“Revolutie is oorlog. Van alle oorlogen in de geschiedenis is het de enige wettige, rechtvaardige, juiste en waarlijke grootse oorlog. In Rusland is deze oorlog verklaard en uitgebroken.” (Lenin, 1905)

 

Pantserkruiser Potjomkin is net als pakweg Citizen Kane een naam die steevast in iedere top 10 van de beste films aller tijden opduikt. Of deze film een eeuw na datum daar nog steeds zijn plaats verdient, is en blijft een moeilijke vraag, maar je zal geen enkele cinefiel het belang van deze film horen ontkennen. Net als Eisensteins debuut Staking werd ook Pantserkruiser Potjomkin gemaakt met de bedoeling het socialistisch-communistisch gemeengoed wereldwijd te verspreiden, wat er toe leidde dat het heldenverhaal over de zeelui in heel wat landen op de zwarte lijst kwam te staan. Dat deed Joseph Goebbels in Nazi-Duitsland alhoewel de films van Leni Riefenstahl door Eisensteins filmkunst waren beïnvloedt. Het verhaal speelt zich af in 1905, het jaar waarin de Russische arbeiders en boeren voor het eerst revolteerden tegen de uitbuitingen van het tsaristisch regime waarvan de Bloedige Zondag in Sint-Petersburg met zijn 150 doden het tragisch hoogtepunt vormde. In dit revolutieverhaal speelde ook de pantserkruiser Potjomkin een voorname rol, ook al is deze stomme film geschiedkundig onjuist. De versie die je op deze dvd kan bewonderen is de gerestaureerde versie uit 1976 die met hulp van het Eisenstein-museum tot stand is gekomen.
 

  

 

Het oorlogsschip Potjomkin dobbert middenin de Zwarte Zee onder streng bevel van de officieren. De matrozen staan helemaal onderaan de sociale ladder en worden met de regelmaat van de klok vernederd door hun oversten. Net zoals dit het geval was bij de arbeiders in Eisensteins Staking, dienen de matrozen enkel om de taken van hun bazen uit te voeren waarbij vragen stellen volledig uit den boze is. In het kielzog van de heersende revolutionaire verwikkelingen mopperen enkele matrozen dat het in feite hun taak is om hun broeders, de arbeiders, in hun strijd tegen het kapitalisme te steunen. Het collectief verzet wordt aangewakkerd wanneer het vlees voor de matrozen vol wormen blijkt te zitten. Het is de oproerkraaier Vakoelintsjoek die een verklaring eist en luidop aan de kapitein vraagt waarom de varkens beter te eten krijgen dan de matrozen. De scheepsarts Smirnov vindt het verhaal van de wormen pure larie, de beestjes zijn volgens hem slechts maden die met de nodige pekel weggespoeld kunnen worden. De officieren slagen er echter niet in hun bemanning in bedwang te houden want de revolte gaat gewoon door wanneer de zeelui vervolgens weigeren om hun soep op te eten. Kapitein Golikov laat echter niet begaan en eist dat iedereen op het dek komt. Zij dienen te antwoorden op de zinloze vraag wie de soep lekker vindt; het zijn echter alleen de onderofficieren die het eten lekker vinden. De kapitein is razend en zweert dat al de afvalligen zullen worden opgehangen aan de ra. Op het moment dat de officier besluit om enkele arme matrozen als weerloze honden neer te schieten is het opnieuw Vakoelintsjoek die het opneemt voor zijn makkers. “Waarom zouden broeders elkaar doodschieten?”, vraagt hij en in korte tijd breekt er muiterij los op de Potjomkin. Eens het schip in de handen van de opstandelingen valt, zetten zij koers naar Odessa om zich aan te sluiten bij de revolterende arbeiders.

Helaas zal hun leider de euforie van de revolutie niet meemaken want hij wordt op een laffe wijze neergekogeld door de kapitein. Vakoelintsjoek is echter niet voor niets gestorven, een dode eist gerechtigheid. Wanneer zijn dode lichaam op de pier opgebaard ligt, komt de hele stadsbevolking het lijk groeten. Vakoelintsjoek wordt een symbool, de kameraad die de dood ingejaagd werd omwille van een bord soep. De bemanning van de Potjomkin sluit aan bij de revolutionairen die de opera van Odessa als hun doelwit zien, het is immers de vesting van de vijand. Helaas, nog voor de pantserkruiser één geweerschot kan lossen, valt de bevolking ten prooi aan de beestachtige slachtingen van de tsaristische gendarmerie. Ook al heeft het bloedbad op de trappen van Odessa nooit plaatsgevonden is het wel één van de meest aangrijpende massascènes uit de filmgeschiedenis geworden, een eeuw later herhaald door Brian De Palma in zijn gangster-epos The Untouchables. Dat je dit heldenverhaal met de nodige korrel zout moet nemen is reeds langer bekend, maar niemand heeft ooit de monumentale betekenis van deze film op kunstvlak kunnen ontkennen. Nog meer dan in Staking wist Eisenstein (weliswaar met de hulp van het camerawerk van Edward Tisse en de regieassistentie van Grigori Aleksandrov) met unieke montagetechnieken scènes neer te zetten die het filmmedium voorgoed zouden veranderen. Het is dan ook vanuit dat perspectief dat je Pantserkruiser Potjomkin moet zien, een film die van onschatbare waarde is voor het verder verloop van de filmgeschiedenis en een toonbeeld van hoe fascinerend filmfotografie wel kan zijn.
 

 

 

BEELD EN GELUID 

Helaas zijn er in de loop der jaren enkele beelden aangetast, maar de gerestaureerde versie is in alle opzichten geslaagd. In een stomme film wordt uiteraard geen woord gesproken, maar de film is wel voorzien van een fenomenale score. Je kan overigens kiezen tussen die van Meisel, Krjoekov of Sjostakovitsj.

Er zijn geen extra’s aanwezig op deze dvd.

 

CONCLUSIE
De plaats die Pantserkruiser Potjomkin in de top 10 van de beste films aller tijden steeds opeist is misschien wat voorspelbaar, maar nooit onterecht. Een absolute must voor iedereen die van film houdt.