FILM
De Waterhoek in Avelgem (tussen Kortrijk en Ronse) tegen de Schelde: een achtergebleven gebied met arme mensen. Begin van de vorige eeuw gaan de mannen elk jaar naar Frankrijk op zoek naar werk, om in de lente terug te keren. Vrouwen, kinderen en oude mannen overleven ondertussen langs de waterkant, door het water gescheiden van het aan de overkant gelegen Wallonië. De rust in het dorp wordt verstoord door het gerucht dat de Belgische staat een brug over de Schelde wil bouwen en dat bericht valt verkeerd bij de oudere inwoners die gesteld zijn op hun isolement en rust. De jonge mannen zien in het project een gelegenheid om ter plaatse werk te vinden, maar de meningen zijn verdeeld. Lander (Jan Decleir) komt thuis van het leger. Hij ontmoet zijn nichtje Mira (Willeke Van Ammelrooy), die meer dan een jaar in de stad een liederlijk leven heeft geleid, en wordt op haar verliefd. Maar Lander laat zich meeslepen in de agitatie tegen de bouwploegen en vermoordt met z'n vrienden twee brugwerkers. Daarvoor wordt hij opgepakt en opgesloten. Ondertussen laat Mira een oogje vallen op de ingenieur die verantwoordelijk is voor de brug, Maurice (Luc Ponette), en begint met hem een relatie.

Mira, Of De Teleurgang Van De Waterhoek is gebaseerd op een roman van Stijn Streuvels (pseudoniem van Frans Lateur), Vlaams schrijver, geboren in 1871 in Heule, kandidaat Oscar-winnaar in de jaren twintig (zonder succes), twee keer laureaat van de Vijfjaarlijkse Prijs van de Nederlandse Letterkunde en één keer van de Prijs der Nederlandse Letteren voor zijn hele oeuvre in 1962. Mira, de Teleurgang van de Waterhoek verschijnt in 1927 op aantekeningen die Streuvels had bewaard over gebeurtenissen 20 jaar eerder. Het is niet zijn beste werk, daarvoor komen titels als Langs de Wegen en Het leven en de Dood in den Ast veel meer in aanmerking wegens hun gebalde dramatische impact ondanks een beperkte feitelijkheid. Ook bekend van hem is De Vlaschaard, over het boerenleven eind 19de eeuw.

Scenarist van Mira is Hugo Claus. Die is erin geslaagd om een verhalend boek zonder veel tragiek en dramatische spanning bij te spijkeren tot een film met heldere en zinvolle dialogen. Daarbij wordt de figuur van Mira op de voorgrond geplaatst en dient de controverse en de sociale spanning omtrent de bruggenbouwers en het vermoorden van hun collega’s als achtergrond. Mira is voor Streuvels niet alleen de teleurgang van zijn geboortestreek, maar veel ruimer het verdwijnen van de oude vertrouwde heimat, het vervangen van eeuwenoude waarden en gebruiken door nieuwigheden en modernismen uit de stad. Mira is de vrijgevochten meid, met het stadsvirus besmet, de wilde, de ontuchtige, de zondige, maar ook de feministische kracht die een onomkeerbare evolutie aankondigt. Tevergeefs proberen de bewoners nog een laatste barricade op te gooien, maar de bouwers hebben de wet aan hun kant, zoals Mira de vrijheid aan haar kant heeft en zich niet meer laat inperken door conventies en taboes: Lander is haar oom (broer van haar moeder), maar dat is geen punt. Voor haar is hij een man zoals alle andere mannen, een tijdelijke verstrooiing in de saaiheid van de Waterhoek. Willeke Van Ammelrooy maakte haar debuut in Mira en was op slag bekend in Nederland en Vlaanderen. Zij groeide uit tot de grootste Nederlandse actrice van haar generatie en haar carrière werd in 1995 bekroond met de Oscar voor de Beste Buitenlandse Film (Antonia). Als Mira is ze pure natuur, de onschuld zelve, terwijl de kijker weet dat ze al een leven achter zich heeft. Voor haar is elke nieuwe verhouding als een nieuwe lente, met dezelfde frisheid en dezelfde intensiteit, tot het gevoel van opgeslotenheid haar dwingt om weg te vluchten, naar een volgend avontuur, een volgende liefde.

Jan Decleir is de andere hoofdfiguur in dit verhaal, de potige en viriele oom/minnaar van Mira. Zijn rol is kleiner dan die van Willeke Van Ammelrooy. Hij is een aparte persoonlijkheid met een heel eigen stijl en Mira is voor hem het begin van een succesvolle loopbaan in de Vlaams filmwereld met als hoogtepunten Daens, Karakter en Alzheimer. De tandem Decleir-Van Ammelrooy spreekt tot de verbeelding en Mira groeit uit tot een megasucces met meer dan 600.000 betalende bezoekers. Ook in Nederland oogst de Vlaams-Nederlandse coproductie veel bijval en na de Brusselse bioscopen vallen ook de Waalse filmzalen massaal voor Mira. De commerciële Vlaamse film is definitief geboren.

Fons Rademakers heeft van Mira een rustig voortkabbelende film gemaakt. Het scenario van Hugo Claus laat ruimte voor een paar dramatische hoogtepunten en die brengt de regisseur met wisselend succes in beeld: de moordpartij aan de Schelde en de nachtelijke sabotage zijn spannend, badend in zwart licht met meer suggestie dan echte actie; de achtervolging van Lander door twee bereden politiemannen is maar gedeeltelijk geslaagd, paarden zijn nu eenmaal geen auto's, en de snelheid die de scène aanvankelijk bezit, wordt jammer genoeg niet tot het einde volgehouden. Dat Rademakers een verhaal kan vertellen zonder onnodige franje is wel duidelijk. Hij durft poëtisch worden en de aandacht verleggen naar mooie beelden, maar hij blijft wel altijd binnen het relevante kader van het verhaal en houdt de voortgang nergens nodeloos op. Het taalgebruik is archaïsch en naar Brabantse normen af en toe gewoon fout, maar misschien is de uitdrukking "het is gij" in Oost- en West-Vlaanderen courant?

Mira baadt in veel groen, de groene hel van Avelgem. Het geeft de film een sprookjesachtige en onschuldige sfeer. Ondersteund door de romantische muziek van Georges Delerue, met veel dwarsfluit en harp over warme strijkers, krijgt het fragment met de ontwakende Lander in het bos een bijna elfjesachtig karakter: de verdwaasde kop van Lecleir in het gefilterde licht van het groen van de bomen straalt onschuld en vrede uit, terwijl in de vorige sequentie dezelfde figuur meedogenloos een vijand verdrinkt in de bijna inktzwarte omgeving met grote mistvlagen en modder, zuigende modder. In het donker zijn de contrasten zwart-wit, huizen en figuren steken scherpt af tegen de verbleekte achtergrond van de open luchten.

BEELD EN GELUID
Aan de transfer van Mira is grote zorg besteed. De dvd-versie is van zeer goeie kwaliteit, zonder de minste beschadiging. Het beeld is stabiel en scherp. Door het gebruik van filters zijn de interieurscènes sepiakleurig en de buitenopnamen helder, warm en dan weer grauw en koel. Het geluid is redelijk van kwaliteit, de muziekscore klinkt vol en warm, jammer dat de nasynchronisatie vaak verre van perfect is. De stemmen van de Nederlandse acteurs (Willeke Van Ammelrooy en Freek Dejonghe) zijn gedubd. Ze spreken allebei Vlaams. De stem die voor Willeke/Mira gebruikt is, klinkt bij momenten schril en hard. Van Van Ammelrooy zijn we een donkere, doorrookte stem gewend. Freek met een Zuid-Nederlands accent, het is even wennen.

EXTRA'S
De dvd bevat een lange documentaire over het productieproces van Mira. Hugo Claus en Fons Rademaekers vertellen over het totstandkomen van hun samenwerking, de selectie van de locaties, de keuze van de artiesten; Lecleir en Van Ammelrooy over hoe ze betrokken werden bij de film. Hedwig Speliers, de Streuvels-biograaf, vertelt over het boek van de auteur en de voorgeschiedenis van het verhaal. André Weis, Brussels filmdistributeur, heeft het over het succes van Mira in Brussel en Wallonië en noemt de film de eerste succesvolle volbloed Vlaamse film. Eric Martens schets de loop van de Vlaamse cinema na Mira. Alles bij elkaar een lijvig document van meer dan 35 minuten, gestoffeerd met archiefmateriaal en filmfragmenten. Een zeer relevante aanvulling. Uiteraard is er ook nog een originele bioscooptrailer.

CONCLUSIE
Mira is voor het bioscooppubliek van het begin jaren zeventig dé Vlaamse film die tot de verbeelding spreekt. Het duo Decleir-Van Ammelrooy is uiteraard de sleutel tot het succes, maar de film biedt meer dan liefde en seks: er is sprake van een maatschappelijke context, een sociale achtergrond die het verhaal een mate van serieux en geloofwaardigheid geeft, waardoor een ruimer publiek wordt aangsproken. Het blijft allemaal aan de brave kant en Mira breekt geen potten, maar deze film van Claus & Rademakers is in elk geval stukken beter dan bijvoorbeeld De Vlasschaard en Boerenpsalm die later zijn gemaakt. Mira is pure nostalgie met een slungelige en hanige Decleir en een mooie, aantrekkelijke Willeke van Ammelrooy: onze Bogart en Bacal van de jaren zeventig

Mira, Of De Teleurgang Van De Waterhoek verschijnt in de reeks Kroniek van de Vlaamse film 1955-1990, een uitgave van het Belgisch Koninklijk Filmarchief i.s.m. de Vlaamse Overheid en de steun van Canvas.