FILM
In een prieeltje bovenop een parkeergarage in Berlijn, de plek waar ooit de Führerbunker stond en waar zijn en Eva Brauns ontzielde lichaam eind april 1945 met benzine werden overgoten en verbrand, wordt Adolf Hitler op een rustige oktoberdag in 2014 wakker. Voetballende jongetjes vinden hem een rare snuiter met z’n militaire outfit en z’n verwarde manier van doen, maar in een krantenkiosk kan hij even op adem komen en zich oriënteren. Toevallig is zijn opstanding gefilmd door de jonge pulpzenderjournalist Fabian Sawatzky die kort nadien door hoofdredacteur Christoph Sensenbrink wordt ontslagen. Hij besluit de Hitler-imitator op te zoeken in de hoop met een goed verhaal opnieuw aan de slag te kunnen. Dat het weleens om de echte Adolf Hitler zou kunnen gaan, het komt uiteraard niet bij hem op, al vindt Fabian de gelijkenis wel heel erg treffend en de imitatie overtuigend…

Wat volgt is een roadmovie met Fabian Sawatzky aan het stuur van het autootje van zijn moeder, en Adolf Hitler in de passagiersstoel, waarbij die laatste zich een beeld probeert te vormen van Duitsland anno 2014. Hij komt er heel gauw achter dat televisie en internet machtige tools zijn om de aloude boodschap te verspreiden en uit contacten met de lokale bevolking maakt hij op dat zijn oplossingen voor actuele problemen in goede aarde vallen. Fabian Sawatzky legt het allemaal op video vast en overtuigt uiteindelijk z’n oude baas – of liever diens opvolgster, de ambitieuze Katja Bellini – om het materiaal uit te zenden. Maar Bellini doet meer: ze stopt Adolf Hitler in een populaire talkshow en als blijkt dat de kijkcijfers in de hoogte schieten, krijgt de nieuwe stand-upcomedian een plaatsje in elke show en in elk populair programma van de zender. Adolf Hitler wordt een hit en YouTube-filmpjes met en over hem worden honderdduizenden keren bekeken: a star is born…
 

De roman Er Ist Wieder Da van auteur Timur Vermes schoot in Duitsland (in Der Spiegel), maar ook in een veertigtal andere landen (o.a. in The Times) naar de hoogste positie in de boeken top 10. Een verfilming kon dus niet uitblijven en we moeten toegeven dat wat David Wnendt en z’n team uit hun hoge hoed toveren niet alleen heel grappig is, maar ook tot nadenken stemt, want ze hebben de onwaarschijnlijke verhaallijn aangevuld met reacties van gewone mensen die schijnbaar toevallig met de Hitler-imitator zijn geconfronteerd en die van de gelegenheid gebruik maken om hun ongenoegen te uiten over wat er misgaat in de Duitse samenleving, waarbij ze het meestal eens zijn met de door hem voorgestelde oplossingen en maatregelen, die – het zal u niet verbazen – zó uit Mein Kampf zullen blijken te komen… Acteur Oliver Masucci blijft ondertussen schijnbaar probleemloos in zijn rol, een tour de force die weinigen hem na zouden doen, met als hoogtepunt een bezoek aan een rechts-nationalistisch NPD-hoofdkwartier, waar hij zowaar de plaatselijke hoofdverantwoordelijke – die het onverwachte bezoek aanvankelijk als een grappig verzetje interpreteert - met niet meer dan een paar goed geplaatste oneliners compleet in z’n hemd zet, waarop die vraagt om de camera uit te zetten… Een paar uur later wordt Adolf Hitler door twee neonazi’s in elkaar geramd…
 

Naargelang de film vordert besef je dat dit evengoed een film met Geert Wilders of Marine Le Pen als hoofdpersonages had kunnen zijn en dat de opstanding van Adolf Hitler voor de makers niet meer is dan een excuus om ons naar onze eigen maatschappij te laten kijken. Uiteraard is de figuur van Adolf Hitler heel bruikbaar voor zeer typische grappen en is hij veel meer dan deze hedendaagse  gelijkgezinden een icoon dat tot in alle uithoeken van de menselijke samenleving bekend is (waardoor zelfs jonge moslims naar hem zwaaien als hij in een witte cabriolet passeert, jonge Aziaten met hem op de foto willen en een zwarte man enthousiast reageert als hij hem in het vizier krijgt), maar de klachten zijn vergelijkbaar met wat vandaag in journaalbeelden en krantenpagina’s wordt opgetekend: racisme, de vluchtelingenproblematiek, apolitieke commentaren, algehele ontevredenheid, waarbij de eigentijdse Adolf Hitler – het zal u niet verrassen - naadloos kan aansluiten met oplossingen uit zijn succesperiode.
 

Bij de lancering van de film waren de kritieken eerder negatief, maar die waren wellicht van hand van journalisten die puur naar de filmische kwaliteiten van Er Ist Wieder Da keken en minder naar hoe er op de figuur van de voormalige Führer door gewone mensen op straat werd gereageerd. Vandaag, 18 maanden later, na een vluchtelingencrisis, de aanslag op de Bataclan in Parijs en een massale aanranding in Keulen op kerstavond 2015, klinkt het ook in hun oren beslist allemaal anders, want nu is het voor iedereen duidelijk dat de West-Europese publieke opinie in z’n totaliteit een flinke ruk naar rechts heeft gemaakt. Je kan de grappige onderdelen van de film misschien flauw en belegen vinden, dat regisseur David Wnendt de vinger aan de pols had, dat kan je nog moeilijk ontkennen.
 

Zet een acteur een naar links gekamd zwart pruikje op en druk hem een tandenborstelachtig snorretje onder neus en de vermomming is compleet. Hij hoeft dan zelfs niet op Adolf Hitler te lijken om de suggestie compleet te maken. Je kan moeilijk beweren dat Bruno Ganz (Der Untergang, 2004), Tobias Moretti (Speer & Hitler: The Devil’s Architect, 2005) of Robert Carlyle (Hitler: The Rise Of Evil, 2003) als twee druppels water op Adolf Hitler leken, en toch joegen ze elk op hun manier de kijker de stuipen op het lijf, terwijl Charles Chaplin (The Great Dictator, 1940) eerder voor een satirische aanpak koos, maar met z’n krullenbol zelfs geen poging deed om perfect op Duitse dictator te lijken, maar misschien net daarom zo’n grote indruk maakte. Ook Oliver Masucci is geen perfecte kopie van Adolf Hitler. Hij heeft uiteraard het typische kapsel en het snorretje, maar hij is veel groter dan Adolf Hitler was en hij torent meestal boven zijn gesprekspartners uit. De kracht van zijn prestatie schuilt vooral in de vlotte manier waarop hij zich tussen de mensen op straat beweegt, het debat in de hand houdt en het ook stuurt, terwijl je ervan uit kan gaan dat het hier om een pure improvisatie gaat van zijn kant. Hij speelt het angstaanjagend goed en de reacties van het publiek zijn navenant, waarbij er maar af en toe sprake is van een negatieve commentaar of reactie, alhoewel dat aan de selectie van het desbetreffende beeldmateriaal kan liggen, maar dan nog…
 

Een andere belangrijke figuur in de film, nl. de tv-journalist die Adolf wil gebruiken om z’n carrière weer op de sporen te krijgen, wordt gespeeld door de in Oost-Berlijn geboren Fabian Busch, een acteur die in Duitsland vaak te zien is in tv-series en –films en die ooit een klein rolletje kreeg in internationale producties zoals Der Untergang (2004) en The Reader (2008). Hij kruipt in de rol van de jonge en iets of wat naïeve reporter tot wie het pas in de tweede helft van de film doordringt dat hij met de ‘echte’ te maken heeft en dan (tevergeefs) probeert om het waanzinnige mediacircus op te doeken, waarbij hij Katja Bellini (gespeeld door een uitstekende Katja Riemann) op zijn weg vindt die als hoofdredacteur de kijkcijfers tot elke prijs overeind wil houden. U herkent haar uit de uitstekende Joseph Vilsmaier-productie Comedian Harmonists (1997), maar ook uit Margarethe von Trotta’s prachtige film Rosenstrasse (2003). Thomas Thieme (Das Leben Der Anderen, 2006; Wer Wenn Nicht Wir, 2011) neemt de kleine rol van zenderhoofd Kärrner voor z’n rekening.