SERIE Symbiose tussen films. Het gebeurt niet vaak dat bij trilogieën de inhoudelijke score van de éne film mee bepalend is voor de waardering van de andere. Als het toch gebeurt, dan is het omdat de films onderling zo goed bij elkaar aansluiten, omdat de puzzelstukken erdoor nog beter op hun plaats vallen, omdat bij het maken van het eerste deel er al is nagedacht over hoe de trilogie moet beëindigd worden. In een eerste deel worden de personages geïntroduceerd en krijgen we een eerste keer te zien waar ze toe in staat zijn. In een tweede deel komen ze dan voor het conflict van hun leven te staan, en gaan ze de confrontatie met zichzelf aan. In een derde deel tenslotte volgt er dan een eindspel waaruit meestal niet iedereen levend of "symbolisch dood" - lees: na het ondergaan van een streng louteringsproces - vandaan komt. Het is bijna Shakespeariaanse logica. Niet veel filmtrilogieën kunnen deze kwaliteit naar voor schuiven. Peter Jackson kon het met Lord Of The Rings omdat de films feitelijk in één lange sessie geschoten zijn. Sam Raimi kon het met Spiderman omdat hij zo'n overcomplete fanboy is. George Lucas kon het omdat ondanks zijn stroeve regiestijl hij voor de oorspronkelijke Star Wars-trilogy al een heel totaalconcept in gedachten had vooraleer hij één letter op papier had gezet. Deze drie filmtrilogieën hebben bovendien een overkoepelende meerwaarde omdat ze alle drie door dezelfde regisseur op pellicule zijn gezet (zij het bij Star Wars via een omweg omwille van mot met de regisseursvakbond).
Maar ondanks het feit dat de X-Men Trilogy uiteindelijk twee regisseurs nodig had om afgerond te worden, vind ik dat deze film zeker ook een plaatsje in deze eregallerij verdient. Het waarom leest u in deze bespreking.
FILMS X-Men Wolverine: What's a Magneto? Prof. Charles Francis Xavier: A very powerful mutant. He believes that a war is brewing between mutants and the rest of humanity. I've been following his activities for some time. The man who attacked you is an associate of his called Sabretooth. Wolverine: Sabretooth? Storm? What do they call you? "Wheels"?
Niet zo ver in de toekomst worden er mensen geboren met bijzondere paranormale gaven, die zichzelf mutanten noemen. Er zijn er bij die gedachten kunnen lezen, door muren lopen, metaal kunnen ombuigen met hun wilskracht of eender welke vorm aannemen die ze verkiezen. De regering is er in elk geval doodsbang van, en senator Kelly (Bruce Davison) is dan ook voorstander van een wet die mutanten verplicht om zichzelf te registreren. De reacties in de mutantengemeenschap zijn gemengd. Aan de ene kant heb je professor Charles Xavier (Patrick Stewart), die in het geheim een kostschool heeft opgericht waar mutantenkinderen zichzelf in een beschermde omgeving kunnen ontplooien, en leren om hun krachten met de nodige wijsheid te gebruiken. Aan de andere kant staat zijn nemesis, Eric Lensherr (Ian McKellen), die zichzelf Magneto noemt, en als overlevende van de concentratiekampen allemaal al eens heeft gezien waar de halfzachte aanpak van "registratie" kan toe leiden.
Maar het verhaal begint ergens in de woeste natuur van Canada. Marie "Rogue" (Anna Paquin) is van huis weggelopen omdat ze niemand kan aanraken zonder dat ze de levenskrachten uit de persoon in kwestie zuigt. Om haarzelf te parafraseren: The first boy I kissed ended up in a coma for three weeks.Rogues manier om het leven aan te kunnen is blijkbaar van de dingen weglopen, en haar pad kruist dat van Logan "Wolverine", een quasi onkwetsbare mutant die metalen klauwen uit zijn handen kan laten schieten, maar die zijn geheugen kwijt is en zijn kost tracht te verdienen als kooivechter. Rogue weet van Logan een lift te versieren, en onderweg worden ze aangevallen door Sabretooth (Tyler Mane), één van Magneto's hulpjes. Op het laatste nippertje worden ze gered door Storm (Halle Berry) en Cyclops (James Mardsen), twee medewerkers van professor Xavier, en de gewonde Wolverine wordt in het geheime complex onder de kostschool weer opgeknapt. Daar krijgt hij van de professor te horen dat er een machtsstrijd bloeit tussen de aanhangers van de vredevolle aanpak en de acolieten van Magneto, die op gewelddadige wijze aan de wereld wil tonen dat er met de voeten van de mutanten niet gesold dient te worden. De professor kan Wolverine hulp wel gebruiken, en stelt voor om als tegenprestatie hem te helpen bij het terugzoeken van zijn geheugen. Het wordt voor Wolverine tijd om een keuze te maken waar hij staat...
Niet lyrisch worden bij het beschrijven van de kwaliteiten van X-Men is een hele opgave. In tegenstelling tot de luchtige aanpak van bijvoorbeeld Fantastic Four, de puberale groeipijnen van Spiderman en de pathetische trekjes van Daredevil heeft regisseur Bryan Singer als eerste een comicreeks van goeroe Stan Lee tot op het volwassen niveau getild. Al van bij de eerste scène wordt daarbij de donkere toon gezet: de film opent in 1944 in een concentratiekamp waar de jonge Magneto voor het eerst geconfronteerd wordt met zijn krachten. De vergelijking van de vervolgingen door de nazi's met moderne vormen van discriminatie is niet echt subtiel en daardoor des te krachtiger. Niet dat X-Men daardoor een vervelende zeurende moralistische ondertoon heeft; het is in de eerste plaats een in alle opzichten compleet actiespektakel waarbij er duidelijk is nagedacht over de samenhang der dingen voor er één millimeter film is geschoten. De ensemblecast is een goede mengeling van jong getalenteerd volk, waarbij acteurs als Hugh Jackman en Anna Paquin alleen maar aan krediet hebben gewonnen, en meer ervaren acteurs zoals Patrick Stewart en Ian McKellen, die door het ongeveer tegelijkertijd uitbrengen van The Lord Of The Rings tweemaal op rij de hoofdvogel afschoot door een dragende rol te versieren in een commercieel succesvolle trilogie.
X-Men is zo één van die films waar ik zelfs bij een uitputtende herhalingsslag nog met veel genoegen kan naar blijven kijken, en die vanaf het begin de verwachtingen van de hype kon inlossen. De intelligente film bevat geen dode momenten, de plechtstatige pseudowetenschap klinkt een stuk ernstiger wanneer Patrick Stewart het uitspreekt, en het geheel spreekt zeker meer dan alleen de liefhebbers aan die de personages uit de schier oneindige reeks Amerikaanse comics kennen. Het fantastische element - en geloof me, daar grossiert de film in - staat zeker een realistische en geloofwaardige uitwerking niet in de weg, en da's een zeldzaam goed. Er is veel moeite gedaan om de juiste acteurs voor de juiste rol te casten, waarbij er erg veel aandacht is besteed aan het respecteren van de overeenkomsten tussen de personages en hun stripequivalent. Er was bijvoorbeeld heel wat te doen rondom het feit dat Rogue in de eerste beelden van de film die aan het publiek werden vrijgegeven, niet haar typische lok wit haar heeft zoals in de strips, wat aanvankelijk voor nogal wat commentaar zorgde. Wanneer uiteindelijk bleek dat de oorsprong van haar verkleurde streng haar een essentieel onderdeel van het scenario was, draaiden de fans onmiddellijk bij. Bryan Singer heeft wel zich de artistieke vrijheid genomen om de exuberante kostuums uit de film weg te laten - géén yellow spandex dus voor Wolverine, er kan zelfs een grapje over zijn kostuum af. Het is de ernstige toon van de film alleen maar ten goede gekomen. Ook is het té hoge aantal personages uit de strip gereduceerd gebleven tot een goed dozijn, waarbij personages als Colossus, Kitty Pryde (alhoewel: te zien in een klein bijrolletje), Juggernaut, Nightcrawler, Angel, Deathstrike en Beast zijn doorgeschoven naar de sequelfilms - het is overigens een goeie optie geweest van Singer om niet al zijn kruit in één keer te verschieten. Het X-Men-universum moet het bovendien hebben van redelijk genuanceerde karakters: als held heeft Wolverine een breed scala aan onsympathieke karaktertrekjes, terwijl, mee door de ongewone openingsscène, een schurk als Magneto bij het publiek toch op begrip kan rekenen. X-Men heeft als verdienste dat de striphelden in deze verfilming écht tot leven komen als karakters van vlees en bloed.
X2: X-Men United Have you ever tried... not being a mutant?
Terwijl Wolverine tevergeefs zoekt naar zijn verloren geheugen, keert de publieke opinie zich massaal tegen de mutanten, nadat één van hen, Nightcrawler (Alan Cumming) een moordaanslag heeft gepleegd op de president. Professor Xavier stuurt dr. Jean Grey (Famke Janssen) en Storm erop uit om de mysterieuze mutant, die zich blijkbaar kan teleporteren, te onderscheppen en naar de school te brengen. Jean en Storm vinden Nightcrawler, een meelijwekkend schepsel dat vroeger in circussen werd opgevoed, en zichzelf belaadt met een onmetelijk schuldgevoel. De mutant, die in werkelijkheid Kurt Wagner heet, beweert echter dat hij de aanval op de president onder dwang heeft uitgevoerd, en hij herinnert zich er de details maar vaag over. Maar het kwaad is al geschied; één van de militaire adviseurs van de president, kolonel William Stryker (Brian Cox) weet deze te overhalen om een "preventieve aanval" op Xaviers school te organiseren. Stryker is onder meer diegene die Magneto's plastic gevangenis heeft gebouwd, en de aanval op de school is maar een afleidingsmanoeuver om de hand te kunnen leggen op enkele essentiele onderdelen van Cerebro, de machine waar professor Xavier zijn gaven mee versterkt, én Xavier zelf, die samen met Cyclops op bezoek was bij Magneto. De feitelijke aanval verloopt niet zoals verwacht, omdat dankzij Wolverine de meeste kinderen op tijd in veiligheid kunnen gebracht. Na een confrontatie met Stryker, die meer over Wolverines verleden schijnt te weten, kan hij vluchten, samen met Rogue, haar vriendje Iceman (Shawn Ashmore) en de sinistere Pyro (Aaron Stanford). Intussen is Magneto kunnen ontsnappen door de wel zéér verregaande inzet van shape-shifter Mystique (Rebecca Romijn-Stamos), en hun pad kruist dat van de op de vlucht zijnde X-Men. Alhoewel hun belangen tegengesteld zijn - Magneto koestert nog steeds een stille droom om de mensheid aan de mutanten te onderwerpen - besluiten ze samen te werken om de gekke kolonel Stryker te dwarsbomen. In haar zoektocht naar Magneto is Mystique namelijk op een blauwdruk voor een tweede Cerebro-machine, die zou kunnen gebruikt worden om alle mutanten om zeep te helpen. Stryker koestert om zeer persoonlijke redenen een diepgewortelde haat tegen de mutanten, en doet al jaren in het geheim onderzoek hoe hij die als zijn persoonlijke slaven kan gebruiken. Niet alleen blijkt Wolverine één van zijn mislukte experimenten te zijn, in de loop der tijd heeft hij zijn techniek om het skelet te verplaatsen door een adamantium-versie weten te perfectioneren, en Wolverine komt oog in oog te staan met de veel efficiëntere Deathstrike (Kelly Hu).
X-Men. Wat kunnen we meer zeggen? Regisseur Bryan Singer heeft met het tweede deel van de saga eens te meer bewezen dat hij onbedreigd aan de top staat wat betreft comicverfilmingen, niet in het minst omdat hij de verhaallijnen en de personages uit de originele stripreeks in waarde laat, en daardoor een enorm grote credibiliteit bij de ouwe getrouwe fans heeft weten te bereiken. Dat Singer de die-hard fans wil plezieren, blijkt onder meer uit vluchtige cameo's van totnogtoe niet gebruikte comic-personages zoals Beast.
Maar dat niet alleen. Singer kan met zijn verfilming méér dan enkel de fanbase bereiken, en dat omwille van het feit dat zijn mutantenuniversum zo verduiveld goed in elkaar steekt. Het is een beetje goochelen als je, zoals in deze film, niet minder dan twaalf protagonisten tegen elkaar moet uitspelen, maar dat laat de mogelijkheid open voor zeer interessante nevenverhaallijnen, zoals het feit dat Rogue nu in deze film een vriendje heeft, Iceman, maar die om evidente redenen niet kan aanraken zonder deze laatste zijn zekeringen te doen springen. Ook speelt Singer netjes de personages Iceman en Pyro, niet alleen in hun gaven elkaars tegengestelde, tegen elkaar uit. Daarnaast krijgen we ook meer te weten over de driehoeksverhouding tussen Cyclops, dr. Grey en Wolverine, die eindigt in een dramatische climax, en gaat Wolverine op zoek naar zijn vergeten geschiedenis. Daarnaast geraakt Storm gefascineerd door de diep gefrustreerde Nightcrawler, en is het vooral de bitterheid waarmee kolonel Stryker de mutanten ten allen prijze wil bestrijden, en de achterliggende redenen daarvoor, die ervoor zorgen dat de X-Men-films, ondanks het hoge scifigehalte en de vele coole maar praktisch niet realiseerbare gadgets, totnogtoe één van de wenige filmreeksen is die én geloofwaardig, én spannend, én intelligent te noemen is. Misschien dat er wat minder geestige oneliners over gele spandex gespuid worden in deze tweede installatie, maar de manier waarop Wolverine met een uitgestreken gezicht tegen de ouders van Iceman zegt dat hij zijn leraar kunst is, en de tekening die in de klas wordt verspreid waarop Rogue en Iceman elkaar kussen, maken de film iets luchtiger, ondanks het feit dat X-Men 2 een stuk duisterder is dan zijn voorganger.
En ook qua speciale effecten is deze X-Men 2 één groot feest, waarin er vrolijk op los gemorpht wordt - de Hulk ziet er in verhouding uit als een Teletubbie -, we een paar schitterende klank-en lichtshows in Cerebro te zien krijen, en waar de afdeling pyrotechniek een vette kluif aan heeft gehad. Ook hier is het weer het realisme-gehalte dat positief bijdraagt tot de film: de manier waarop Magneto uit zijn gevangenis losbreekt, de dog chase met de twee straalvliegtuigen, het ultieme gevecht tussen Wolverine en Deathstrike, het ziet er niet alleen allemaal mooi uit, maar het is ook nog eens geloofwaardig in beeld gebracht.
Maar nu mogen er nog zo veel speciale effecten in zitten als mogelijk is, om de film écht boven de middelmaat te heffen, heb je een steengoede cast nodig, en wat dat betreft heeft Singer voor deze film opnieuw een staalkaart met de crème de la crème van goed in de markt liggende en solide acteurs bij elkaar gebracht. Patrick Stewart en Ian McKellen zijn natuurlijk in hun rollen als Professor X respectievelijk Magneto ongeëvenaard, en sinds de eerste X-Men film heeft Hugh Jackman als Wolverine niet bepaald windeieren gelegd, maar het siert regisseur Singer dat hij daarnaast ook de jongere generatie, waaronder Aaron Stanford en Shawn Ashmore, voldoende kans geeft om zichzelf te bewijzen. Daarnaast kan Singer rekenen op een méér dan er alleen maar voor de looks bijgehaalde reeks vrouwelijke antagonisten, waarbij Halle Berry, zeker sinds haar oscar, absoluut niet onderpresteert, maar de show toch wordt gestolen door de Rebecca Romijn-Stamos als de diabolische shape-shifter Mystique, die, samen met Alan Cumming als Nightcrawler, zeker als het op het aantal uren in de schminkkamer aankomt. Wat het leuke snoetjes-gehalte betreft scoort dan wat ons betreft Anna Paquin zonder tegenstand het hoogste.
X-Men 3: The Last Stand "I am the Juggernaut, bitch!"
De film opent met een twintig jaar oude sequentie waarin professor Charles Xavier met de toen hem nog bevriende Magneto op bezoek gaat bij een jonge Jean Grey (Haley Ramm). Jean zou wel eens de meest perfecte mutante kunnen zijn, sterker nog dan Xavier en Lensherr samen, maar door haar gespleten persoonlijkheid is het nodig dat de professor eerst enkele metalen blokkeringen in haar hersenstructuur inbouwt omdat haar "goede" persoonlijkheid nooit de kwade zou kunnen overnemen... of toch? Op het einde van X-Men 2 zagen we hoe Jean Grey zich opofferde om de andere levens in veiligheid te stellen. Haar verloofde, Cyclops is de klap nooit helemaal te boven gekomen, en hij besluit naar Lake Alkali te reizen om naar sporen van Jean op zoek te gaan. Zijn vreugde om haar er levend en wel aan te treffen is echter van korte duur, want de donkere kant van Jeans persoonlijkheid, die zich Phoenix noemt, vermoordt hem. Wolverine en Storm vinden het totaal uitgemergelde lichaam van Jean, en brengen het terug naar de school. Wanneer ze terug wakker wordt, breekt de hel los, en wil haar kwade persoonlijkheid zich wreken tegen alle invloeden die haar maximale capaciteit al die jaren hebben ingeperkt, professor Xavier op de eerste plaats.
Maar er is nog meer onheil op komst voor de mutanten op de school van professor Charles Xavier. De farmaceutische grote speler Worthington Labs heeft naar eigen zeggen een antivirus ontwikkeld waardoor de X-genen die zorgen voor de mutatie, definitief ongedaan worden gemaakt. In een streng bewaakt laboratorium op Alcatraz experimenteert men met Jimmy (Cameron Bright), een mutant die als eigenschap heeft dat alle mutante gaven in zijn buurt ongedaan worden gemaakt. Een definitieve anti-mutatiebehandeling vergt een antivirus gemaakt van zijn DNA. De regering in eerste instantie belooft deze "genezing" enkel aan te bieden aan de mutanten die zulks zelf willen. Onder meer Rogue, die nog altijd geen normale fysieke relatie kan aangaan met iemand omwille van haar gave, zou maar wat graag de behandeling volgen al was het maar omdat ze lijdzaam moet toezien hoe haar (ex-)vriendje Iceman meer en meer toenadering zoekt tot Kitty Pryde (Ellen Page). Een eerste test met het antivirus loopt echter fataal af: uitgerekend de zoon van inspirator Warren Worthington (Michael Murphy), Warren Worthington III "Angel" (Ben Foster) blijkt een mutant te zijn met engelenvleugels, en na een leven van psychische tormentatie omwille van zijn "anders zijn" krijgt hij op de operatietafel toch zijn twijfels.
Xavier gaat de ultieme confrontatie aan met Jean Grey, proberend om haar terug naar de stabiele zijde van haar persoonlijkheid te kletsen, maar dat loopt jammerlijk af, en Magneto kan haar inlijven bij zijn Brotherhood of Mutants. Daarmee is hij intussen bezig om, samen met zijn getrouwen, waaronder Pyro, een leger op poten te zetten dat de oorzaak van het "geneesmiddel", de jonge Leech, definitief moet neutraliseren. Magneto krijgt onbedoeld een demonstratie van de kracht van het middel wanneer tijdens een spectaculaire reddingsactie Mystique door een pijltje uit een anti-mutantenwapen wordt geraakt, en ze plots haar krachten kwijt is. Hierdoor valt ze uit de gratie van Magneto, die net weer enkele prachtige aanwinsten voor zijn leger heeft verworven, zoals Jamie Madrox "Multiple Man" (Eric Dane) en de onstuitbare gevaarlijke crimineel Cain Marko "Juggernaut" (Vinnie Jones), een kolos die ééns hij op gang is gekomen, zoveel momentum ontwikkelt dat hij niet meer te stoppen valt. En Magneto krijgt gelijk, want er is een versie van het antivirus als wapen zoals hij had voorspeld. Wanneer hij het bestaan van de anti-X-gen wapens onthult aan zijn volgelingen, besluit hij dat de tijd rijp is voor een drieste aanval op het Alcatraz-complex.
De rangen van de X-men zijn intussen flink uitgedund: na Wolverine - die nog niet helemaal ervan overtuigd is dat Jean geestelijk verloren is, Storm, die de leiding over Xavier's school heeft overgenomen, en studenten Kitty Pryde, Iceman, Colossus ( Daniel Cudmore), en samen met de minister voor mutantenzaken, doctor Hank McCoy/Beast (Kelsey Grammer) waagt het zestal een ultieme poging om Leech te redden en het leger van Magneto te stoppen.
Regisseur Brett Ratner (Red Dragon, Rush Hour) nam ter elfder ure de regisseursstoel over van Bryan Singer, die voor héél véél geld was weggekocht door concurrent Warner, die Singer per sé in de regisseursstoel voor Superman Returns wilde zien. We kunnen ons echter niet ontdoen dat één en ander ook een georchestreerde poging was om de redelijk succesvolle franchise van Fox te kelderen. Nu, dat is niet gelukt. De film scoort een beetje minder op karakteruitwerking, wat vooral bij de nieuwkomers zoals Angel en Beast wat stoort, maar alle acteurs geven het beste van zichzelf, vooral de anciens, waardoor de film naadloos aansluit bij de vorige twee delen. Zij het met één kapitaal verschil: het is een laatste film uit de reeks (voorlopig toch), en laten we het erop houden dat zeker met een plot die draait om een serum dat van mutanten weer gewone mensen maakt, niet iedereen er ongeschonden uit gaat komen. Zo worden in totaal zes redelijk belangrijke hoofdrolspelers aan de kantlijn geschoven: drie verliezen al dan niet vrijwillig hun krachten, en drie andere verwisselen het tijdelijke met het eeuwige, alhoewel zelfs zoiets niet definitief is in een superheldenfranchise, en worden enkele van de nieuwe, best interessante karakters, zoals Shadowcat, Colossus en het zooitje ongeregeld dat de rangen van Magneto heeft vervoegd, namen die bij de doorwinterde X-Men-fan wel een belletje zullen doen rinkelen, zoals Phat, Callisto, Flea en Arclight, maar niet echt scherp uitgewerkt zijn.
Waar in de vorige delen de body count redelijk beperkt bleef omdat - uiteraard, wie anders? - de verzamelde X-mannen en vrouwen op het einde hun superheldenrol waarmaken en de mensheid redden, vloeit er in dit derde deel rijkelijk bloed, en vliegen er afgehakte ledematen rond; niet alle mutanten hebben regeneratiegaven. Wel een constante in de drie films is dat er eigenlijk geen ondermaatse acteerprestaties worden geleverd; zelfs de - gelukkig redelijk beperkte - rol van dommekracht Vinnie Jones als Juggernaut kan in het geheel worden geplaatst, net omdat hij niet te veel schermtijd krijgt - als Jones in totaal tien regels tekst heeft zal het veel zijn, maar hij mag wel redelijk wat muren in frut lopen. Na Red Dragon en Prison Break kan regisseur Brett Ratner alleszins zijn bizarre voorliefde voor de meest wereldvreemde tatoeages nog eens botvieren op de soldaten van Magneto's bij elkaar geharkte leger; Ian McKellen, die in de film een zeer goeie reden noemt om zich niet (meer) te laten tatoeëren, herneemt met brio zijn rol als karakteristieke maar evenzeer begrijpelijke en genuanceerde schurk, die het eindprodukt is van wat de maatschappij uiteindelijk heeft gemaakt. Ondanks zijn concentratiekampervaringen straalt zijn personage misprijzen uit voor de Untermenschen die niet met de gave van het X-gen gezegend zijn, wat zijn karakter des te tragischer maakt. Ook was er tijdens de productie even opschudding omdat Halle Berry door haar gestegen marktwaarde haar aandeel in de film drastisch wou uitgebreid zien, maar gelukkig voor ons is de ensemble-cast nog altijd in evenwicht gebleven, alhoewel het merendeel van de geestige oneliners toch nog altijd op het lijf van Wolverine geschreven worden. De enige toegeving die uiteindelijk aan de casting werd gedaan is het redelijk vroegtijdig in de film verscheiden van één welbepaalde acteur die samen met regisseur Bryan Singer naar de Superman-franchise is verkast.
Brett Ratner levert in elk geval die film af die de fans willen: het reeds in het tweede deel klaargestoomde duel tussen Pyro en Iceman vindt eindelijk zijn beslag - alhoewel het best nog wat langer had mogen duren - fans van de comics zullen hun hart ophalen wanneer ze zien hoe elementen als de Danger Room, de Sentinels en personages als Beast, Shadowcat en Colossus eindelijk op de voorgrond treden; zelfs al is elk van die elementen afzonderlijk redelijk onbeduidend, het is eens te meer de combinatie van al die kleine dingen die van de X-Men-films nog altijd met overschot tot onze favoriete superheldensaga maakt. Even lijkt het er op dat de verhaallijn rond Jean Grey nergens naartoe gaat, wanneer haar (her)optreden blijkbaar alleen tot doel heeft om als een uitgelebberde zombie zowel letterlijk als figuurlijk naast Magneto te staan, in die mate dat je je afvraagt waarom ze na deel 2 feitelijk was gerecupereerd in de cast. Wanneer in de spetterende finale haar duivels dan eindelijk ontbonden worden, wordt haar tegenwoordigheid echter méér dan vergoelijkt, en krijgt het geheel er zelfs een zeer morbide trekje door.
Is er dan helemaal niets slechts te melden over X-Men 3: The Last Stand? Een dingetje toch: de film zal als absolute nonsens overkomen bij mensen die de eerste twee delen niet hebben gezien. Het is zeker niet dé film waarin de karakters gevormd worden, en het zal, gezien de Wolverine- en Magneto-spinoff die in de steigers staan, allerminst de laatste zijn. Ratner kleurt nergens buiten de lijntjes die Singer - en uiteraard de maatschappij met hem - heeft uitgetekend. Maar het actiespektakel dendert voort als een trein, en brengt de verhaallijn die in de vorige films werd opgebouwd tot enkele zeer dramatisch geladen conclusies. Wat superhelden-drama's betreft laat de X-Men-trilogie de concurrentie ver, héél ver, achter zich.
BEELD EN GELUID Deze eerste film heeft alvast een waardige release meegekregen. De sneeuwlandschappen van Canada zagen er eerder niet zo onheilspellend wit uit als op deze high definition-release. Sterk daarmee contrasterend is de duistere sfeer in de groezelige bar waarin Wolverine in het begin van de film een centje tracht bij te verdienen door vrijwilligers in elkaar te timmeren. De scènes met veel details volgen elkaar in een hoog tempo op, en omdat Bryan Singer zo veel aandacht heeft besteed aan de uitwerking van de speciale effecten valt het CGI-element nauwelijks op: je zou aan de diepte van de inscheuring in zijn lederen handschoenen en de rimpels op zijn vingerhuid gaan denken dat Hugh Jackman échte metalen klauwen in zijn handen heeft zitten. Andere zaken die zeker te melden zijn, zijn de fijne textuur in de gevangenis van Senator Kelly, de afwerking van de details in het treinstation waar Cyclops ongewild voor een nieuw zonneterras zorgt en de detaillering op het kostuum van Mystique. Puristen zullen misschien wel vallen over het feit dat deze Blu-ray het "maar" moet stellen met een DTS-HD 5.1 track, die onder meer de ruimte moet delen met dubbingen in het Russisch en het Pools, terwijl de Engelse en Amerikaanse varianten een DTS-HD MA-track krijgen. In absolute termen is de geluidstrack echter zeker niet slecht te noemen; al van in de openingscredits met een computersimulatie van het DNA van de mutanten worden we in de film gezogen. De metaalgeluiden die weerklinken elke keer Wolverine op zijn bek krijgt, komen ziekelijk realistisch over, en heel de film is gebaat bij de uitstekende ruimtelijke spreiding, die bij een actie-avontuur als X-Men onontbeerlijk is, en onder meer de scènes met de X-Jet en Cerebro goed ondersteunt. Zowel de lage tonen, die je onder meer hoort wanneer Sabretooth gromt, als het fijnere werk in hoge tonen, wanneer Senator Kelly zich door de buizen van zijn gevangenis wurmpt, klinken evenwichtig. De soundtrack van de eerste film is van de hand van Michael Kamen.
X-Men 2 is opnieuw een prijzenswaardige release. De beelden bij Alkali Lake zien er imposant genoeg uit, maar ook in de binnenscènes is er enorm veel oog voor detail. De zwartniveau's komen onder meer zeer goed tot uiting in de scène waarin de troepen van kolonel Stryker de school van Xavier binnenvallen, en ongeveer in dezelfde scène is er enorm veel detail te zien wanneer Iceman als verdediging een muur van ijs optrekt. De details in de belichting komen goed tot uiting in sets als de plastic gevangenis van Magneto. Opnieuw is de Blu-ray een demonstratie van hoe een goed gedetailleerd beeld eruit moet zien. De scène waarin de X-Jet het in het luchtruim moet opnemen tegen twee jachtvliegtuigen is bijvoorbeeld van een stuk hogere kwaliteit als op de dvd; Singer valt bij onder meer het creëren van de tornado's niet door de mand als iemand die beknibbelt op de speciale effecten. De make-up, de huidtonen, de klauwen van Wolverine, alles ziet er piekfijn uit. Ook hier weer moeten we het "maar" stellen met een DTS-HD 5.1 track, waar de Amerikaanse en Engelse versie een DTS-HD MA-variant krijgen. Doordat de extra's allemaal naar de tweede disk versast werden (X2 heeft een opmerkelijk langere speelduur dan de twee andere films) is er ondanks de zeven audiodubbingen blijkbaar geen plaatsgebrek. Net als de dvd is de film, één naadloze opeenvolging van bijzondere effecten is, er één die zich enorm goed leent voor een high end-geluidspresentatie. Die zit niet alleen in de bombastische effecten als de helikopters die de school van Xavier omsingelen, maar ook in vaak hele kleine dingetjes, zoals de scène waarin Deathstrike de knokkels van haar vingers laat kraken tot je er bijna ziek van wordt.
X-Men 3. Over het geluid kunnen we alleszins niet klagen: naast een Dolby Digital 5.1 EX-track krijgen we een daverende DTS-HD 6.1-track voorgeschoteld die - toegegeven, de film leent er zich toe - de hoogtepunten op auditief vlak aan elkaar rijgt. Vanaf de eerste spektakelscène in de Danger Room tot de finale showdown tussen de X-Men en de Brotherhood of Mutants volgen de zware klappen elkaar in hoog tempo op. De DTS-track heeft daarbij misschien net een beetje dieper resonerende bassen, maar de tracks moeten eigenlijk niet voor elkaar onderdoen. Het beeld is een stuk meer gritty dan bij de twee voorgangers. Niet vreemd daaraan is het feit dat voor deze print geen enkele vorm van digital noise reduction is gebruikt. Onder meer de scènes waarin Dark Phoenix haar tegenstanders in stukken laat spatten zien er daardoor een stuk modderiger en groezeliger uit. En ofwel zijn de kleuren een stuk geprononceerder, ofwel heeft Famke Janssen een flinke kleurspoeling achter de rug. De waarheid zal wel ergens tussenin liggen. Fijne details zijn onder meer waar te nemen in de textuur van de helm van Juggernaut en op de wonden op de rug van de jonge Warren, wanneer die probeert de vleugels van zijn rug af te vijlen.
EXTRA'S En oh yes, er zijn extra's te vinden! Voor een release met zes discs, één bonusschijf per film, mag dat ook wel; voor het volume aan bonusmateriaal dat u krijgt is de set bovendien redelijk geprijsd. De releasegeschiedenis van X-Men is er één met veel bochten en kronkels. Eerst kwam er na de bioscooprelease een dvd uit met voor die tijd aardige extra's; een soort van director's cut met de mogelijkheid om via seamless (nu ja) branching de verwijderde scènes er terug in te zetten werd op de markt gebracht als de 2-disk X-Men 1.5, om samen te gaan met de bioscooprelease van het tweede deel. Jammer daarbij was dat enkele van de extra's uit het eerste deel, zoals de featurette The Mutant Watch de 2-diskversie niet haalden. Met de komst van Blu-ray is echter het probleem van de baan, want deze versie bevat alle extra's van de eerste twee uitgaven en mogelijk nog wat meer. Ook de extra's van de 2-disk dvd van X-Men 2 werden integraal overgenomen en nog eens extra gelardeerd met high definition-extra's; bij X-Men 3 zijn het er ten opzichte van de dvd-versie zelfs meer. De uniforme opbouw is bovendien een extra vermelding waard.
X-Men De eerste disk bevat de nodige in-movie features. Er is een X-Men 1 Bonus View picture-in-picturecommentaar waarin onder meer de onvermijdelijke bedenker Stan Lee opduikt, die samen met regisseur Bryan Singer discussieert over het samengaan van de mutantengaven en de puberteit, en ook de andere castleden doen hun duit in het zakje door hun ideeën over hun personages naar voor te schuiven. De X-Men 1 In-feature Photo gallery bevat een occasionele greep aan foto's en concepten. Eén van de betere audiocommentaren, ingesproken door regisseur Bryan Singer en Brian Peck, een voor de rest compleet onbekende acteur die op deze commentaar als aangever van Singer fungeert en vooral de vragen stelt. Singer is een uitstekende gastheer bij wie er geen stiltes vallen, en die perfect balanceert tussen de serieuzere informatie en de luchtigere grapjes. De Blu-ray bevat ook een D-Box code voor wie het mocht aanbelangen. Dankzij de Enhanced viewing mode kan je zes verwijderde scènes terug in de film zien, en zijn er nog 17 korte featurettes met beelden achter de schermen tijdens de film als een white rabbit-feature op te roepen. De Blu-ray biedt echter ook de mogelijkheid om deze informatie los af te spelen (64 min.). De zes verwijderde scènes (11 min.) zijn ook afzonderlijk te bekijken. Naast enkele verlengde scènes is er ook één waarin Anna Paquins personage aan de professor komt vragen of hij haar kan "genezen", wat een mooie tie-in is met de derde film. Het kroonjuweel van de eerste disc is echter Fox Special: The Mutant Watch (22 min.), een valse documentaire die feitelijk wordt gepresenteerd als een halve campagnespot voor senator Kelly, die hoogstpersoonlijk belooft om desnoods eigenhandig alle mutanten de nek om te wringen, totdat hem een onplezierige verrassing te wachten staat. Hierna volgt een kort maar krachtig interview met Bryan Singer (6 min.) uit de Charlie Rose Show, waarin de regisseur vertelt wat hem zo in het project aantrok, en hoe hij een film met een dergelijk breed spectrum aan speciale effecten van de grond heeft gekregen. In twee animatic-studies (2 min.) zien we de scène op Liberty Head en die in het treinstation, en Art galleries bevat twee uitgebreide selecties aan foto's en schetsen, Character design en Production design, waar je met de afstandsbediening kan doorbladeren. Bij wijze van promotie volgen er dan 3 tv-spots, een reclamespotje voor de soundtrack-cd en 5 trailers voor films van de Marvel-stal.
Bryan Singer heet ons welkom op de introductie van disk 2 (1 min.), waarna de extensieve documentaire Evolution X (136 min.!) losbarst, een afwisseling van bonusfilmmateriaal met de mogelijkheid om er diverse andere materiaal door te laten branchen. De verschillende documentaires zijn ook apart te bekijken. The uncanny suspects (24 min.), een duidelijke verwijzing naar Bryan Singers film The Usual Suspects en de naam van de stripreeks Uncanny X-Men, worden producent Ralph Winter en regisseur Bryan Singer met elkaar geconfronteerd, die respectievelijk een absolute leek en een fan van het eerste uur van de strips waren. Singer vermeldt dat hij zijn uiterste best heeft gedaan om een werkstuk af te leveren dat zowel de leken pleziert als de fans uit hun dak laat gaan. Wat de bijdrage van de acteurs betreft is het vooral Ian McKellen die erg duidelijk zijn emotionele betrokkenheid bij zijn personage kon onderstrepen, omdat hij als praktiserend homoseksueel die al jarenlang een boegbeeld is voor een gelijke behandeling van homo's en hetero's, een levende getuige is van het soort discriminatie dat de mutanten in de film moeten ondergaan. McKellen en Patrick Stewart krijgen overigens beiden veel lof omdat ze als gerenommeerde Shakespeare-acteurs het toch niet onder hun maatstaven achten om actiespektakels als X-Men van een zekere meerwaarde te voorzien door hun verschijning. De documentaire wordt aangevuld met beelden van Hugh Jackmans sollicitatie voor de rol van Wolverine in Hugh Jackman: First Reading (11:00) en Hugh Jackman: Screen Test (2 min.), en deze sectie wordt afgesloten met Character still galleries.
X-Factor: The Look of X-Men (23 min.) behandelt de uitvoerige make-up die er in tegenstelling tot andere films niet goedkoop en tweederangs uitziet, maar een realistische aanblik moet bieden. Onder meer de uitgebreide transformatie van Toad en Sabretooth komt aan bod, alsook de uren en uren bodypaint die actrice Rebecca Romijn-Stamos heeft moeten ondergaan voor haar rol als Mystique. Meer informatie over het design van de karakters vinden we terug in een Cyclops Costume test (2 min.), een Storm Costume test (1 min.), een Toad Makeup test (3 min.) en vier galerijen.
Helaas niet het interessantste item, maar wel het meest uitgebreide, is het Production Documentary Scrapbook. 63 minuten lang volgen we Bryan Singers videodagboek, waarin we de man volgen wanneer hij de concepttekeningen bestudeert waarmee zijn bureau is volgehangen, wanneer hij op de set verschijnt wanneer er grote decorstukken moeten worden gebouwd, maar ook wanneer hij minder interessante maar des te belangrijkere dingen moet doen, zoals de financiering van de film rondkrijgen. De enige conclusie die er uit te trekken valt is dat Singer een ongelofelijk oog voor detail heeft, en niet graag dingen aan het toeval overlaat. Twee multiangle-featurettes van elk een minuut vervolledigen het geheel, waarbij we uit meerdere camerastandpunten de scène zien waarin Magneto een trein laat opensplijten, en die waarin Wolverine en Sabretooth elkaar partij geven. What the fuck het stukje The Prime Minister Of Canada van 20 seconden feitelijk is en wat het met de film te maken heeft, snap ik na een zoveelste visie nog steeds niet.
X-Men is een film die bulkt van de speciale effecten. Dankzij de state-of-the-art technologie is de film geworden wat 'ie is en is die nog binnen een redelijk budget gebleven. In The Special Effects of the X-Men (17 min.) worden enkele voorbeelden aangehaald, en krijgen we precies te zien hoe deze in de film zijn geplaatst voor maximale inpact. Hierbij horen vijf multiangle-featurettes van samen 7 minuten, met daarin Senator Kelly Effects Breakdown", de scène op Liberty Head, en duels tussen Toad en Jean Grey, Wolverine en Mystique en Wolverine en Sabretooth.
Reflection of the X-Men (9 min.) is geschoten tijdens de productie van X2, en enkele van de acteurs blikken terug op hun ervaringen tijdens het draaien van de eerste film. Hierbij horen nog twee filmpjes met red carpet-footage. De première van de film werd eertijds gegeven op eht in de film nadrukkelijk aanwezige Ellis Island, en in Ellis Island Premiere (4 min.) zien we onder meer Halle Berry verschijnen in iets wat nauwelijks een stuk textiel kan genoemd worden. De première van de film op verschillende locaties over de hele wereld is te zien in Premieres Around The World (19 min.)
Marketing the X-men bevat 3 trailers, 9 tv-spots en 12 Internet interstitials, dit zijn filmpjes die eertijds enkel op de podcast te vinden waren, waarin verschillende acteurs over hun personage vertellen.
X-Men 2 De eerste disk bevat opnieuw twee in-movie features. Er is een X-Men 2 Bonus View picture-in-picturecommentaar waarin naast de gebruikelijke acteurs producente Lauren Donner en production designer Guy Dyas aan het woord komen, en de X-Men 2 In-feature Photo gallery met de gebuikelijke reeks afbeeldingen. De Blu-ray bevat opnieuw een D-Box code voor wie het mocht aanbelangen, en ook dezelfde reeks trailers voor films van de Marvel-universum zijn aanwezig. Op de eerste disk vinden we verder alleen nog twee commentaartracks terug. De eerste werd ingsproken door regisseur Bryan Singer en cameraman Newton Thomas Sigel, en het enthousiasme waarmee Singer zich met het X-Men-project heeft ingelaten kennende, is dit een zeer aanbevelenswaardige track vol met boeiende wetenswaardigheden. De tweede commentaartrack, ingesproken door producenten Lauren Shuler Donner en Ralph Winter en scenaristen Dan Harris, David Hayter en Mike Dougherty, is vooral interessant voor wie dieper wil ingaan op de filmadaptatie van de strip. Jammer genoeg is er geen commentaartrack meer met een deel van de cast.
Disk 2 bevat hopen documentaires, die thematisch gerangschikt zijn. In de eerste sectie, History of the X Men, vinden we allereerst een 15 minuten durende The Secret Origin of X Men, een reeks interviews met bedenker Stan Lee en de andere medewerkers van de strip, die vertellen over de geschiedenis van dit icoon uit de geschiedenis van het Amerikaanse beeldverhaal. In Nightcrawler Reborn (8 min.), vertelt Nightcrawler-schrijver Chuck Austen meer over hoe het karakter Kurt Wagner in de film verzeild is geraakt.
De tweede sectie, Pre-production bevat vooreerst een multi angle-featurette over de aanval van Nightcrawler op de president in de openingsscène, Nightcrawler Attack: Multi Angle Study (2 min.). Je kan hier naar believen de speciale effecten van de beeldband weghalen, of switchen tussen de film en de geanimeerde storyboards. In Evolution in the Details: X2 neemt decorbower Guy Dyas ons gedurende 18 minuten mee op de diverse sets waar X-Men 2 is geschoten. De documentaire United Colors of X tenslotte (9 min.) laat Louise Mingebach aan het woord, die de kostuums en een hoop props voor de film heeft ontworpen, en onder meer verantwoordelijk was voor het incorporeren van de zilveren X in een cirkel die we in de film zo vaak terugzien.
Derde sectie dan, Production. Deze bevat om te beginnen een repetitie van een dikke minuut van het gevecht tussen Wolverine en Deathstrike, Wolverine/Deathstrike Fight Rehearsal. Dan komt het pronkstuk van de collectie documentaires, The Second Uncanny Issue of X Men: Making of X2, een zeer goed gestoffeerde making of-documentaire van net geen uur, die het klassieke promopraatje ruim overstijgt, en een zeer goed inzicht in het maken van de film dient. Dan krijgen we Introducing The Incredible Nightcrawler (10 min.), waarin we acteur Alan Cumming volgen terwijl die zich op zijn rol voorbereidt, en men laat zien hoe hij wordt geschminkt en hoe hij zich moet bewegen. Nightcrawler Stunt Rehearsal (2 min.) is nog maar eens een kijk op de openingsscène, en overlapt een beetje met de Multi Angle Study uit de tweede sectie. Dan krijgen we nog Nightcrawler Time Lapse, waar we gedurende 4 minuten versneld te zien krijgen hoe Alan Cumming wordt geschminkt tot Nightcrawler, en alsof dat alles nog niet genoeg was, volgt er nog een 25 minuten durende speciale documentaire FX2: Visual Effects, over, de naam zegt het al, de visuele effecten, zoals de computergegenereerde storm van Storm, Magneto's spectaculaire ontsnapping en de visualisaties die in Cerebro zijn gemaakt.
De vierde sectie heet Pos t-production, en gaat vooral over onderwerpen die na het eigenlijke filmen zijn in orde gebracht. In Requiem for Mutants: The Score of X2 krijgen we bijvoorbeeld componist John Ottman aan het woord, die gedurende 12 minuten zijn visie op de soundtrack van X-Men 2 toelicht, en waar die verschilt met de soundtrack die Michael Kamen voor X-Men heeft geschreven. Ter gelegenheid van de première van X-Men 2 had Fox ook een speciale webcast georganiseerd, waarbij het publiek aan de cast en crew vragen kon stellen. Een (ingekort) verslag van 17 minuten vind je op X2 Global Webcast Highlights.
Een special edition zoals deze is natuurlijk niet compleet zonder een sectie aan verwijderde en uitgebreide scènes. In tegenstelling tot de eerste film kan je deze spijtig genoeg niet via seamless branching in de film zelf bekijken, in totaal 11 scènes, samen goed voor zo'n 12 minuten. Daarna vinden we een uitgebreide fotogalerij terug, met productiefoto's en tekeningen van personages, lokaties, props en zelfs wat materiaal dat de uiteindelijke film niet gehaald heeft. De gallerijen zijn onderverdeeld in zes subgallerijen, Characters, Location and Sets, Mutant X Rays, Nightcrawler Circus Pos ters, On Camera Graphics en The Unseen X2. Om de extra's dan helemaal af te ronden, vinden we nog drie trailers van de film terug.
X-Men 3 We vinden in de fraaie menu's twee audiocommentaartracks terug, eentje van regisseur Brett Ratner en scenaristen Zak Penn en Simon Kinsberg, de andere door producenten Lauren Shuler Donner, Ralph Winter en Avi Arad. In totaal bevat de eerste schijf ook nog eens 24 verwijderde scènes (20 min.). Hieronder vallen drie alternatieve eindscènes, alsook een paar nieuwe en verlengde duels tussen de mutanten, een versie van Magneto met baard, én de slechtste one-liner van Vinnie Jones ooit. Het is wel jammer dat deze niet zoals de eerste X-Men-film via seamless branching weer in de film te zetten zijn, want de scènes zijn volledig afgewerkt. Naast twee in-movie features, namelijk een X-Men 3 Bonus View track met trivia en een X-Men 3 In-feature Photo gallery, mogen de bezitters van een D-Box zich weer in de handen wrijven dat ze tijdens de film door elkaar zullen worden geschud. De eerste disk besluit met 5 Marvel Universe trailers.
Disk twee is een feest voor X-Men-aficionado's. De eerste sectie met documentaires bevat drie substantiële werkstukken. Is de eerste documentaire, Brett Ratner's Production Diary (41 min.) nog wat aan de matte kant, en vooral gebaseerd op wat losse handycam-beelden van Ratner, dan is de 45 minuten durende X-Men: Evolution Of A Trilogy een uitgebreide en diepgaande documentaire over hoe het sluitstuk in het geheel past, en wat de essentie van de film is. Veel interviewfragmenten, stukjes uit deze en de twee vorige films en materiaal van achter de scènes wordt tot een uiterst genietbaar geheel gekneed. Ook enkele karakters die in de derde film niet meer meespelen, zoals senator Kelly en Nightcrawler, komen even terug in beeld. X-Men: The Excitement Continues(21 min.) is een iets beter gestoffeerde maar kortere documentaire over de derde film, waarin we zien welke richting de regisseur met zijn film uit wilde gaan, en vooral hoe de nieuwe personages, vooral dan Angel en Beast, een uitdaging vormden voor het productieteam. Stan Lee laat ook zijn neus nog even zien - net als in de film overigens - en we zien onder meer hoe onder meer de scène waarin Beast op het plafond een boekje zit te lezen letterlijk uit de strips is gelicht. De sectie featurettes begint met een Interactive Gallery, zeg maar een galerij met een overzicht van de personages aan beide zijden van het conflict en hun voorgeschiedenis. De fiches zijn vooral gebaseerd op de verschijning in de stripverhalen, maar worden telkens toch ook geïllustreerd met een aardig setje beelden uit de drie films. In de tekstballonnetjes van de strips zijn een hoop zaken aanklikbaar, waardoor er nog meer filmfragmenten, stukjes interview en diens meer verschijnen. In Anatomy Of A Scene: The Golden Gate Bridge (12 min.) zien we hoe de speciale effecten van Magneto's grootste stunt totnogtoe zijn verwezenlijkt. Dan is het de beurt aan twee featurettes die niet op de dvd te vinden waren: In de documentaire FOX Movie Special presents: Life after film school (26 min.) wordt medewerker Ralph Winter aan een kruisverhoor onderworpen door drie filmschoolstudenten. Dit stukje is misschien enkel onderhoudend als je zelf ambities hebt voor een filmcarrière. De documentaire FOX Movie Special presents: Casting session (10:05) toont nog maar eens het slappe koord waaruit moet blijken dat de keuze van acteurs bij een reeks die al jarenlang in stripvorm bestaat, met zeer nauwgezetheid te werk moet worden aangepakt. Previz animatics omvat twintig voorstudies van meestal spektakelrijke scènes, gedaan met rudimentaire CGI-animatie, samen ongeveer 25 minuten lang. Zeven Vignettes, samen 27 minuten lang, bevatten nog kortere bijdragen over de kleding, de stunts en het politieke engagement waar de X-Men in de film voor staan. Vervolgens krijgen we vier videodagboeken, samen 14 minuten, die eerder op internet terug te vinden waren. De Galleries bevatten enkele statieportretten van de hoofdrolspelers in hun X-Menkostuums, en nog een hoop conceptuele schetsen. Om af te sluiten krijgen we nog drie trailers te zien, waarvan één redelijk uitgebreide van tegen de zeven minuten.
CONCLUSIE Met de X-Men trilogy heeft Bryan Singer de lat voor comicbookverfilmingen ineens een stuk hoger gelegd. Deze Blu-rayversie is aanbevelenswaardig, en verenigt ineens alle extra's van alle voorgaande versies en meer. Het kleine minpuntje dat er geen DTS-HD MA-track te vinden is zien we graag door de vingers. Enige schaduwzijde aan deze release is dat al wie de Blu-ray single disc release van X-Men The Last Stand had aangeschaft, er virtueel aan is voor de moeite. Dat het fenomeen double dip zo snel al zou toeslaan bij de release van Blu-raydisks is echt wel een nieuw gegeven.
Studio:
Fox
Regie:
Bryan Singer, Brett Ratner Met:
Patrick Stewart, Hugh Jackman, Ian McKellen, Halle Berry, Famke Janssen, James Marsden, Anna Paquin, Rebecca Romijn-Stamos, Bruce Davison, Brian Cox, Alan Cumming, Aaron Stanford, Shawn Ashmore, Kelly Hu, Kelsey Grammer, Vinnie Jones, Ben Foster, Ellen Page, Shohreh Aghdashloo, Daniel Cudmore, Cameron Bright
Film:
10/10
Extra's:
10/10
Geluid:
9/10
Beeld:
9/10
Regio:
B
Genre:
Superhelden
Versie:
Benelux (NL/FR)
Jaar:
2000-2002-2006
Leeftijd:
12
Speelduur:
352 min.
Type DVD:
SS-DL
Barcode:
8712626041665
Beeldformaat:
2.40:1/2.35:1 HD
Geluid:
Engels DTS-HD 5.1 (X1,X2)
Engels DTS-HD 6.1 (X3)
Engels Dolby Digital 5.1 (X1,X2)
Engels Dolby Digital 5.1 EX (X3)
Frans DTS 5.1
Italiaans DTS 5.1
Russisch DTS 5.1
Tsjechisch Dolby Digital 5.1
Pools Dolby Digital 5.1
Hongaars Dolby Digital 5.1 (X1)
Turks Dolby Digital 5.1
