FILM
“An incredibly talented visionary", and one of our great filmmakers, not just for the art and passion he put on screen, but for the impact he has made on the conscience of the world." Het zijn niet onze woorden, wel degene die bovenaan het Wikipedia-artikel van Stanley Kramer prijken en uit de mond komen van Steven Spielberg.

Deze Amerikaanse filmmaker was inderdaad anders dan de rest en boorde onderwerpen aan die anderen het liefst vermeden. Zo was hij één van de eerste Hollywoodregisseurs die met films als The Defiant Ones en Guess Who's Coming To Dinner racisme aankloegen of was hij als producer betrokken bij High Noon (een western die volgens übercowboy John Wayne alle morele “regels” van het genre aan zijn laars lapte) en natuurlijk was er ook Judgment At Nuremberg waarmee Kramer zich andermaal op glad ijs begaf. Deze keer was hij één van de eerste die het over het nazisme had en dan vooral zich de vraag stelde hoe de Duitsers daar na de oorlog mee omgingen. Schaamden ze zich diep over de daden van hun Führer of gingen ze gewoon door met het leven en was het Derde Rijk voor hun niet meer dan een fase?

De film zet een discussie op gang over vraagstukken waar in feite niemand een passend antwoord op heeft. Vanaf 1933 heeft het Derde Rijk onder bevel van Hitler 'in de naam van de wet' heel wat dingen uitgestoken die een "normale maatschappij" niet kan aanvaarden. We kennen uiteraard de tragedies die zich in de concentratiekampen afspeelden, maar mensen met een andere politieke gedachte, een verschillende religie, een ander ras of een fysieke handicap werden op straat geëxecuteerd of zelfs gesteriliseerd. Deze nazi-wetgevingen werden uitgevoerd door rechters, en dan rijst natuurlijk de vraag: is het een fout dat een rechter uitspraken doet op grond van een wetgeving die geboren is in een extreem-rechtse maatschappij. De film is geen fictie, want dit proces vond in werkelijkheid plaats. Het enige verschil is dat men in de film slechts vier door de Amerikanen aangeklaagde Duitse rechters heeft, in werkelijkheid waren er dat 16. 

Bijna de hele film speelt zich af in de rechtszaal, en het was de eerste film die beelden liet zien die waren gefilmd door Amerikaanse en Britse soldaten na de bevrijding van de concentratiekampen en waarin lijken in rijen worden neergelegd om ze nadien wegens gezondheidsredenen met een bulldozer plat te walsen. 75 jaar na datum krijg je er nog steeds de krop in de keel van, en dat moet zeker ook het geval geweest zijn toen deze film werd vertoond, en dat amper zestien jaar na de feiten. En natuurlijk dringt die eeuwige vraag zich op: wisten de Duitsers hiervan af en zijn zij als natie hiervoor verantwoordelijk, of moet je alleen maar de schuld in de schoenen van de extremisten schuiven? Er zijn talloze boeken over dit onderwerp geschreven, maar niemand de waarheid in pacht heeft. Ook niet deze film, maar hij dringt je wel deze vragen op. En wie weet is het anno 2020 geen slecht idee om er eens over na te denken, want de geschiedenis durft zichzelf wel eens te herhalen...

Vier rechters worden aangeklaagd in een militair tribunaal in Neurenberg. De plaats is niet geheel toevallig, want het was in deze stad dat de nazi-hoofden vaak bij elkaar kwamen om er te paraderen. Ze worden beschuldigd van betrokken te zijn bij misdaden die begaan werden onder het naziregime. Rechter Dan Haywood (Spencer Tracy) is de zetelende rechter die de moeilijke taak krijgt om het verweer van de beklaagden te horen en nadien over hun lot te beslissen. Haywood wil niet over één nacht ijs gaan, en wil alles over de vier rechters weten. Het zijn niet altijd monsters geweest, zo blijkt. Zo is één van de beklaagden, Ernst Janning (Burt Lancaster), een internationaal gerespecteerde jurist die het vaak opnam voor minderheden. Tijdens zijn verblijf in de verwoeste Duitse stad maakt Haywood kennis met de weduwe Frau Bertholt (Marlene Dietrich). Haar man was een Duitse generaal die door de geallieerden werd geëxecuteerd en door de gesprekken met haar hoort hij ook de andere kant van het verhaal.

Hoewel deze film vanzelfsprekend de Amerikaanse kant kiest (en we gaan ervan uit dat dit voor één keer de goede optie is) laat Kramer ook de andere kant zien. Net als Oliver Hirschbiegel dat decennia later met Der Untergang zou doen, krijgen we ook hier een andere kant van de nazi’s te zien, dat van de twijfel en bij sommigen de spijt. Het is gemakkelijk en voor de hand liggend om een volk te veroordelen, maar veel belangrijker is de voedingsbodem van de wortel van het kwaad bloot te leggen en daar is Kramer met zijn poging behoorlijk in geslaagd. Geen wijzend vingertje, want dat zou voor een film van ruim drie uur alleen maar nefast zijn. Drie uur die trouwens zo aan je voorbij razen, niet in het minst door het innemende spel van Spencer Tracy die, ondanks de sterrencast (naast Burt Lancaster, ook Richard Widmark, Maximilian Schell, Montgomery Clift, Judy Garland en William Shatner), samen met Marlene Dietrich de film domineert. Net zoals Stanley Kubrick dat deed in zijn oorlogepos Paths Of Glory met Kirk Douglas, gebruikt ook Kramer Duitse liederen van marcherende soldaten die het verhaal nog meer macaber maken. Judgment At Nuremberg is dan ook samen met Twelve Angry Men van Sidney Lumet één van de sterkste court drama’s ooit. 

BEELD EN GELUID
Judgement At Nuremberg is een zwart-witfilm. Veel franjes moet je hier niet verwachten, dit is gewoon standaard beeld en geluid met af en toe wat beschadigingen van de print. Het gebruikte archiefmateriaal uit de Tweede Wereldoorlog is uiteraard van veel mindere kwaliteit dan de film zelf. 

EXTRA'S
Helaas staan er geen extra’s op deze dvd, want hier valt toch heel wat boeiends over te rapen. 

CONCLUSIE
Judgement At Nuremberg lijkt met zijn drie uur speeltijd een uitdaging, maar dankzij het intelligente regiewerk van Stanley Kramer, het uitstekend acteerspel van vooral Spencer Tracy en Marlene Dietrich en een uiterst interessante morele kwestie is deze film uit 1961 één van de beste court drama’s ooit.