REEKS
De tweede dvd-box van Frans Buyens en Lydia Chagoll bevat 3 documentaires en 3 filmachtige producties: een documentaire over schilder Frits Van den Berghe, eentje over tekenaar en etser Frans Masereel en een aangrijpend verslag van de staking tegen de Eenheidswet van Gaston Eyskens in 1960-1961 onder de titel Vechten Voor Onze Rechten. Met Sarah Dit... Leïla Dit... behandelt de regisseur getuigenissen uit de kampen van de Tweede Wereldoorlog in Duitsland en Japan, Tango Tango is de indrukwekkende filmversie van een theaterstuk door mentaal gehandicapte jongeren uit Turnhout. Ieder Van Ons is een productie over verantwoordelijkheid en consequent gedrag en bestaat voornamelijk uit gesprekken met jonge volwassenen in het begin van de jaren '70. Deze tweede reeks legt de lat iets hoger en zal daarom vooral aantrekkelijk zijn voor verzamelaars van het werk van Frans Buyens. Voor gewone filmkijkers is een deel van dit materiaal wellicht te gespecialiseerd.

Sarah Dit... Leïla Dit... (1983)
Het verhaal van twee vrouwen die als kind in concentratiekampen hebben gezeten, Sarah (Myriam Boyet) in Auschwitz en Leïla (Michèle Simonnet) in Nederlands Indië (Indonesië), daar allebei getraumatiseerd zijn uitgekomen en pas decennia later in staat om over hun verschrikkelijke ervaringen te praten. Het verhaal van Leïla (pseudoniem) is het verhaal van Lydia Chagoll: met haar ouders via Frankrijk, Spanje, Portugal en Mozambique in Zuid-Afrika terecht gekomen en overal doorgestuurd wegens niet gewenst. Ook in Zuid-Afrika is men niet gelukkig met de Europese joodse vluchtelingen en omdat ze uit Nederland komen wordt de familie op een schip gezet naar Nederlands Indië. Na de Japanse aanval op Pearl Harbour en de Japanse expansionistische oorlog tegen zijn Aziatische buurlanden komt Indonesië onder Japans bestuur. De blanken zijn vijanden en worden in kampen opgesloten. Lydia wordt als 11-jarige van de ene plek naar de andere vervracht, ervaart de brutaliteit van de Japanners, hun gruwelijke methoden om gevangen te pesten en te folteren, maar overleeft. Na een lange administratieve rompslomp komt ze terug naar Nederland en later naar Vlaanderen. Het personage Sarah (pseudoniem) is 14 als ze via Mechelen naar Auschwitz wordt gevoerd. Ook zij maakt de gruwelen mee van een regime dat zijn ongevaarlijke en onschuldige vijanden als minderwaardig beschouwt en behandelt. Als bij wonder ontsnapt ze aan de gaskamers wegens een hondenbeet in haar gezicht dat op de lachspieren werkt van de kampbewakers. Vanaf het begin weet ze wat het lot is van de gevangenen en maakt zich geen illusies. Toch weet ze te overleven.

De volledige bespreking van Sarah Dit... Leïla Dit... kan u hier lezen.



Tango Tango (1994)
Dit aantrekkelijk visueel schouwspel is een duik in de beleveniswereld van mentaal gehandicapte kinderen en vertelt het verhaal over dromen en hoe te leven met onvervulde wensen Dat klinkt allemaal vrij abstract, maar voor de acteurs en actrices van Theater Stap is dat heel wat, beperkt als ze zijn in hun uitdrukkingsmogelijkheden. Hun voorstelling Tango speelt zich af op de tonen van de Argentijnse dansstijl, slepend, traag en weemoedig en de onderwerpen gaan over leven en dood, wit en zwart, vreugde en verdriet, ontmoeting en afscheid nemen. Rond een doodkist die midden op het toneel wordt geplaatst ontstaan kleine fragmenten rond deze thema's met op de achtergrond een meisje dat van begin tot einde zandkorrels uit een grote schaal pakt en die langs de muis van haar hand naar beneden laat stromen: het verschrijden van de tijd.

De volledige bespreking van Tango Tango kan u hier lezen.



Vechten Voor Onze Rechten 60-61 (1962)
Eind 1960 kondigt de regering van Gaston Eyskens (CVP) de zgn. Eenheidswet af, een poging om de uit de hand gelopen openbare schuld onder controle te krijgen via besparingsmaatregelen op de huishoudens. De Communistische Partij, op dat moment nog sterk in de na-oorlogse politiek, organiseert spontane stakingen tegen de katholiek-liberale regering en legt het land lam: alle strategische infrastructuur wordt gedurende meer dan een maand stilgelegd en de bevoorrading, de veiligheid en het goed functioneren van essentiële diensten komt in gevaar. Arbeiders en bedienden leggen van half december 1960 tot in de tweede helft van januari 1961 het werk stil: treinen rijden niet meer, trams en bussen blijven op hun stelplaats, in de havens van Antwerpen en Gent hangen de kranen als dode vogelverschrikkers over het water, elke dag zijn er manifestaties tegen de Eenheidwet en tegen de regering die halsstarrig elke dialoog met de oproerkraaiers uit de weg gaat. In Wallonië komt het tot confrontaties met politie en rijkswacht en worden de grote wegen massaal geblokkeerd met keien en metaalafval om te voorkomen dat grote konvooien vrachtwagens zich in de richting van de industriebekkens begeven om het werk van de stakers over te nemen. Wanneer de staking voortduurt zet de regering krachtige middelen in: het leger komt eraan te pas en de bereden politie chargeert in Brussel, Luik en Antwerpen tegen de stakers, lokt incidenten uit en slaat hard op de massa in. Het zijn geen fabeltjes, de beelden zijn er, van de hand van Frans Buyens en andere Belgische cineasten, buitenlandse cameraploegen, etc. Het uiteindelijke resultaat is vier doden en vele honderden gewonden. De links partijen roepen de arbeidende klasse op om de strijd tegen het kapitalisme niet op te geven – in die tijd was een dergelijk jargon gebruikelijk – en in het buitenland worden fondsen gecollecteerd om de stakers wekelijks een minimum uit te betalen zodat vrouw en kinderen te eten kunnen geven.

De volledige bespreking van Vechten Voor Onze Rechten 60-61 kan u hier lezen.



Ieder Van Ons (1971)
Dit is geen 'film' in de ware zin van het woord, het is volgens de regisseur zelf een experimentele productie, een mengeling van fictie en documentaire rond grote begrippen als verantwoordelijkheid en consequent gedrag. Buyens, humanist, vrijzinnige en een verdediger van de fundamentele mensenrechten, komt in 1971 op het idee om iets te doen met het gedachtegoed uit de late jaren zestig, het moment dat de westerse kapitalistische maatschappij een nooit geziene en nu haast onvoorstelbare omwenteling doormaakt. De beloften van vrede en gelijkberechtiging die na de Tweede Wereldoorlog zijn uitgedragen en nagestreefd, ze komen in de praktijk heel langzaam uit de startblokken en midden de jaren '60 is er een jonge generatie die het wachten beu is en meer participatie, meer persoonlijke vrede en meer democratie eist van de politici en degenen die de lakens uitdelen. In Parijs slaan studenten en arbeiders de handen in elkaar, in Amerika zijn er de optochten tegen discriminatie van zwarten, de studentenrellen op de universitaire campussen, bij ons zijn er protesten tegen de trage hervormingen en de moeilijke toegang tot het onderwijs, de betogingen voor Leuven Vlaams en Walen Buiten. Het zijn zeer diverse manifestaties, maar ze groeien allemaal op dezelfde voedingsbodem van ontevredenheid en een gevoel van achterstelling, benadeling en betutteling.

De volledige bespreking van Ieder Van Ons kan u hier lezen.



Frans Masereel (1980)
Frans Buyens leert Frans Masereel en zijn vrouw in Nice kennen, eind jaren '40. Masereel heeft zich daar teruggetrokken en Buyens is er om gezondheidsredenen. Tussen beide mannen klikt het meteen en ze worden vrienden. Ze delen een links en humanistisch gedachtegoed en dat blijkt een goed lijmmiddel te zijn. Buyens zal in de loop van de volgende decennia meermaals Frans Masereel als onderwerp voor een film kiezen en zijn werk systematisch op pellicule vastleggen. Het expressionistische en geëngageerde werk van de Franstalige Gentenaar spreekt Buyens heel direct aan en zijn hele carrière lang zal hij blijven proberen om de motivering en de drive achter Masereels teken- en schilderijenproductie te ontdekken. Hij zal blijven vragen stellen en interviewt de kunstenaars dan ook bij verschillende gelegenheden.

De volledige bespreking van Frans Masereel kan u hier lezen.



Frits Van den Berghe (1977)
In 1977 maakt Frans Buyens in opdracht van het Ministerie van Cultuur een documentaire over de expressionistische Vlaamse schilder Frits van den Berghe. In een 60 minuten durende woordenloze film schets hij zijn oeuvre in vier hoofdstukken: Niets Menselijks Was Hem Vreemd, Tekeningen, Hitler En Consoorten en Ook De Droom Is Werkelijkheid. Het aparte aan Buyens' aanpak is de wijze waarop hij door zijn camera naar de schilderijen, tekeningen en spotprenten van Van den Berghe kijkt. Geen enkele keer laat hij de toeschouwer een werk in zijn geheel zien. Buyens wil niét het museum vervangen of de Van den Berghe-catalogus, hij wil de toeschouwer wél heel dicht bij het werk van de schilder brengen. Via close ups en zoombewegingen toont hij fragmenten, uitvergrotingen en details van de borstelstreken, de verschillende soorten kleurpigment die naast, over en tussen elkaar op het doek zijn aangebracht.

De volledige bespreking van Frits Van den Berghe kan u hier lezen.



CONCLUSIE
In Buyens & Chagoll – Films 1962-2005 Collection 2 leert de toeschouwer de Vlaamse regisseur Frans Buyens kennen als een man met een brede interesse, een cineast die niet alleen met het verwerkingsproces van oorlogstrauma's bezig is, maar die geïnteresseerd is in kunst en theater en de sociaal-maatschappelijke problematiek van de samenleving waarin hij zich beweegt. Zijn aanpak is bij momenten zeer persoonlijk, op het eigenzinnige af, maar het werkt, telkens opnieuw. Frans Buyens heeft nooit kaskrakers gemaakt, hij was een man die op de achtergrond bleef en dingen produceerde die hij samen met Lydia Chagoll belangrijk vond. Groot succes is nooit zijn eerste doel geweest. Hij is een integere en eerlijke filmmaker en het is jammer dat hij niet in ruimere kring bekend is.

Buyens & Chagoll – Films 1962-2005 Collection 2 is de tweede dvd-box in een reeks van vier over het werk van Frans Buyens en Lydia Chagoll.