Richard Hoffmann is hoofdchirurg in een ziekenhuis in Dresden. Hij geniet een uitstekende reputatie en het ziet ernaar uit dat hij eerlang tot directeur van de instelling zal worden gepromoveerd. Z’n enige handicap: hij kan z’n mond niet houden over wat er allemaal fout gaat, want het gebrek aan medicamenten en verzorgingsmateriaal is een rem op het goed functioneren van de ziekenhuisdiensten. Z’n enige ondeugd: naast een vrouw (Anne) en een tienerzoon (Christian) heeft hij ook nog een dochter bij een maîtresse en dat blijft uiteraard niet onopgemerkt, want in de Deutsche Demokratische Republik wordt elke burger zorgvuldig in het oog gehouden om te voorkomen dat er wordt afgeweken van de socialistische doctrine. Als zoon Christian op school problemen krijgt wegens steun aan een medeleerlinge die het systeem uitdaagt, maakt de STASI, de gevreesde binnenlandse veiligheids- en inlichtingendienst, daar handig gebruik van om z’n vader onder druk te zetten, want die is in de jaren zestig al een tijdlang informant geweest en heeft toen een vriend verraden. Richard Hoffman krijgt te horen dat er opnieuw op zijn medewerking gerekend wordt, mede omdat nog helemaal niet vaststaat wie de nieuwe baas van het ziekenhuis wordt…

Was u te jong en wil u toch weten hoe de mensen in de DDR leefden, waar de grenzen van hun persoonlijke vrijheid lagen of hoe het straatbeeld er bijvoorbeeld uitzag in een Oost-Europees communistisch paradijs anno 1981, dan kan u terecht in Christian Schwochows Der Turm, waarin afgerekend wordt met de nostalgie die 25 jaar na het opdoeken van de totalitaire Moskou-satellietstaat regelmatig de kop opsteekt als reactie op de hoge werkloosheid en de sociaal-economische achterstand ten opzichte van de West-Duitse Bundesländer, waaraan na een kwart eeuw nog altijd niet helemaal is verholpen, ondanks het feit dat de West-Duitsers al die tijd grote offers hebben gebracht om de teruggewonnen gebieden op niveau te brengen. In de praktijk gaat het om een gigantische klus die geen ander West-Europees land voor z’n rekening kon nemen en nog veel minder tot een goed einde kon brengen, want de infrastructuur was tot in de kleinste dorpjes verouderd en de werkloosheid ging na de hereniging torenhoog omdat zo goed als de hele DDR-industrie failliet ging wegens inefficiënt, terwijl de bevolking massaal uit het westen ingevoerde producten ging kopen en de eigen, vaak minderwaardige alternatieven links liet liggen. Alleen de Spreewaldgurken overleefden het proces, maar daarmee hou je geen economie overeind. Ondertussen waren nogal wat Oost-Duitsers vergeten hoe ze in de DDR werden behandeld, bespioneerd en geïntimideerd om de door Moskou opgelegde politieke idealen te realiseren.

Het verhaal in de miniserie is gebaseerd op de autobiografische roman Der Turm van de Oost-Duitse auteur Uwe Tellkamp, die net zoals Christian als zoon van een arts in Dresden werd geboren, na z’n schoolopleiding drie jaar naar het leger ging om toegelaten te worden tot de universiteit, maar die wegens z’n politiek activiteiten uiteindelijk uitgesloten werd en na de val van de Berlijnse muur alsnog z’n artsenstudie aanvatte én afmaakte. Scenarist Thomas Kircher werd achteraf door Tellkamp geprezen voor de manier waarop hij de vuistdikke roman naar 2 keer 90 minuten voor de miniserie had vertaald en hij werkte ter gelegenheid van de herdruk van z’n boek zelfs een aantal ideeën van de scenarioschrijver opnieuw uit, o.a. over het nevenpersonage Anna. Het verhaal van Tellkamp is het verhaal van honderdduizenden DDR-burgers. Ik herinner me het verhaal van een huisvrouw ergens in een godvergeten gehucht in Thüringen, die me in de zomer van 2003 vertelde hoe ze na de val van het regime de STASI-documenten over haar man mocht inkijken. De belangrijkste informatie ging over z’n gedrag als echtgenoot: hij had z’n vrouw nooit bedrogen… of het pijnlijke relaas van een gids in een voormalige STASI-gevangenis in Oost-Berlijn: hij was opgepakt omdat hij een artikel had gepubliceerd over punkbandjes in de DDR in de jaren 80. Hij werd jarenlang opgesloten, geïsoleerd en gefolterd. Nu gidst hij westerse toeristen in de gevangenis waar hij de straf voor z’n subversieve activiteiten heeft uitgezeten en toont ze z’n plakboek…

In de tweede aflevering van Der Turm verschuift de aandacht van Richard Hoffmann naar zijn zoon Christian, het alter ego van Uwe Tellkamp uit het boek, die voor drie jaar het DDR-leger in moet omdat z’n vader weigert z’n invloed te gebruiken, maar misschien is die te bang om een beroep te doen op iemand uit de partij, want hij is niet ingegaan op het dringend verzoek van de STASI om z’n medeburgers te bespioneren en hij probeert sindsdien dus om zo weinig mogelijk de aandacht te trekken. Z’n vrouw Anne noemt hem laf, Christian legt zich bij de feiten neer, ook al beseft hij dat het een zware tijd wordt, want als zoon van een intellectueel wordt hij het mikpunt van gefrustreerde militairen die zelf geen andere keuze hadden of die om allerlei redenen niet tot een opleiding toegelaten zijn. Ondertussen beginnen in Leipzig en Dresden de zachte protesten in de protestante kerken en gaan de gelovigen na verloop van tijd op vrijdagavond de straat op om het regime uit te dagen. Het heeft ermee te maken dat de economie in de meeste Oost-Europese landen in de loop van de jaren 80 het hard te verduren kreeg: geen steenkolen in de winter en steeds langere files aan de winkels voor de meest essentiële basisproducten. Maar ook de houding van Michael Gorbatsjov in het Kremlin deed de hoop op veranderingen toenemen. Als Christian op een keer ingezet wordt tegen vrijdagavondbetogers en ziet hoe z’n moeder door gewapende politiemannen hardhandig wordt aangepakt, gaat hij door het lint…

Over de acteerprestaties hoort u ons niet klagen. Jan Josef Liefers is vooral een bekend gezicht bij liefhebbers van Tatort (2002-2014), want aan die serie leverde hij jarenlang z’n medewerking. In z’n 30- jarige carrière was hij in Duitsland vooral in tv-films  en -series te zien, en met Der Trum bereikt hij eigenlijk voor het eerst een niet-Duits publiek. U hoort ons niet beweren dat hij een sterartiest is, maar als chirurg Richard Hoffmann maakt hij een zeer geloofwaardige indruk. De in Dresden geboren Claudio Michelsen (Anne Hoffmann) komt uit dezelfde omgeving als Liefsen. Ze had eerder verschillende rolletjes in Der Alte (2005) en Tatort (2001-2011), maar u kon deze actrice ook aan het werk zien in o.a. Napola (2004) en Pope Joan (2009). In Der Turm werkt regisseur Christian Schwochow haar personage dieper uit dan Uwe Tellkamp in z’n roman, en Michelsen maakt van de geboden kans handig gebruik om een sterke vrouw neer te zetten die het overspel van haar echtgenoot een plaats geeft om op het gepaste moment de rekening te presenteren. Het indrukwekkendste personage is evenwel Christian Hoffmann, gestalte gegeven door de jonge Berlijnse acteur Sebastian Urzendowsky, die u herkent als Juan Borgia uit de gelijknamige serie, maar die ook te zien was in Lichter (2003), Die Fälscher (2007), Anonyma: Eine Frau in Berlin (2009) en in The Way Back (2010) van Peter Weir. Zowaar een indrukwekkend palmares voor een acteur van nauwelijks 30 jaar, maar in Der Turm ziet u waarop z’n populariteit steunt, nl. op de indringende manier waarop hij een karakter tot leven wekt en vervolgens het respect en zelfs de sympathie van de toeschouwer afdwingt.

Götz Schubert tenslotte kruipt in de huid van Meno Rohde, Christians oom en toeverlaat die hem verdedigt tegen de woedeaanvallen van zijn vader als hij met een slecht schoolrapport thuiskomt, maar die hem ook een riem onder hert hart steekt op de moeilijke momenten tijdens z’n legerdienst. Als ersatzvader heeft hij begrip voor Christians rebellie tegen het regime en de wereld, en dat terwijl hij zelf als censor bij de staatdrukkerij militante schrijvers moet vertellen dat hun werk verboden wordt omdat het niet in overeenstemming is met de partijlijn. Maar Meno raakt onder de indruk van de gedrevenheid van een jonge schrijfster en haar vrienden, en beetje bij beetje raakt ook hij ervan overtuigd dat er fouten zijn gemaakt en dat de oude doctrine z’n beste tijd heeft gehad.