FILM
Tien jaar na de vredesconferentie van Parijs, waarop het bestaan van mutanten werd onthuld, zoals we zagen in X-Men: Days Of Future Past, is de aanwezigheid van mutanten onder de mensheid gemeengoed geworden. De school van professor Charles Xavier (James McAvoy) floreert als nooit tevoren, en misfits zoals Scott Summers (Tye Sheridan), de broer van Havok (Lucas Till), leert er zijn plaats in de maatschappij te vinden nadat hij op school is weggestuurd omdat de laserstralen die uit zijn ogen schieten, en die hij niet kan controleren, voor extra kosten zorgen op het budget voor reparaties. Hank McCoy (Nicholas Hoult) knutselt intussen aan een bril die Scott in staat moet stellen om te kijken zonder de boel aan gort te schieten. Op de school maakt Scott kennis met Jean Grey (Sophie Turner), een bijzonder sterke telepate die ook problemen heeft om haar gaven onder controle te houden.
 
 

Nogal wat mutanten zijn evenwel gedegradeerd tot tweederangsburgers. Zo moet een jonge Nightcrawler (Kodi Smit-McPhee) in Oost-Berlijn voor de kost kooivechten tegen de onverslaanbaar geachte Angel (Ben Hardy), en verdient de jonge straatdievegge Storm (Alexandra Shipp) haar kost door haar gave aan te wenden als afleiding terwijl ze kraampjes op de markt van Kaïro leegrooft. Hét symbool van de mutantenbeweging is echter Mystique (Jennifer Lawrence) geworden, die als patroonheilige van verdrukte en zwakke mutanten haar gave aanwendt om ze uit penibele situaties te helpen, maar die voor de rest low profile verkiest te blijven.

 

Erik Lehnsherr (Michael Fassbender) heeft zijn verleden van politiek pro-mutantenactivisme achter zich gelaten, en heeft samen met zijn vrouw (Carolina Bartczak) en dochter (T.J. McGibbon) weer aangeknoopt bij de traditie van zijn voorouders: anoniem woont hij in Polen, waar hij als arbeider in een staalfabriek poogt om een zo normaal mogelijk leven te leiden. Wanneer hij een collega redt op het moment dat die dreigt verpletterd te worden door een vallende container, is de geest echter uit de fles: hij wordt door zijn collega's herkend als de voortvluchtige Magneto, en op het ogenblik dat de Poolse militaire politie hem wil inrekenen, worden zijn vrouw en kinderen doorboord door een verdwaalde pijl. In razenij moordt Magneto het ganse politiekorps uit.

 

Dit is dan ook het ideale moment voor de Egyptische god En Sabah Nur (Oscar Isaac) om weer op het wereldtoneel te verschijnen. Het mythische wezen, ooit de eerste mutant, waant zichzelf een god, en hij beschikt over de gave om zijn oud en versleten lichaam te transfereren in dat van een jongere mutant, zodat hij de facto eeuwig leeft. Kenmerkend is dat hij daarbij alle paranormale gaven behoudt, waardoor hij sterker en sterker wordt... zijn volgelingen hebben hem echter verraden en duizenden jaren geleden in een piramide opgesloten. De recentste opstoot van mutanten-hype zorgt er echter voor dat talloze sekten opstaan die mutanten zoals hij aanbidden, en één van die sekten legt in Kaïro het graf van En Sabah Nur bloot. Door blootstelling aan de zon herrijst de mutant als Apocalypse, en als die ziet hoe zijn droom is verraden en de wereld is gedegenereerd tot een plaats waar supermachten het voor het zeggen hebben en mutanten onderdrukt worden, besluit hij de wereld naar zijn ideaalbeeld te herschapen. Of, in zijn eigen woorden: hij wil het bos platbranden om nieuwe bomen te planten.

 

Apocalypse is in de heilige geschriften van diverse religies altijd voorgesteld met aan zijn zijde vier ruiters die hij van speciale gaven voorziet in ruil voor hun onvoorwaardelijke trouw. Naast Storm en Angel rekruteert hij ook Psylocke (Olivia Munn), een mutante die als 'opknapper' voor een maffiabaas werkt, en hij heeft zijn oog laten vallen op Magneto als vierde handlanger. Verbitterd door verdriet, stemt Magneto toe en hij wil, verteerd door wraak, de mensheid een lesje leren. De wederopstanding van Apocalypse werd echter gadegeslagen door CIA-agente Moira MacTaggert (Rose Byrne), de grote, geheime liefde van professor Xavier, wier geheugen na de gebeurtenissen in X-Men: First Class door de professor werd schoongeveegd. Onverwacht keert ook Mystique terug naar Charles' school voor hoogbegaafde mutanten, die aanvoelt dat er iets ergs met Magneto aan het gebeuren is. Wanneer Apocalypse achter het bestaan van de mutantenzoekmachine Cerebro komt, smeedt hij plannen om zijn volgende reïncarnatie plaats te laten vinden in het lichaam van Charles Xavier, zodat hij de gedachten van de mensen kan binnendringen en daarmee in één klap de volledige mensheid onder zijn controle krijgt. De X-Men moeten hun krachten bundelen om een catastrofe op wereldschaal te voorkomen, maar de zaken worden bemoeilijkt doordat majoor kolonel (hij is bevorderd sinds de vorige film!) Stryker (Josh Helman) eindelijk zijn kans schoon ziet om de school van Xavier een verpletterende slag toe te dienen.

 

Na het thematische zooitje dat de opvolgers van Bryan Singer, de regisseur van de eerste twee X-Men-films hadden gemaakt, heeft Singer in 2014 met één briljante zet, Days Of Future Past, de kilometerteller weer op nul gedraaid. Door een ingenieuze plot met een alternatieve tijdlijn en een mêlée van karakters uit de oude en nieuwe trilogie heeft hij de geschiedenis vanaf 1973 veranderd, wat een handige gimmick was om de karakterevoluties waar hij zelf niet zo gelukkig mee was, met één pennentrek naar de prullenbak te verwijzen. Een deel van het opgebouwde X-Men-canon wordt daardoor wel apocrief: de voorgeschiedenis van Jean Grey uit het apocriefe evangelie X-Men 3: The Last Stand is uitgewist, maar ook bijvoorbeeld Nightcrawler uit X2 wordt compleet opnieuw gereïntroduceerd. In de extra's verklaart Singer dat hij het universum opnieuw wil laten convergeren naar een situatie die gelijkaardig is aan het uitgangspunt van zijn eerste film, en daarvoor introduceert hij onder meer de star crossed lovers-romance tussen Jean Grey en Scott Summers, maar voert ook enkele veranderingen door, zoals het wisselen van kamp van Mystique, die op het einde van deze film zich eindelijk verzoend schijnt te hebben met haar rol als de mutante waar iedereen naar opkijkt, en kamp kiest vóór Charles en niet langer voor Magneto.

 

Met het trio First Class, Days Of Future Past en Apocalypse is de zogenaamde X-Men prequel trilogy een reeks tijdsbeelden geworden, die respectievelijk worden verteld tegen de achtergrond van de Cubacrisis van de jaren 60, de Viëtnamoorlog van de jaren 70 en het Reaganisme en de wapenwedloop van de jaren 80. Het tijdskader van de eighties is zeer goed geschetst, met onder meer gebruik van Sweet Dreams van de Eurythmics in een onwaarschijnlijke scène waarin Quicksilver (Evan Peters) de studenten uit het ontploffende schoolgebouw van Xavier redt, maar ook met leuke tongue in cheek-humor: in één scène wandelen vier van de jonge mutanten een bioscoop buiten waarin net Return Of The Jedi draaide, waarop ze de sappige commentaar leveren dat ze The Empire Strikes Back als meest duistere deel van de trilogie toch beter vonden, waarop Jean antwoordt dat de derde film altijd de slechtste is.
 
 

Voor Apocalypse is dat laatste zeker niet waar: Bryan Singer beheerst zijn X-Men-universum tot in de puntjes, en verlost van de erfenis van zijn voorgangers kan hij in deze film voluit gaan met de introductie van nieuwe karakters en oude bekenden in hun jongere versie. In de extra's legt hij onder meer uit dat de keuze voor Magneto, Angel, Storm en Psylocke niet toevallig was: ze vertegenwoordigen de vier basiselementen van elke religieuze/anarchistische/terroristische cult. Magneto vertaalt de politieke boodschap, Angel stelt de militaire arm voor, Storm belichaamt het jeugdige element waaruit Apocalypse hoopt te rekruteren, en Psylocke zorgt voor de nodige dosis seksuele aantrekkingskracht. Singer is bovendien zeer nauwlettend te werk gegaan bij zijn casting: onder meer Sophie Turner en Kodi Smit-McPhee zijn geloofwaardig als de jonge versies van Jean Grey en Nightcrawler, en met Oscar Isaac heeft de X-Men-franchise, die het altijd moet hebben van meerdere tegenstanders tegelijk, een voornaamste opponent van een te duchten kaliber in huis. Ook in de strips is Apocalypse de gevaarlijkste tegenstander tot nog toe, en het lukt Singer toch maar weer eens mooi om zowel de filmliefhebber als de comic geeks te plezieren met zijn doorgedreven achtergrondkennis.

 

De enige die een beetje uit de toon valt is Jennifer Lawrence, wier Mystique nochtans een pivotale rol heeft toebedeeld gekregen. JLaw liet echter regelmatig ontvallen dat de uitgebreide bodypaint voor haar rol als de vormveranderaar haar op de duur gestolen kan worden, en als toegeving heeft Singer blijkbaar meer scènes ingeschreven waarin Lawrence in haar gewone vorm mag verschijnen, in plaats van als de blauwe griezel met rood haar. Lawrences acteerwerk is echter, zeker in vergelijking met het vorige deel van de franchise, ondermaats. Een tweede puntje van kritiek is dat het personage Jubilee (Lana Condor), een publiekslieveling bij de lezers van de strips, schomelijk te weinig gebruikt wordt; haar rol in de verwijderde scènes is bijvoorbeeld veel groter, en daarin mag ze ook haar paranormaal talent (elektrische apparaten saboteren) tonen. Daarnaast heeft Singer een kleine maar essentiële cameo voor Hugh Jackman als zijn Weapon X-incarnatie van Wolverine voorzien, en laten de eindcredits duidelijk zien dat in de volgende film in de franchise, een derde Wolverine-film, de tegenstander Nathaniel Essex alias Mister Sinister zal zijn.

We kunnen er amper op wachten.

BEELD EN GELUID
X-Men: Apocalypse heeft een transfer meegekregen die je van een scifi-actiespektakel kan verwachten. Het beeld is scherp en rijkgedetailleerd zonder noemenswaardige fouten; de openingsscène in het oude Egypte, waar En Sabah Nur zit te wachten op zijn volgende reïncarnatie, spreekt alvast boekdelen, maar de inspanning wordt de hele film lang aangehouden. Details aan de futuristische gadgets die Beast in de kelders van Xaviers school ontwikkelt, zijn geloofwaardig, en vooral de vele lagen make-up en speciale effecten bij het design van personages als Nightcrawler, Apocalypse, Mystique en Angel, zijn over de hele lijn overtuigend. De film voelt uitzonderlijk tastbaar en realistisch aan voor één die aan elkaar hangt van de speciale effecten. De DTS-HD MA 7.1-track is navenant: in een film waarin een mutant de wereld dreigt te herschapen naar zijn ideaalbeeld, en onder meer voor zichzelf een piramide bouwt uit autowrakken, spat de surroundbeleving van de eerste tot de laatste minuut uit de speakers. Het geheel wordt opgevuld door een puike score van John Ottman, die de vertrouwde thema's uit de eerste films in een nieuw jasje heeft gestoken.

 

EXTRA'S
Zonder vervelende cross-promotionele trailers gaat de disk onmiddellijk naar het geanimeerde hoofdmenu. Daarin vinden we onder meer de mogelijkheid om de film af te spelen met een audiocommentaartrack ingesproken door regisseur Bryan Singer en scenarist Simon Kinsberg. Als fanboy van het eerste uur weet Singer zijn publiek uiterst te vermaken met zijn haast encyclopedische kennis van het universum, en hij licht de vernieuwde origin-sage met de nodige kennis van zaken toe. De 12 verwijderde scènes met optioneel commentaar door Bryan Singer (23:08) bevatten nogal veel recaps van de film zelf waarin slechts een paar details gewijzigd zijn, maar vooral Jubilee komt hier beter uit. We onthouden vooral één uitgebreide scène waarin Nightcrawler, Jean, Scott en Jubilee zich de geneugden van het shoppingcenter laten welgevallen met op de achtergrond een remixversie van We can dance van de Men Without Hats. De scène is echter onvolledig, omdat een special effects-shot ontbreekt van Nightcrawler die breakdancet op zijn eigen staart. De gag reel (8:20) is evenwel niet veel soeps, en de Wrap party video (4:46) bevat wat sfeerbeelden op de set en filmfragmenten; het ding is waarschijnlijk getoond geweest aan cast en crew op de laatste draaidag, maar biedt de kijker niet veel meerwaarde.

 

Anders is het gesteld met de uitstekende documentaire X-Men: Apocalypse unearthed (1:03:58). Hierin zien we Singer uitgebreid uitweiden over het feit dat hij met Days Of Future Past alle schaakstukken van het bord heeft geveegd, om zo tot zijn retcon-universum te komen. Veel aandacht wordt besteed aan de vier acteurs die de Horsemen spelen, en hun motivatie als outcasts in een wereld die hen heeft uitgespuwd, de casting van de jongere generatie X-Men (and women) die enerzijds moeten lijken op hun volwassen counterparts, maar ook de nodige verschilpunten moeten hebben. We vernemen onder meer ook dat Olivia Munn, Psylocke in de film, mogelijk nog een grotere X-Men-adept is dan Singer zelf, voor zover zulks mogelijk is, en pas op het laatste moment gecast werd - het oorspronkelijk idee was dat Charles Xavier tegen wil en dank de vierde Horseman zou worden. Opmerkelijk ook is dat James McAvoy zich voor deze film daadwerkelijk kaal liet scheren - de kaalheid van Professor X is een essentieel plotelement, en dit deed terwijl acteur Patrick Stewart via videofonie toekeek. Voorwaar een rare manier om een acteur eer te bewijzen. Singer laat ook duidelijk verstaan dat hij met zijn X-Men-universum nog verre van klaar is, en de meeste acteurs hebben er duidelijk ook nog zin in. Naast wat galerijen met kostuumontwerp en decorbouw krijgen we de drie trailers (7:15) die al maanden op het net circuleren.

CONCLUSIE
In X-Men: Apocalypse weet Bryan Singer opnieuw de perfecte balans te bewandelen tussen humor, actie en drama. De films zijn binnen het Marvel-universum nog steeds een buitenbeentje, met veruit de meest serieuze ondertoon, en Singer bevestigt op deze mooie release zijn repuatie als Mister X.