DOCUMENTAIRE
In I Am Not Your Negro richt regisseur Raoul Peck z’n camera op James Baldwin (1924-1987), één van de grootste schrijvers van de 20ste eeuw en een man die er niet voor terugschrok om commentaar te leveren op de sociale en politieke toestand in de Verenigde Staten, een wereldmacht die zich graag het grootste democratische land ter wereld noemt, maar die er niet in slaagt om iedere burger de kansen en rechten te geven die door de Founding Fathers destijds zijn ingeschreven in de Amerikaanse grondwet. Als zgn. African-American was Baldwin vooral zeer streng voor zijn blanke medeburgers, die hij hypocrisie en racisme verweet, terwijl hij er zich van bewust was dat de meerderheid zich niet eens realiseerde dat ruim 9 procent van de landgenoten het voorwerp was van discriminatie en uitsluiting, waarbij hij nauwelijks onderscheid maakte tussen noord en zuid, zij het dat de situatie in de zuidelijke staten erger was dan in de rest van het immense land. Raoul Pecks documentaire is bijgevolg veel meer dan een biografisch portret van James Baldwin, want door de ogen van deze African-American kijkt hij vooral naar diens positie in de Amerikaanse samenleving en wat hij ziet is niet erg fraai: vervlogen hoop en angst, ergernis en afkeer.

De documentaire is samengesteld met heel divers materiaal: fragmenten uit toespraken en interviews van James Baldwin, met als hoogtepunt een zeer kritische analyse van de verantwoordelijkheid van de Amerikaanse blanken in de Dick Cavett-show, foto’s, fragmenten uit documentaires, tekst, speelfilmfragmenten en nieuwsclips. Baldwin zelf komt relatief weinig aan bod terwijl hij in de jaren zestig toch heel vaak op de Amerikaanse televisie verscheen, maar Raoul Peck citeert wel heel veel uitspraken van de auteur waaronder hij beeldmateriaal stopt dat uitstekend de bedoelingen weergeeft: zwarte protestmarsen die door de politie zeer hardhandig uiteen worden geslagen, bloedende en huilende gezichten van mensen die alleen maar de rechten opeisen die hun door de grondwet worden gegarandeerd, racistische pamfletten van blanke tegenbetogers en korte quotes van blanke huisvaders en –moeders die menen dat God het eens is met de manier waarop de Amerikaanse zwarten worden behandeld. De aanpak verhult evenwel niet dat James Baldwin een autoriteit was op zijn terrein en dat hij in staat was om alles wat hij aankaartte op een duidelijke en scherpe manier te formuleren. Zelfs Dave Cavett knipt tijdens één van zijn gevatte antwoorden met de ogen...

 

Over de positie van de zwarten in Amerika praat James Baldwin op een gevoelige en doordachte manier, met passie en een flinke portie verdriet. Op dezelfde toon praat hij over Malcolm X, Megan Evert en Martin Luther King, die heel verschillende accenten legden om de emancipatie van de zwarten op gang te brengen (geweld en geweldloosheid) en die door blanke racisten werden vermoord. En opnieuw legt Baldwin de vinger in de zere wond: wat Amerika zegt te zijn en wat het feitelijk is. Ter illustratie geeft hij commentaar op Amerikaanse speelfilms uit de jaren veertig en vijftig: de blanke held John Wayne die z’n minderwaardige (indiaanse) tegenstanders één voor één afmaakt, de blonde Doris Day die in haar dure villa wegdroomt bij een fles champagne, de zwarte Sidney Poitier die van een rijdende trein springt om z’n blanke medegevangene (Tony Curtis) te helpen die van de trede is geschoven (in The Defiant Ones van Stanley Kramer uit 1958). De blanke toeschouwers vonden dat Poitier z’n plicht deed, zegt Baldwin daarover, de zwarten riepen: Sidney, waar ben je mee bezig? Twee werelden...

 

I Am Not Your Negro is een aangrijpende documentaire die het je als kijker onmogelijk maakt om te ontsnappen aan de harde realiteit: 100 jaar na de burgeroorlog en de afschaffing van de slavernij (1865), is zwart zijn in Amerika nog altijd een probleem, want de zgn. gelijkberechtiging wordt niet meer dan lippendienst bewezen. Als je beseft dat vandaag, 150 jaar later, een derde van de gevangenisbevolking in de VS uit zwarten bestaat, en dat het aantal door de politie gedode African-Americans in relatieve cijfers bijna vier keer zo hoog is als het aantal blanke politieslachtoffers, dan besef je dat het nog altijd grondig fout loopt in de grootste democratie ter wereld. Sinds het aantreden van Donald Trump als president is het aantal gevallen van racisme trouwens met 7 procent toegenomen en het aantal haatgroepen met 14 procent, terwijl tijdens een bijeenkomst in New York, Jared Taylor, een vooraanstaand lid van Alt-Right, liet verstaan dat hij voorstander is van een volledig blank Amerika (bron: RTL-Nieuws van 24 november 2016).

 

Uiteraard komt een grote figuur als James Baldwin in aanmerking voor een grote biografische documentaire, maar gezien de interesses van de man en zijn decennialange belangstelling voor de positie van de zwarten in de Amerikaanse samenleving, heeft regisseur Raoul Peck de juiste keuze gemaakt en het zou ons verbazen mocht James Baldwin het daar zelf niet eens mee zijn geweest.

In de Engelstalige versie van deze documentaire worden de fragmenten uit het werk van James Baldwin ingelezen door Samuel L. Jackson. In de Franstalige versie is hij vervangen door de Franse rapper van Martinikaanse afkomst Joeystarr.