FILM
Bill Viola is een Amerikaans videokunstenaar, opgeleid in de jaren zestig bij Jack Nelson aan de Syracuse universiteit waar hij 'experimental studios' volgde en bij David Tudor (experimenteel kunstenaar, componist en geestesverwante van John Cage) een opleiding elektronische muziek. Als kind van de jaren zestig was hij betrokken bij de studentenprotesten tegen de oorlog in Vietnam en nam standpunten in tegen geweld en onrecht. Als artiest besloot hij dat kunst en politiek onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Zijn werk uit die periode omvat eenvoudige experimenten die de mogelijkheden van de videokunst verkennen. Ze zijn in zwart-wit gefilmd, rudimentair en zeer spontaan.

In de jaren zeventig krijgt Viola meer mogelijkheden door de ontwikkeling van de videotechnologie en gaat hij persoonlijke ervaringen in enkelvoudige videobeelden vertalen. Hij voegt elektronisch geluid toe aan grootschalige beeldinstallaties en maakt naam, eerst in het milieu, later bij het publiek. Halfweg de jaren zeventig behoort hij tot de kleine top van belangwekkende videokunstenaars. Bill Viola concentreert zich in die periode op ervaringen met licht en maakt een video van pasgeboren baby's omdat hij wil nagaan hoe ze reageren op inkomend licht als voor het eerst hun oogjes opengaan (Silent Life, 1979). In Intension (1979) experimenteert hij met de vervormingen van een gelaat door het tegen een glazen plaat aan te drukken.

In de jaren tachtig worden zijn werken driedimensionaal. Room for St. John of the Cross (1983) is een installatie voor voorwerp (houten kooi met tafel, waterkruik en tv-toestel), geluid (rijdende auto met openstaand raam) en videofilm (donkere en zwarte bergtoppen tegen een donkerblauwe lucht). Naargelang de techniek het toelaat maakt hij zijn installaties steeds groter met projecties op de drie wanden van een museumzaal en met geluid. Hij laat zich inspireren door zijn eigen ervaringen en steeds meer door de wandschilderingen in de beroemde kerk van Asissi (Italië). De dood van zijn moeder is de aanleiding voor een video over haar doodsbed (The Passing, 1991) en Heaven and Earth (1991), waarbij hij twee videoschermen dicht naar elkaar toekeert met op de ene monitor z'n dode moeder en op de andere z'n negen maanden oud zoontje. De monitoren beschijnen elkaar waardoor de beelden door elkaar zichtbaar zijn. Z'n hoofdwerk uit de jaren negentig is de Nantes Triptych (1992), een drieluik naar laat-middeleeuwse Noord-Europese stijl (Dirk Bouts) met op het linkerpaneel een barende vrouw, in het midden een in water drijvende zwarte man en op het rechterpaneel het hoofd van zijn dode moeder. De connotaties zijn duidelijk, de verwijzingen evenzeer. Het gaat hier om een indrukwekkende installatie met geluid, vanaf de barensweeën tot het moment dat de baby in de armen van zijn moeder ligt.

In 1996 maakt Bill Viola het dubbelwerk The Crossing, dit keer een projectie op beide zijden van eenzelfde muur van een brandende man en diezelfde figuur die met water overgoten wordt. Eind jaren negentig is hij gedurende een jaar 'in residence' in het Getty Museum in Los Angeles dat op dat moment in het teken staat van 'The Passions' en kunstenaars uitnodigt om de menselijke passies in hun kunst vast te leggen. Silent Mountain (2001), still van een huilende man, Man of Sorrow (2001), een video waarin een man in paniek huilt voor de camera en Four Hands (2001) een prachtige zwart-witcompositie van vier paar naast elkaar geprojecteerde en bewegende handen in verschillende symbolische houdingen, zijn composities in die periode.

Onder invloed van de Italiaanse wandschilderingen en de gotische en renaissancistische doeken die hij in het Getty Museum ziet, begint Viola vanaf 2000 een nieuwe reeks werken die rechtstreeks en nog directer geïnspireerd zijn op de oude meesters: Quintet of the Astonished (2001) is een werk met zes levende bustes in de stijl van middeleeuwse portretten zoals bij Dirk Bouts met grimmige en schrille gelaatsexpressies en in Catherina’s Room vertelt Viola een verhaaltje in vijf scènes zoals ook middeleeuwse kunstenaars dat deden in hun beeldverhaalachtige schilderijen. Zijn tot nog toe meest ambitieuze productie is Emergence (2002): een naakte man stapt uit een bad in altaarvorm en maakt een beweging alsof hij met de borst opgehesen wordt. Wanneer het water over de badrand spoelt en de figuur voorover op de grond dreigt te vallen, wordt die opgevangen door twee vrouwenfiguren die aan weerszijde van het altaar zijn opgesteld, hem voor het altaar op de grond leggen en in doeken wikkelen. De verwijzingen naar de piëta en de kruisafneming zijn duidelijk.

Mark Kindel heeft een zeer verzorgde en vooral zeer interessante film gemaakt over het leven en het werk van Bill Viola. Fragmenten uit alle periodes van het creatieve proces worden aan elkaar gepraat door de artiest zelf die het over de aanleiding, het ontstaan en de betekenis van zijn videokunstwerken heeft, ons meeneemt naar zijn atelier, laat zien op welke manier hij zijn ideeën verzamelt, meteen uitwerkt of bewaart voor later en de rol die zijn echtgenote in het ontstaansproces speelt.

De jaren tachtig zijn ondervertegenwoordigd in deze film, maar wellicht was het de bedoeling om vooral het recente werk van Bill Viola te tonen en de ideeën die hem nu bezighouden. De selectie die uit zijn werk is gemaakt, toont Viola als een warmbloedig en betrokken kunstenaar die in staat is om menselijke processen om te zetten in interessante en intrigerende videobeelden. Zijn videoprojecten hebben heel vaak de kwaliteit van een schilderij of een beeldhouwwerk en zijn voor iedereen toegankelijk en verstaanbaar omdat zijn grondstof, het materiaal dat hij gebruikt, van universeel belang is.

BEELD EN GELUID
Dit is een BBC-productie en dat is meteen ook een garantie voor de kwaliteit van het beeld. Het is scherp en helder met verzadigde kleuren en veel contrast. De weinige keren dat de kwaliteit daalt, is dat te wijten aan de beperkte kwaliteit van de (oude) videowerken van de kunstenaar zelf. Het geluid staat in Dolby Digital 2.0-surround en is rijk geschakeerd met muziekfragmenten van de Afrikaanse coraspecialist Toumani Diabate en Hariprasad Chausaria, de Noord-Indiase fluitspeler.

EXTRA’S
Als extra staat op deze dvd The Making of Emergence, een kunstwerk dat Bill Viola in 2002 maakte in opdracht van het Getty Museum in Los Angeles. We zien de preproductie en de eigenlijk opnamen van de video. Deze extra eindigt met een kort publiek optreden van Bill Viola en Peter Sellars in het Getty Museum waarin Viola op de rooster wordt gelegd over zijn meest recente composities die Peter Sellars, als advocaat van de duivel, afdoet als Hollywood-producten.

CONCLUSIE
Bill Viola - The Eye Of The Heart is een goed gemaakte, interessante en beklijvende documentaire over één van de grootste videokunstenaars van onze tijd. Aan de hand van zeldzaam videomateriaal en werken uit zijn privéarchief geeft regisseur Mark Kidel ons toegang tot deze gepassioneerde kunstenaar die zelf vertelt over zijn artistieke invloeden, de dingen die hem bezighouden, de indrukken die hem sturen.