Bij de wereldpremière van In Search of Beethoven in Barbican Hall in Londen in het voorjaar van 2009 vertelde regisseur en cameraman Phil Grabsky dat z’n eerste versie van deze documentaire film een lengte had van 14 uur en dat ie wekenlang gezwoegd heeft om de productie tot 139 minuten in te korten. In Search of Beethoven is nog altijd een uit de kluiten gewassen biografisch portret over één van ’s werelds grootste en interessantste klassieke componisten, doch bekijkbaar is In Search of Beethoven van begin tot einde zonder meer en vervelen doet de biografische film nooit, met dien verstande dat u als kijker een minimale interesse heeft voor de figuur van Ludwig van Beethoven en voor zijn muziek. Het concept van deze film gebruikte Grabsky eerder voor In Search Of Mozart (2006) over het leven en werk van de Oostenrijkse componist Wolfgang Amadeus Mozart, een productie die afklokte op 128 minuten en die in de bioscoop én op dvd uitgroeide tot een groot succes. Met In Search of Beethoven hoopt Phil Grabsky het eerdere succes nog een keer over te doen en die kans bestaat, want ondanks de ruimere populariteit van Mozart bij het grote publiek, is het eerder Beethoven die nieuwsgierigheid opwekt wegens z’n grote persoonlijkheid en z’n indrukwekkende, zij het veel minder bekende oeuvre.

 

De familie Van Beethoven was afkomstig uit de buurt van Mechelen waar Ludwigs overgrootvader een boerenbedrijf exploiteerde, vandaar van en niet von in z’n naam. Ludwigs grootvader die eveneens Ludwig heette, trok naar Duitsland en werd er kapelmeester in Bonn. Zijn vader Johann (geb. 1740) was tenor in de hofkapel van de Bonner keurvorst. Ludwig kwam ter wereld in 1770 en bleek eveneens over een uitzonderlijk muzikaal talent te beschikken. Dus voedde zijn vader hem op in de stijl van wonderkind Mozart, leerde hem pianospelen, orgel en klarinet. Via de goede contacten aan het Bonner hof kreeg Ludwig in de daaropvolgende jaren een prima opleiding. Een middenoorontsteking in z’n vijfde levensjaar werd niet opgemerkt en zou de aanleiding zijn voor zijn zeer vroege doofheid (vanaf z’n dertigste). Toen hij 21 was kreeg Ludwig een uitnodiging van Josef Haydn om bij hem in Wenen – het toenmalige centrum van de muziekindustrie – te komen studeren. Beethoven zou er de rest van zijn leven wonen en werken.

 

 

Als gevolg van politieke omstandigheden werd Ludwig van Beethoven de eerste componist en muzikant die voor eigen rekening ging werken in tegenstelling tot zijn collega’s uit die tijd die aan de Kerk of aan een aristocratisch hof verbonden waren. Het gaf hem de vrijheid om zijn eigen composities te kiezen, hoewel hij uiteraard z’n boterham moest verdienen. De verkoop van bladmuziek was in Wenen sterk ontwikkeld en dus probeerde de jonge componist langs die weg voor een inkomen te zorgen. Z’n pianoconcerten gingen er vlot van de hand, mede omdat hij beschouwd werd als de nieuwste belofte sinds Mozart (ondertussen overleden) en Haydn (oud en gepensioneerd). Tegen de tijd dat ie dertig was kon hij van zijn muziek leven dankzij een brede stroom lucratieve bestellingen en de goodwill van een aantal gefortuneerde weldoeners. Hij was de eerste musicus die in Wenen commerciële voorstellingen organiseerde met werk van Mozart, Haydn en eigen composities. Z’n enige handicap was z’n voortschrijdende doofheid die hem mettertijd ging parten spelen, wat hem niet belette om te componeren, want Ludwig van Beethoven hoefde de muziek die hij neerschreef niet per se te horen via de piano of de viool; zoals alle groten luisterde hij in eerste instantie naar de stemmen binnenin. De problematiek van zijn doofheid is overigens op een prachtige manier verfilmd door regisseur en acteur Ed Harris in Copying Beethoven (2006): hij toont Beethoven die eigenhandig de wereldpremière van z’n Negende Symfonie dirigeert en van het publiek een vijfvoudige ovatie krijgt na afloop. Pas wanneer één van de muzikanten hem omdraait zodat hij de reactie van het publiek kan zien, dringt het tot hem door dat de zaal uit de bol gaat, want zelf heeft hij van de muziek geen jota gehoord. Naar verluidt werd de zaal uiteindelijk door de Weense politie ontruimd!

 

 

Desondanks had Ludwig van Beethoven geen gemakkelijk leven. In tijden van oorlog en politieke strubbelingen viel het culturele leven in Wenen bijna helemaal stil, heerste er armoede en hongersnood en was er nauwelijks interesse voor concerten of bladmuziek. Bovendien raakte hij in de loop der jaren steeds meer geïsoleerd door zijn doofheid en door z’n vele kwalen en kwaaltjes, want eigenlijk was hij zowat z’n hele volwassen leven ziek en moest hij vaak het bed houden. In brieven aan vrienden beklaagde hij zich over de vele ongemakken en over het feit dat zijn compositiewerk eronder leed. Hij overweeg zelfmoord, maar vond dat hij het aan God verplicht was om z’n zeldzame talent maximaal te benutten, hoewel hij geen kerkganger was en eerder voor een persoonlijke god koos. De overlevering duidt hem als een opvliegend en moeilijk man die het zowat met iedereen uit z’n omgeving aan de stok kreeg, maar z’n muziek tekent hem als een groot humanist en een sociaal bewogen mens die geloofde in de vooruitgang en in een beter lot voor elk individu. Hij was een aanhanger van de Franse Revolutie en van Napoleon voor wie hij een grote bewondering koesterde, maar toen de Fransman zichzelf tot keizer kroonde schrapte Beethoven diens naam op de partituur van de Derde Symfonie die hij aan Napoleon had opgedragen en noemde ze Eroica. De originele partituur wordt in Wenen bewaard en waar hij eigenhandig de naam van de Franse keizer heeft weggekrast zit nu een gat in het papier.

 

Dat allemaal in ruim twee uur film proppen is een tour de force, vooral omdat Phil Grabsky ervoor kiest om de muziek van Beethoven prominent op het voorplan te plaatsen, waardoor In Search of Beethoven meteen ook een indrukwekkende soundtrack en een catalogusoverzicht is van het werk van de Duitse componist. Juliet Stevenson (Being Julia, Infamous) verzorgt opnieuw het commentaar en voor het levensverhaal en de anekdotes over de componist doet de regisseur een beroep op een schare vooraanstaande hedendaagse muzikanten die hij filmt terwijl ze werk van Beethoven uitvoeren, thuis tijdens het interview of live in een concertzaal. Uit de gesprekken heeft hij uiteindelijk een paar snippers overgehouden, terwijl hij sommige artiesten ruim vier uur interviewde. De Nederlandse dirigent Frans Brüggen van het Orkest van de 18^de Eeuw is de enige afwezige, maar dat wordt ruim goedgemaakt met fragmenten van zijn uitvoering van de Negende Symfonie in het Palau Música Catalana in Barcelona (waarvan u het derde deel integraal kan bekijken en beluisteren in de afdeling Extra’s).

Regisseur Phil Brabsky heeft de interviews en de liveoptredens zelf gefilmd met een eenvoudige videocamera. Orkesten filmt hij van op een afstand zonder de drukke bewegingen, inserts of close ups van uitzendingen over klassieke muziek op televisie; tijdens solo-uitvoeringen op piano toont hij alleen de handen van de muzikanten en voor violisten gebruikt hij een vaste camera waarbij ze tijdens de uitvoering van de partituur af en toe uit het beeld verdwijnen en de kijker zich makkelijker kan concentreren op wat ie hoort. De opnamen zijn vrij van ongerechtigheden en ondanks de beperkte middelen ziet het beeld er altijd schitterend uit met haarscherpe detailopnamen van strijkstokken over snaren en vingers op het pianoklavier. De soundtrack staat in een 2.0-versie waarbij de achterste kanalen en de subwoofer niet worden gebruikt, de standaardoptie voor klassieke muziek volgens de realistische omstandigheden in een concertzaal. Toch is het jammer dat niet is gekozen voor surround, want de atmosferische en vaak heftige muziek van Beethoven doet daar in huiskamer (getuige de soundtrack van Copying Beethoven) haar voordeel mee. Om de geïnteresseerde kijker/luisteraar te plezieren is op de Benelux-uitgave geopteerd voor smaakvolle titeltjes telkens een nieuwe compositie van Beethoven wordt ten gehore gebracht, mét vermelding van de uitvoerders. 

U kan kijken en luisteren naar de integrale uitvoering van deSonata Pathétique, Das Lebewohl en Für Elise door pianist Ronald Brautigam en naar het Derde Deel uit De Negende Symfonie door Frans Brüggen en het Orkest van de 18^de Eeuw (samen goed voor 23 min. extra plezier). Er is een uitvoerig Overzicht van de Muziek uit de Film voor wie zich werk van Ludwig van Beethoven wil aanschaffen en ten slotte de Trailer In Search of Mozart.

In Search Of Beethoven van regisseur Phil Grabsky is een ontroerend en boeiend portret over één van de meest intrigerende figuren uit de klassieke muziek. Deze documentaire film is prachtig gedraaid en boeiend gemonteerd met de medewerking van de fine fleur van de hedendaagse klassieke muziek en hij bevat bovendien ontelbare fragmenten uit het werk van de meester. Wie van de muziek van Ludwig van Beethoven houdt mag deze dvd niet laten passeren; wie meent interesse te hebben voor zijn werk krijgt alvast een overzicht van zijn uitgebreide en boeiende catalogus. In Search Of Beethoven is zo goed als perfect.