van slechts enkele kleine scènes.

Laat je door de ruwe setting, de franke dialogen en de grimmige climax niet verwarren: McCabe & Mrs. Miller is feitelijk een poëtische film. Altman bekijkt het Wilde Westen met een eerlijk maar nostalgisch oog. Ten tijde van de draaiperiode was Amerika namelijk nog volop aan het vechten in Vietnam en voerde hypocrisie de boventoon in zowel het Witte Huis als in de Amerikaanse samenleving. Zelfs de bruutheid van de pioniersdagen is daarboven te verkiezen, schijnt Altman te zeggen. In de beste scène van de film vindt een onschuldige, naïeve man de dood – een terugkerend thema in het oeuvre van de cineast – na een revolverduel op een hangbrug. Het is geen faire confrontatie maar eentje die rechtuit is. Beide partijen wisten waar één stap op de hangbrug toe zou leiden. Het verschil tussen een eerlijke dood en een hypocriete, zo definieert Altman poëtisch.



BEELD EN GELUID
Door Vilmos Zsigmonds ongewone aanpak is het bijna onmogelijk een eerlijke inschatting te maken van de dvd-transfer. Je weet immers niet welke beelden bedoeld onscherp zijn, barsten van de grain of het contrast niet tot hun recht laten komen en welke het gevolg zijn van een mindere digitalisering. Feit is dat de grimmige sfeer en de koele setting prima tot hun recht komen, dat de dagsequenties er goed uitzien en enkel de duistere scènes een oneven indruk nalaten. Omdat de soundtrack uit een monospoor bestaat, komen Altmans gepatenteerde overlappende dialogen niet tot hun recht. Dynamiek is bovendien ver te zoeken in de audio.

EXTRA’S
Robert Altmans commentaartracks stellen vaak teleur omdat de regisseur veel stiltes laat vallen en iets te gezapig anekdotes vertelt. Het is dan ook een aangename verrassing dat zijn Audiocommentaar bij deze film zo entertainend is. De aanwezigheid van producent David Foster op het babbelspoor zit daar ongetwijfeld voor iets tussen. Een intrigerende Featurette (10 min.) uit 1971 geeft inzicht in de opbouw van de sets en hun cruciale rol in het creëren van authenticiteit. De Trailer (2 min.) is daarentegen geen goed voorbeeld van hoe je een verhaal als McCabe & Mrs. Miller moet verkopen.

CONCLUSIE
McCabe & Mrs. Miller is in veel opzichten de toonzetter van de revisionistische western van de jaren zeventig. Een desolaat portret van de Amerikaanse pioniersdagen krijgt onder Robert Altmans regie echter een verrassend poëtische bijklank. Beeld en geluid werden degelijk op de dvd geperst. De bonussectie is klein maar inzichtelijk.