FILM
Hoe het mogelijk is, daar hebben we het raden naar, maar Gaston Berghmans en Leo Martin hebben het tot motard geschopt bij de Antwerpse politie. Hun oversten zijn niet echt overtuigd van de kwaliteiten van het duo, en de twee mogen zich vooral bezig houden met het slijten van kaarten voor het nakende politiebal. Zelfs in die hoedanigheid slagen ze erin om van de binnenstad van Antwerpen één groot autokerkhof te maken, en nadat ze die maand de zesde motorfiets in de prak hebben gereden, veroordeelt hun baas (Frank Aendenboom) hen tot wijkpatrouilles. Ook daar gaan ze onverstoord verder met het faciliteren van de werkomstandigheden van de criminelen, en zo zijn ze er getuige van hoe een maniak (Chris Cauwenberghs) de vrouwelijke burgemeester van Antwerpen (Yvonne Verbeeck) ontvoert - ze staan er op te kijken en steken geen poot uit. Evenwel kruipt het speurdersbloed waar het niet gaan kan, en door een krantenknipsel meent agent Gaston dat het volgende slachtoffer van de serie-vrouwenkidnapper wel eens de variétézangeres Nancy Dee zou kunnen zijn. Samen met hun respectievelijke echtgenotes (Marilou Mermans en Janine Bisschops) nemen Gaston en Leo een week ziekteverlof (!), en het viertal belandt een week in het mondaine Knokke, waar Nancy zal optreden in het casino. De twee snullige inspecteurs richten ook daar hun gepatenteerde ravage aan, maar meer door toeval dan wat anders komen ze ook op het spoor van de kidnapper, die in een verlaten legerbunker een "verzameling" aan het aanleggen is van 24 vrouwen die de deugden van zijn moeder moeten belichamen...

 

 

     

Mike Verdrengh omschreef ze ooit als de Laurel en Hardy van Vlaanderen. Op het ogenblik van schrijven van deze bespreking is net twee dagen geleden Gaston Berghmans, de helft van dit komische duo, op 90-jarige leeftijd overleden, nadat Leo Martin hem in 1993 al was voorgegaan. Een uitvoerige bloemlezing van hun sketches die ze eertijds voor de openbare omroep maakten, kon u reeds eerder op onze site lezen. Met Paniekzaaiers gaan we terug naar 1986. De nieuwjaarsrevues van Gaston en Leo halen jaarlijks 2,5 miljoen kijkers, een absoluut record, maar er weerklinkt aan de top van de toenmalige BRT ook gemor. De humor van Gaston en Leo is namelijk te plat, te volks, en vooral het gebruik van dialecten - Gaston is van Antwerpen en Leo van Gent - is steen des aanstoots. Bovendien personifiëren Gaston en Leo een oudbollig genre van humor, dat vooral succesrijk was in de jaren na de Tweede Wereldoorlog, toen soortgelijke artiesten als Jos Gevers en de Woodpeckers volle zalen trokken, waarbij de mensen hun dagelijkse naoorlogse miserie konden vergeten. De overstap naar VTM, dat pas een paar jaar later zou worden opgericht, is nog niet in zicht, maar de heren hebben toch besloten om met de bioscoop een nieuw publiek aan te boren. De televisiefilm De Boot Naar Spanje even niet meegerekend was in 1984 de film Zware Jongens van Robbe De Hert een kassucces geweest, alhoewel de rollen van misdadiger die de twee komieken vertolkten, niet meteen in het verlengde lagen van het archetype waarmee ze in hun televisieshows bekend waren geworden - Gaston als centrale komiek en Leo als "aangever". De Hert moest de film van de door de BRT buitengekeken Gaston en Leo met redelijk bescheiden middelen draaien.

     

Zware Jongens leverde wel een mooi spaarpotje op voor de tweede film, deze Paniekzaaiers, die opnieuw een beetje in het verlengde ligt van het genre humor waar Gaston en Leo voor bekend stonden - complexloos volks en niet ontdaan van een zeker seksisme, want de heren steken hun voorkeur voor vrouwelijk schoon niet onder stoelen of banken. Typisch is bijvoorbeeld dat het tweetal, ondanks hun 'rol' als zwaantje, hun eigen naam blijft behouden, en dat ook de meeste andere acteurs, allemaal bekenden uit het Antwerps cabaretmilieu, tenminste onder hun eigen voornaam optreden. De fictieve echtgenotes van Gaston en Leo, vertolkt door soapactrices Marilou Mermans en Janine Bisschops, hebben in de film hun eigen voornaam, maar ook bijvoorbeeld Bernard Verheyen, die een bijrolletje vervult als inspecteur die de radiokamer leidt, wordt in de film gewoon als Bernard aangesproken; vooral niet willen vervreemden van het publiek en de herkenbaarheidsfactor zo groot mogelijk houden, waren blijkbaar belangrijke elementen in het adagium van de Paniekzaaiers. Uitzonderingen zijn er ook: Jan Van Dyke speelt Rufus, het onhandige hulpje van crimineel Max, en het is duidelijk dat de man probeert om zo goed mogelijk wijlen Jef Cassiers, bekend van Johan En De Alverman, te imiteren. In andere bijrollen zien we onder meer Koen Crucke als orkestleider, Robbe De Hert in een cameo als vuilnisman en Camilla Blereau als tante nonneke. Het idee om Gaston en Leo op te voeren als stuntelige agenten in plaats van boeven, kan zonder twijfel worden teruggebracht naar het succes van De Kolderbrigade uit 1980; de formule van de twee onbekwame inspecteurs die met zéér veel geluk een zaak oplossen ondanks hun verregaande incompetentie, was zeker nog voor herhaling vatbaar, en levert hilarische taferelen af, zoals die waarin Gaston met zijn motorfiets in de etalage van een slagerij is gereden, en niets beters weet te verzinnen dan te vragen of de beenhouwer geen kaarten voor het politiebal moet kopen. Die overigens achteraf betaald blijken te zijn in natura - met worst!

 

     

Dertig jaar na verschijning de film nog eens bekijken was voor mij vooral een nostalgische trip down memory lane: mensen van mijn generatie herkennen zonder twijfel het Antwerpen (én Knokke) van de jaren 80. Bekende middenstanders uit die tijd (zoals Berco Borsten & Billen en Tuinmeubelen Paft) zijn nadrukkelijk aanwezig in het straatbeeld - laten we het sluikreclame avant la lettre noemen, in alle cafés werd er duchtig gerookt, en het was geen enkel probleem om een wagen op de Grote Markt te parkeren. Er rijden Arola's rond, en van een GSM is geen sprake. Frankie Goes To Hollywood staat op nummer één met Two Tribes en Kabouter Lui is nog een maniakale psychopaat, die in pre-Dutrouxtijdperk vrouwen in kooien kan opsluiten ten behoeve van zijn persoonlijk entertainment. Politiek correct is het allemaal niet, maar het is iets te makkelijk om tijdsdocumenten als Paniekzaaiers af te doen als leute voor de meute, basklascultuur en voorbij te gaan aan het feit dat de tijdsgeest van weleer in het DNA van deze melige komedie ingebakken zit. Alleszins was Paniekzaaiers één van de laatste wapenfeiten van Gaston en Leo die het vermelden waard was; alhoewel VTM hun talenten erkende op het moment dat het duo bij de BRT naar de uitgang werd geduwd, was de inhoudelijke spoeling bij de commerciële omroep extreem dun, en met het wegvallen van Leo Martin in 1993 was het legendarische duo, dat het niet langer dan twintig jaar samen heeft uitgezongen, definitief onthoofd. Carry Goossens laten aanrukken als vervanger-aangever van Leo kon uiteraard het gemis niet opvangen, want telkens Gaston zich op televisie liet zien, verwachtte het publiek tegen beter weten in Leo. Leo betekende voor Gaston ongeveer wat Frans Van Dusschoten was voor André Van Duin (en met een beetje goeie wil kon je Yvonne Verbeeck dan zien als de Vlaamse tegenhangster van Corrie Van Gorp).

     

BEELD EN GELUID
Deze ietwat obscure dvd - het is dat het SABAM-logo er op staat, of ik zou gaan denken dat het een bootleg is - werd door de mij volslagen onbekende maatschappij Anymotion uitgebracht in 2012. Vooral de beeldkwaliteit is bedroevend. Bepaalde segmenten zijn nog amper bekijkbaar door de printbeschadigingen, en over de scherpte of de ondermaatse kleuren wil ik het liever niet hebben. Het beeldformaat is 1.33:1, waarbij het beeld dan ook nog eens langs alle kanten is versneden. Ter verdediging van de uitgever weet ik niet of er nog überhaupt een betere kopie van Paniekzaaiers bestaat. De film is niet voorzien van ondertitels, dus as ge veul problème het mè het verstoan van het Algemien Beschoafd Aantwaareps, dan godde der ni veul van begraaipe.

 

     

 

EXTRA'S
Er staat een fotogalerij (2:17) op de schijf. De eer is gered.

 

CONCLUSIE
Op de compilatie-dvd met hun sketches mijmerde Gaston Berghmans dat, met het verscheiden van Leo, het duo nooit meer hun grootste successketches samen zouden kunnen spelen. Een paar jaar voor zijn dood liet Gaston nog optekenen dat de nieuwe generatie standupcomedians hem niet lag. Volgens hem ontbrak het hen, als ze het ongegeneerd op het podium over tetten en poepen hebben, aan finesse. Met het verscheiden van Gaston Berghmans is niet alleen een man gestorven, maar ook een genre, een comedygeneratie die wellicht nooit meer zal terugkeren. Als u de herinneringen wil koesteren, hoort Paniekzaaiers in uw dvd-collectie thuis.