SERIE
Op het anders vredevolle, verkeersvrije Justitieplein in een niet nader genoemde Vlaamse stad, is de tijd eind van de jaren '50 blijven staan, en woedt er nog steeds een vete tussen twee clans, de christelijken en de liberalen. De katholieken hebben zich verenigd onder de hoede van Pol Sickx (Jo De Meyere), een redelijk ruimdenkende, moderne pastoor met jonge en vitale ideeën over het christendom, die echter om niet helemaal duidelijke reden naar de kerk met het handjevol gelovigen is verbannen. Zijn tegenstander is de hautaine, extreem vrijzinnige vrederechter Aristide De Lesseweg (René Verreth), een stuk chagrijn met een ego dat makkelijk de afstand van de Chinese muur en terug overspant, en die zijn dagen vult met de bij hem inwonende broer Boniface (Manu Verreth) te kleineren en uit te schelden dat hij het intellect van een pleisteren tuinkabouter heeft. De vrederechter is seksueel geobsedeerd door de dochter van taverne De Oude Griffie, Aurelia (Machteld Ramoudt), van wie hij hoopt dat ze ooit nog eens voor zijn charmes zou vallen en madame van de vrederechter zou willen worden, maar Aurelia bekijkt hem terecht als een varken met een stierennek - dat is namelijk precies wat hij is. Aan minnaars is er bij haar overigens geen gebrek, want ook de klerk van het vredegerecht, de ietwat simpele Mon Verbiest (Theo Hijzen), is stapelverliefd op Aurelia, maar hij is eerder van het schuchtere type. Ook het cafébezoek op het pleintje is tekenend voor tot welke clan men behoort. De Oude Griffie van Aurelia's moeder Madame Berthe (Emmy Leemans) wordt door een "betere klasse" van volk gefrequenteerd, zoals de griffier Aerts (Mandus De Vos), een uitgetreden priester met Vlaamsnationale reflexen die er zijn spelletje schaak komt spelen en een sigaartje komt roken omdat hij thuis dat niet mag van zijn kuiszieke vrouw Justine (Doris Van Caneghem). Daartegenover, pal naast het pand van de Lessewegs is de stamkroeg van de Sickxen, de Elfurenmis van Poliet Peck (Bert Champagne), gevestigd een echt volks bruin café, waar kleermaker annex alternatieve therapie-kwak Fons Van Brabant (Alex Wilequet) alweer een straf verhaal afsteekt over de volgende asteroïde die op de aarde gaat neerslaan, totdat zijn vrouw Marie (Lia Lee) hem mee naar huis sleurt. Zelfs de oude jonge dochter van het plein, de extreem katholieke Seraphine Sap (Rita Smets), komt er haar dagelijks beklag doen over welke in haar ogen misstappen van Sickx ze alweer eens een brief naar het bisdom zal schrijven.

D'r hangt echter onweer boven het pleintje. Na een banale ruzie tussen postbode Harry Stoffels (Jacky Morel), een Sickxer, en politieagent Gerard Briers (Jaak Van Assche), een poulain van de vrederechter, over de geiten van de tweede die de bloemen van de eerste hebben opgevreten, vangt de luistervink en grootste roddelaar van het dorp, de sacristìebeheerder Felix Piepermans (Jef Burm) op dat het onmogelijke is gebeurd: de zoon van Briers, Luc (Geert Vermeulen) heeft de dochter van Stoffels, Nicole (Aafke Bruining), in gezegende toestand gebracht. Zelfs met alle praktische problemen die dat met zich zal meebrengen zijn zowel Sickx als De Lesseweg er van overtuigd dat er een gemengd huwelijk van moet komen. Het wordt een lange lijdensweg naar de bruiloft, waarin ook de sullige moeder van Nicole, Emmy (Jeanine Schevernels) en het bazige manwijf van Gerard, Annie (Janine Bisschops) hun zegje willen hebben. Het ligt er echter dik genoeg op dat de twee tortelduiven eigenlijk elkaar helemaal niet graag zien - Luc wil aan de universiteit gaan studeren en plezier maken in het leven terwijl Nicole en haar kind nu als een blok aan zijn been hangen, Nicole van haar kant eist dat Luc aan zijn vaderlijke verplichtingen voldoet. Het trouwfeest wordt één grote soep, en het is nog niet goed of wel voorbij of de diverse partijen beginnen elkaar om de oren te slaan met schadeclaims. De Lesseweg stookt Harry, die intussen van kamp is veranderd, en Gerard, op om Sickx voor de chaos financieel op te laten draaien, omdat hij niet aanwezig was bij de inzegening van het veel later dan geplande huwelijk. Wanneer ter zitting Luc ook nog eens komt opbiechten dat hij het huwelijksfeest bewust in het water heeft laten vallen wegens koudwatervrees, en op aanraden van de broer van de vrederechter heeft gelogen dat zijn voet verstuikt was, gaan de poppen helemaal aan het dansen. 

Uiteraard mislukt Luc en Nicoles huwelijk compleet, en het appartement dat ze boven de winkel van lokale middenstander Gust Kerdoens (Tuur De Weert) hebben gehuurd, kunnen ze al spoedig niet meer betalen. Gust, één van het Lesseweg-kamp, zit zelf in een huwelijkscrisis, want zijn vrouw Millie (Tessy Moerenhout) volgt met méér dan gewone belangstelling een avondcursus Spaans. Gust verdenkt haar dat ze aanpapt met de cursusleider, en wanneer die haar dan ook nog eens uitnodigt om als reisleidster mee naar Spanje te gaan worden zijn vermoedens bevestigd. Het harde werkleven van een middenstander is er voor Millie te veel aan geworden, maar hun volwassen kinderen Ivo (Paul Carpentier) en Els (Caroline Rottier) kunnen misschien hun moeder nog op andere gedachten brengen. Om alvast het werk in de winkel te herverdelen én Nicole uit het slop te helpen, neemt Gust haar aan als winkelbediende.

Maar er spelen nog tal van andere factoren mee in het ingewikkelde kluwen van de intermenselijke relaties op het Plein. De grootvader van de Lessewegs, ook een vrederechter en rabiate papenvreter, heeft de toenmalige pastoor op zijn sterfbed een schenking laten ondertekenen waardoor een schilderij uit de kerkfabriek, de Pauselijke Nuntius, aan het vredegerecht werd geschonken. Het schilderij hangt intussen herdoopt als De Rechtvaardige Vrederechters als pronkstuk in het vredegerecht als deel van een triptiek. De kerkfabriek van Sickx vecht echter de eigendomsakte aan, en aangezien vrederechter De Lesseweg zélf de zaak mag vonnissen, én de zaak op de koop toe nog eens is verjaard, lijkt het dat Sickx niet veel kans heeft om de zaak te winnen. Ondanks de draconische maatregelen die De Lesseweg plant om het schilderij te bewaken, slagen dieven erin om het bij nacht en ontij uit zijn lijst te snijden. De beschuldigende vingers wijzen allemaal in de richting van Karel Peers (Johny Voners), een vrolijke en onbevangen schilder van moderne kunst, van socialistische signatuur, van wie algemeen geweten is dat hij en Sickx twee handen op één buik zijn, en dat hun lievelingsbezigheid is de vrederechter een hak te zetten. Na een grondig onderzoek blijkt echter het schilderij compleet van het plein verdwenen.

Karel Peers heeft andere katten te geselen. Hij is tot over zijn oren verliefd op de groene werkloze sociologe Barbara Vink (Nora Tilley). Die houdt echter actief de aanbidders van haar lijf omdat ze leukemie heeft, en tenzij er een experimentele therapie aanslaat, niet lang meer te leven heeft. Peers' liefde voor haar is oprecht en onvoorwaardelijk, en hij is bereid te aanvaarden dat de gelukkigste jaren van zijn leven slechts kort zullen zijn. Maar er zijn nog kapers op de kust: ook het socialistische provincieraadslid Gentil Bers (Ugo Prinsen), dat nog niet getrouwd is omdat hij voor zijn gehandicapte moeder (Jenny Tanghe) zorgt, een type dat graag uitpakt met zijn status en zijn werkingsmiddelen, wil het hart van Barbara veroveren, zij het dat zij daarmee misschien wel zijn twintigste of dertigste lief zal worden. Peers en Bers sluiten een gentlement's agreement waarvan de gevolgen voor Barbara catastrofaal zullen zijn.

Tot voor kort was Het Pleintje, dat door critici al maar graag eens wordt neergesabeld als een veredelde vorm van boerkestoneel, de absolute recordhouder van de kijkcijfers, met net geen drie miljoen (!) kijkers, en ik weet niet of dat intussen al veranderd is. We schrijven immers 1986, en van de komst van een commerciële zender was er nog geen sprake. De succesvolle toneelauteur Jan Matterne, die met drie seizoenen van De Collega's één van de bekendste BRT-producties ooit bij elkaar had geschreven, kreeg zowat carte blanche, en hij schreef dan ook deze reeks met in het achterhoofd de gevestigde acteurs van het befaamde Mechels Miniatuur Theater; het gros van de cast van De Collega's, op een paar uitzonderingen als Bob Van der Veken en Nellie Rosiers na, maakt dus in Het Pleintje zijn rentree in een stuk waarbij nagenoeg alle rollen zijn geschreven in functie van de acteurs en hun werk in voorgaande succesvolle feuilletons, waarbij ook De Paradijsvogels moet worden genoemd. Een vaste cast van een dertigtal personages lijkt op het eerste gezicht onhandelbaar, en de eerste aflevering van de reeks, waarin Jan Matterne zelf de personages van het Justitieplein één voor één komt voorstellen komt een beetje bevreemend over, maar eens de bal aan het rollen is, is Het Pleintje een fijne evenwichtsoefening waarbij de nodige aandacht niet alleen over de acteurs wordt verspreid, maar ook eens tussen komedie en drama.

En dan kunnen we al wat makkelijker over de foutjes heenkijken. Zo is het plein zelf duidelijk opgenomen in een televisiestudio, want de decorstukken in konijnekotelaar en piepschuim vallen op sommige momenten nog nét niet uit elkaar, alhoewel het allemaal wel van een zekere charme en naïviteit getuigt. Net als bij De Collega's speelt alles zich op een redelijk beperkt aantal lokaties af, wat niet noodzakelijk een hinderpaal hoeft te zijn, de bouwers van interieurs hebben wel hun werk gehad, want naast het smossige atelier van Peers, de bijna identiek op elkaar lijkende rijhuisjes van Briers en Stoffels, het protserige herenhuis van de De Lessewegs en de pastorij van Sickx komen enkele minder vaak voorkomende lokaties ook al wel eens occasioneel voor, wat maakt dat er toch voor deze dertien afleveringen een twintigtal decors moesten gebouwd worden. Wat er een beetje materieel te kort komt wordt dan weer ruimschoots gecompenseerd door het acteerwerk zelf: ongeveer alle acteurs die in de jaren '80 op de BRT een naam van betekenis hadden, nog vooraleer VTM er met een lading nieuwlichters uit de toneelschool in hun zakken ruilbeurs begon te spelen en het transfers regende, had je in Het Pleintje nog een laatste keer in de rijke traditie van het VRT-feuilleton alle grote namen bij elkaar. Alhoewel "alle": een paar monumenten als Dora Van dern Groen en Ward de Ravet ontbraken. Het karikaturale van de politieke klassen waarin elk van de personages is opgevoerd, waarbij Matterne zijn voorliefde voor een roomsrode regeringscoalitie tegen de blauwen niet onder stoelen of banken stak, is echter een mooie allegorie zoals het op veel plaatsen in Vlaanderen en in de jaren '90 daarop in regeringskringen daadwerkelijk was. Het valt ook op dat Matterne het niet echt begrepen heeft op de semi-franstalige bourgeoisie die gesymboliseerd wordt door de De Lessewegs. Na de Brave Hendrik Philémon Persez te hebben gespeeld in De Collega's is de rol van René Verreth nu die van de duivel in persoon, die probeert door zijn persoonlijke privileges uit te spelen iedereen naar zijn pijpen te laten dansen. Hij is een clowneske en eigenlijk tragische figuur, maar zijn acteerspel bevat vuur en passie. Wanneer Aurelia uiteindelijk het toch niet zo op hem begrepen heeft, drink hij zich ladderzat en moet uitgerekend uit de goot gered worden door zijn aartsvijand Sickx. En dan nog denkt hij aan boze plannen om die vuile katholieken voor eens en voor altijd de mond te snoeren.

Sickx is een stuk geraffinneerder. De wapens van onze huis-, tuin- en keukenintellectueel zijn het geschreven woord en een scherpe tong. De manier waarop hij zich inzet voor de gemeenschap van het pleintje is er een van sociale bekommernis, maar als een kwajongen kan hij het toch niet laten om samen met Peers elke keer de vrederechter een loer te draaien, niet altijd even goed denkend aan de gevolgen. Sickx is echter ook een stuk een verbitterd man, voor wie de eenzaamheid van het celibaat hem inherent ontroostbaar ongelukkig maakt. Zo kunnen we karakterschetsen gaan opmaken van alle personages van het plein - en we zouden er nog een tijdje mee bezig zijn - maar het zijn één voor één redelijk realistische uitwerkingen zonder al té wereldvreemde trekjes. Matterne heeft ze dan ook liefdevol materiaal gegeven om mee te werken, spitse, snedige en intelligente dialogen waarin plots vanuit onverwachte hoek (de ziekte van Barbara of zo) wel eens enkele rake observaties naar boven komen. En de verdienste van Het Pleintje is dat er eindelijk eens gelachen mag worden zonder boertige toestanden boven te halen, wat een belangrijk gegeven op zich is. 

BEELD EN GELUID
Het 4:3-beeld heeft de tand des tijds niet doorstaan. Enkele afleveringen, maar dan vooral de intro van de 4de afleveringen, zijn zwaar beschadigd door videoartefacts in de vorm van lijnen waar de beeldband niet goed is opgerold. De kleuren voldoen absoluut niet aan wat van een moderne transfer verwacht wordt, en de scherpte is maar zus en zo, maar anderzijds ligt de transferkwaliteit in de lijn van wat Bridge ons uit het Gouden Tijdperk van de BRT nog allemaal voorschotelt. De dialogen zijn overigens ook niet altijd even duidelijk, vooral als de vrederechter weer eens wat tussen zijn tanden fluistert is er bijna niets te verstaan. De beperkte muziekscore van het huisorkest van de BRT van toen, de Big Band van Al Van Dam, die zowat de hofleverancier bij het huis van vertrouwen was, is maar op een paar, zeer herkenbare, thema's opgebouwd, en klinkt niet altijd even toonzuiver.

EXTRA'S
Extragewijs bevat de box niks, behalve dan de intussen tot een mastodont uitgegroeide verzameling reclamefilmpjes voor ander Bridge-materiaal.

CONCLUSIE