SERIE
Symbiose tussen films. Het gebeurt niet vaak dat bij trilogieën de inhoudelijke score van de éne film mee bepalend is voor de waardering van de andere. Als het toch gebeurt, dan is het omdat de films onderling zo goed bij elkaar aansluiten, omdat de puzzelstukken erdoor nog beter op hun plaats vallen, omdat bij het maken van het eerste deel er al is nagedacht over hoe de trilogie moet beëindigd worden. In een eerste deel worden de personages geïntroduceerd en krijgen we een eerste keer te zien waar ze toe in staat zijn. In een tweede deel komen ze dan voor het conflict van hun leven te staan, en gaan ze de confrontatie met zichzelf aan. In een derde deel tenslotte volgt er dan een eindspel waaruit meestal niet iedereen levend of "symbolisch dood" - lees: na het ondergaan van een streng louteringsproces - vandaan komt. Het is bijna Shakespeariaanse logica. Niet veel filmtrilogieën kunnen deze kwaliteit naar voor schuiven. Peter Jackson kon het met Lord Of The Rings omdat de films feitelijk in één lange sessie geschoten zijn. Sam Raimi kon het met Spiderman omdat hij zo'n overcomplete fanboy is. George Lucas kon het omdat ondanks zijn stroeve regiestijl hij voor de oorspronkelijke Star Wars-trilogy al een heel totaalconcept in gedachten had vooraleer hij één letter op papier had gezet. Deze drie filmtrilogieën hebben bovendien een overkoepelende meerwaarde omdat ze alle drie door dezelfde regisseur op pellicule zijn gezet (zij het bij Star Wars via een omweg omwille van mot met de regisseursvakbond).




Maar ondanks het feit dat de X-Men Trilogy uiteindelijk twee regisseurs nodig had om afgerond te worden, vind ik dat deze film zeker ook een plaatsje in deze eregallerij verdient. Het waarom leest u in deze besprekingen.

FILM
Wolverine: What's a Magneto?
Prof. Charles Francis Xavier: A very powerful mutant. He believes that a war is brewing between mutants and the rest of humanity. I've been following his activities for some time. The man who attacked you is an associate of his called Sabretooth.
Wolverine: Sabretooth? Storm? What do they call you? "Wheels"?

Niet zo ver in de toekomst worden er mensen geboren met bijzondere paranormale gaven, die zichzelf mutanten noemen. Er zijn er bij die gedachten kunnen lezen, door muren lopen, metaal kunnen ombuigen met hun wilskracht of eender welke vorm aannemen die ze verkiezen. De regering is er in elk geval doodsbang van, en senator Kelly (Bruce Davison) is dan ook voorstander van een wet die mutanten verplicht om zichzelf te registreren. De reacties in de mutantengemeenschap zijn gemengd. Aan de ene kant heb je professor Charles Xavier (Patrick Stewart), die in het geheim een kostschool heeft opgericht waar mutantenkinderen zichzelf in een beschermde omgeving kunnen ontplooien, en leren om hun krachten met de nodige wijsheid te gebruiken. Aan de andere kant staat zijn nemesis, Eric Lensherr (Ian McKellen), die zichzelf Magneto noemt, en als overlevende van de concentratiekampen allemaal al eens heeft gezien waar de halfzachte aanpak van "registratie" kan toe leiden.




Maar het verhaal begint ergens in de woeste natuur van Canada. Marie "Rogue" (Anna Paquin) is van huis weggelopen omdat ze niemand kan aanraken zonder dat ze de levenskrachten uit de persoon in kwestie zuigt. Om haarzelf te parafraseren: The first boy I kissed ended up in a coma for three weeks. Rogues manier om het leven aan te kunnen is blijkbaar van de dingen weglopen, en haar pad kruist dat van Logan "Wolverine", een quasi onkwetsbare mutant die metalen klauwen uit zijn handen kan laten schieten, maar die zijn geheugen kwijt is en zijn kost tracht te verdienen als kooivechter. Rogue weet van Logan een lift te versieren, en onderweg worden ze aangevallen door Sabretooth (Tyler Mane), één van Magneto's hulpjes. Op het laatste nippertje worden ze gered door Storm (Halle Berry) en Cyclops (James Mardsen), twee medewerkers van professor Xavier, en de gewonde Wolverine wordt in het geheime complex onder de kostschool weer opgeknapt. Daar krijgt hij van de professor te horen dat er een machtsstrijd bloeit tussen de aanhangers van de vredevolle aanpak en de acolieten van Magneto, die op gewelddadige wijze aan de wereld wil tonen dat er met de voeten van de mutanten niet gesold dient te worden. De professor kan Wolverine hulp wel gebruiken, en stelt voor om als tegenprestatie hem te helpen bij het terugzoeken van zijn geheugen. Het wordt voor Wolverine tijd om een keuze te maken waar hij staat...




Niet lyrisch worden bij het beschrijven van de kwaliteiten van X-Men is een hele opgave. In tegenstelling tot de luchtige aanpak van bijvoorbeeld Fantastic Four, de puberale groeipijnen van Spiderman en de pathetische trekjes van Daredevil heeft regisseur Bryan Singer als eerste een comicreeks van goeroe Stan Lee tot op het volwassen niveau getild. Al van bij de eerste scène wordt daarbij de donkere toon gezet: de film opent in 1944 in een concentratiekamp waar de jonge Magneto voor het eerst geconfronteerd wordt met zijn krachten. De vergelijking van de vervolgingen door de nazi's met moderne vormen van discriminatie is niet echt subtiel en daardoor des te krachtiger. Niet dat ­X-Men daardoor een vervelende zeurende moralistische ondertoon heeft; het is in de eerste plaats een in alle opzichten compleet actiespektakel waarbij er duidelijk is nagedacht over de samenhang der dingen voor er één millimeter film is geschoten. De ensemblecast is een goede mengeling van jong getalenteerd volk, waarbij acteurs als Hugh Jackman en Anna Paquin alleen maar aan krediet hebben gewonnen, en meer ervaren acteurs zoals Patrick Stewart en Ian McKellen, die door het ongeveer tegelijkertijd uitbrengen van The Lord Of The Rings tweemaal op rij de hoofdvogel afschoot door een dragende rol te versieren in een commercieel succesvolle trilogie.




X-Men is zo één van die films waar ik zelfs bij een uitputtende herhalingsslag nog met veel genoegen kan naar blijven kijken, en die vanaf het begin de verwachtingen van de hype kon inlossen. De intelligente film bevat geen dode momenten, de plechtstatige pseudowetenschap klinkt een stuk ernstiger wanneer Patrick Stewart het uitspreekt, en het geheel spreekt zeker meer dan alleen de liefhebbers aan die de personages uit de schier oneindige reeks Amerikaanse comics kennen. Het fantastische element - en geloof me, daar grossiert de film in - staat zeker een realistische en geloofwaardige uitwerking niet in de weg, en da's een zeldzaam goed. Er is veel moeite gedaan om de juiste acteurs voor de juiste rol te casten, waarbij er erg veel aandacht is besteed aan het respecteren van de overeenkomsten tussen de personages en hun stripequivalent. Er was bijvoorbeeld heel wat te doen rondom het feit dat Rogue in de eerste beelden van de film die aan het publiek werden vrijgegeven, niet haar typische lok wit haar heeft zoals in de strips, wat aanvankelijk voor nogal wat commentaar zorgde. Wanneer uiteindelijk bleek dat de oorsprong van haar verkleurde streng haar een essentieel onderdeel van het scenario was, draaiden de fans onmiddellijk bij. Bryan Singer heeft wel zich de artistieke vrijheid genomen om de exuberante kostuums uit de film weg te laten - géén yellow spandex dus voor Wolverine, er kan zelfs een grapje over zijn kostuum af. Het is de ernstige toon van de film alleen maar ten goede gekomen. Ook is het té hoge aantal personages uit de strip gereduceerd gebleven tot een goed dozijn, waarbij personages als Colossus, Kitty Pryde (alhoewel: te zien in een klein bijrolletje), Juggernaut, Nightcrawler, Angel, Deathstrike en Beast zijn doorgeschoven naar de sequelfilms - het is overigens een goeie optie geweest van Singer om niet al zijn kruit in één keer te verschieten. Het X-Men-universum moet het bovendien hebben van redelijk genuanceerde karakters: als held heeft Wolverine een breed scala aan onsympathieke karaktertrekjes, terwijl, mee door de ongewone openingsscène, een schurk als Magneto bij het publiek toch op begrip kan rekenen. X-Men heeft als verdienste dat de striphelden in deze verfilming écht tot leven komen als karakters van vlees en bloed.




BEELD EN GELUID
De UHD-transfer van X-Men behoort stellig tot de betere helft. Er werd een nieuwe scan gemaakt die zeer mooi en fijn het filmische karakter van deze nog op pellicule geschoten prent accentueert. Er zijn mooie closeups met een fijn laagje grain, maar vooral het contrast is wat opgeschroefd, waardoor onder meer de openingsscène in het concentratiekamp flink gedetailleerder is, alhoewel die scène haast zwart-wit is geworden door de desaturatie. Het contrast met de rest van de film kan amper groter zijn. Zo zijn de scènes in Cerebro een stuk dieper blauw, en wanneer Charles Xavier op zoek gaat naar Rogue in de mensenmenigte, contrasteren de monochromatische en de gekleurde beelden tussen gewone mensen en mutanten des te beter. Voor een film uit 2000 hebben de trucages nog niet veel aan kracht ingeboet, en onder meer de scène waarin senator Kelly in een soort kwal verandert, is hallucinant goed. We krijgen bovendien een iets betere geluidsband: de Trilogy moest het eertijds stellen met een Engelse DTS-HD HR-track, die nu is opgewaardeerd naar de Engelse DTS-HD MA 5.1 die eerder op buitenlandse releases terug te vinden was; maar we hadden toch stiekem gehoopt op een DTS:X-mix. De track is zwaar beladen met geluidseffecten, van de echo's in Cerebro tot de over de Hudson gierende X-Jet, piepend geknars wanneer Magneto ijzer buigt, en mooie ruimtelijke spreiding wanneer de professor in Wolverines hoofd zit. De soundtrack van de eerste film is van de hand van Michael Kamen.




EXTRA'S
De extra's zijn terug te vinden op de bijhorende Blu-ray. Hierbij dient gezegd dat deze niét Nederlands ondertiteld is, en dat uit de goedgevulde Trilogy-boxset alleen de eerste schijf weerhouden werd, wat de score een flinke knauw neerwaarts geeft. De disk bevat de nodige in-movie features. Er is een X-Men 1 Bonus View picture-in-picturecommentaar waarin onder meer de onvermijdelijke bedenker Stan Lee opduikt, die samen met regisseur Bryan Singer discussieert over het samengaan van de mutantengaven en de puberteit, en ook de andere castleden doen hun duit in het zakje door hun ideeën over hun personages naar voor te schuiven. De X-Men 1 In-feature Photo gallery bevat een occasionele greep aan foto's en concepten. Eén van de betere audiocommentaren, ingesproken door regisseur Bryan Singer en Brian Peck, een voor de rest compleet onbekende acteur die op deze commentaar als aangever van Singer fungeert en vooral de vragen stelt. Singer is een uitstekende gastheer bij wie er geen stiltes vallen, en die perfect balanceert tussen de serieuzere informatie en de luchtigere grapjes. Het is tevens de enige extra die zowel op de UHD als op de Blu-ray terug te vinden is. De Blu-ray bevat ook een D-Box code voor wie het mocht aanbelangen. Dankzij de Enhanced viewing mode kan je zes verwijderde scènes terug in de film zien, en zijn er nog 17 korte featurettes met beelden achter de schermen tijdens de film als een white rabbit-feature op te roepen. De Blu-ray biedt echter ook de mogelijkheid om deze informatie los af te spelen (64 min.). De zes verwijderde scènes (11 min.) zijn ook afzonderlijk te bekijken. Naast enkele verlengde scènes is er ook één waarin Anna Paquins personage aan de professor komt vragen of hij haar kan "genezen", wat een mooie tie-in is met de derde film.




Het kroonjuweel van de disk is echter Fox Special: The Mutant Watch (22 min.), een valse documentaire die feitelijk wordt gepresenteerd als een halve campagnespot voor senator Kelly, die hoogstpersoonlijk belooft om desnoods eigenhandig alle mutanten de nek om te wringen, totdat hem een onplezierige verrassing te wachten staat. Hierna volgt een kort maar krachtig interview met Bryan Singer (6 min.) uit de Charlie Rose Show, waarin de regisseur vertelt wat hem zo in het project aantrok, en hoe hij een film met een dergelijk breed spectrum aan speciale effecten van de grond heeft gekregen. In twee animatic-studies (2 min.) zien we de scène op Liberty Head en die in het treinstation, en Art galleries bevat twee uitgebreide selecties aan foto's en schetsen, Character design en Production design, waar je met de afstandsbediening kan doorbladeren. Bij wijze van promotie volgen er dan 3 tv-spots, een reclamespotje voor de soundtrack-cd en 5 trailers voor films van de Marvel-stal.

CONCLUSIE
X-Men is het waard om over te stappen naar UHD, maar de schijven zijn vooralsnog alleen in het Verenigd Koninkrijk te krijgen. De bijhorende Blu-rays zijn niet Nederlands ondertiteld, en ten opzichte van de Trilogy mist u een ganse schijf met bonusmateriaal. Wie niet om ondertiteling geeft, kan de Japanse versie proberen te pakken te krijgen, die die extra disk wél heeft, maar wellicht eet u dan het komende jaar alleen nog maar boterhammen met choco.