FILM
Hamam, Il Bagno Turco is Ferzan Ozpeteks nostalische ode aan zijn geboortestad Istanbul. Onder het mom van een erfeniskwestie, het coming out-proces van een jonge Italiaan en de heropbouw van een vervallen Turks badhuis, neemt hij de kijker mee op een tocht doorheen de nauwe straten van het historische Constantinopel, een stad op het kruispunt van culturen, die haar eigenheid en haar typische schoonheid dreigt te verliezen als gevolg van de bouwwoede van een stel maffiosi. Citerend uit de nooit toegekomen brieven van een Italiaanse die ooit naar Istanbul vluchtte op zoek naar zielenrust, roept Ozpetek het beeld op van een stad uit Duizend en één nacht waar het goed is om te wonen en te toeven, een stad die haar bewoneraars in de ban houdt en ze voor altijd in haar armen sluit.

Francesco (Alessandro Gassman) runt met zijn vrouw Marta (Francesca D’Aloja) en hun beider collega Paolo een architectenbureau in Rome. Een brief uit Istanbul met de mededeling dat Francesco de enige erfgenaam is van zijn overleden tante, haalt de agenda's van de vennoten overhoop. Er volgt een woordenwisseling, maar Marta heeft het druk en Francesco vliegt alleen naar Turkije om er het geërfde pand te verkopen. De Turkse makelaar heeft al een klant gevonden en het is alleen een kwestie van prijsafspraken en fatsoenlijk ingevulde documenten. Dat komt Francesco goed uit, want die wil op zo gauw mogelijk terug naar Rome.



Zeer toevallig komt hij tijdens zijn zoektocht naar het huis van zijn tante in een Turks badhuis terecht. Ze zijn tegenwoordig uit de mode, zegt een oudere man met spijt in z'n stem, vroeger waren er in Istanbul honderden zoals dit, nu nog maar een paar... Terwijl hij even later met alleen maar een handdoek om door het prachtige oude gebouw zwerft, merkt Francesco aan de nieuwsgierige en taxerende blikken van de mannelijke bezoekers dat ze de hamam voor veel meer dan alleen maar rituele reinigingen en stoombaden gebruiken. De dag nadien verneemt hij van de Turkse notaris dat hij zelf een hamam heeft geërfd met bijhorend woonhuis. Francesco is even uit zijn lood geslagen en besluit het pand te gaan bekijken. Sinds de dood van zijn tante is het badhuis gesloten, maar de Turkse familie die voor het onderhoud en de schoonmaakt zorgde, woont er nog steeds. Francesco maakt kennis met Osman (Halil Ergün), diens echtgenote Perran (Serif Sezer) en hun beide kinderen, dochter Fusun (Basak Köklükava) zoon Mehmet (Mehmet Gunsur). Omdat ze zolang in dienst zijn geweest bij de Italiaanse, spreekt de hele familie een aardig mondje Italiaans. De familie Osman ontvangt de neef van hun voormalige werkgeefster met open armen en installeert hem in de netjes onderhouden vertrekken v an de oude dame. Voor hen is Francesco de rechtmatige erfgenaam en opvolger. Hun ontgoocheling is groot als ze zijn plannen vernemen om de zaak zo gauw mogelijk van de hand te doen. De gezellige sfeer in huis, de gastvrijheid van de bewoners en de nostalgie die van de vervallen hamam uitgaat, doen Francesco twijfelen. Als hij op het kantoor van de makelaar verneemt dat de geïnteresseerde koper niet alleen de hamam, maar de hele buurt in het hart van de stad wil afbreken voor een nieuwbouwcomplex naar Europees model, besluit Francesco de transactie te annuleren, tégen het advies van de makelaar in die beweert dat de afgewezen kopers gevaarlijke lieden zijn.

De hele buurt haalt opgelucht adem. Als Francesco niet verkoopt, verkopen ze zelf ook niet. Met de hulp van de familie van Osman begint Francesco aan de restauratie van zijn hamam. In Rome is Marta niet echt gelukkig met Francesco's keuze, maar ze gaat er vanuit dat een gerestaureerd badhuis meer opbrengt en dus legt ze zich bij Francesco's besluit neer. Wanneer ze na een tijdje niets meer van hem hoort, stapt ze in een vliegtuig richting Istanbul. Het onthaal bij de Osmans is hartelijk en gemeend, Francesco herkent ze nauwelijks. Die spreekt ondertussen al een paar woordjes Turks en schijnt zich goed in zijn vel te voelen. 's Avonds betrapt ze Francesco in het badhuis, in de armen van Mehmet, de zoon des huizes.



Regisseur Ferzan Ozpetek zorgde in 2003 voor een kleine verrassing met La Finestra Di Fronte, een film over een driehoeksverhouding tussen een vrouw en twee mannen in Rome. In 2001 verplaatste hij de actie naar Lissabon voor het donkere Le Fate Ignoranti, over een homoseksuele vuilnisman met een obsessie voor latex en anonieme motorrijders. Hamam, Il Bagno Turco (1997) is evenwel Ozpeteks meest toegankelijke en evenwichtige project tot op heden, niet toevallig omdat het verhaal zich afspeelt in zijn geboortestad Istanbul, een plek die hij heel goed aanvoelt. Hij kent er de mensen en hun manier van zijn, hoe en waarover ze praten, welke toon ze aanslaan tegen buren en bekenden, hoe gastvrij ze zijn tegenover buitenstaanders. Met een paar perfect gekozen beelden en toepasselijke muziek weet hij de juiste sfeer van weemoed en melancholie te vatten en de toeschouwer binnen te leiden in de verborgen wereld van een oosterse stad. Om het contrast te accentueren, situeert Ozpetek het begin van zijn film in een hectisch kantoor in Rome. Er hangt een sfeer van drukte en gespannen gemoedelijkheid. Alles draait er om afspraken met klanten, geld, contracten en deadlines. Hij toont ons zijn hoofdpersonages Francesco en Marta als opgejaagd wild, bekvechtend en sjacherend, altijd onderweg van A naar B, euforisch en ontgoocheld. Dan verplaatst hij Francesco naar Istanbul. Maar ook daar raakt de jonge Italiaanse zakenman verstrikt in een proces van moeilijke onderhandelingen, afgezegde rendez-vous en administratieve rompslomp. Pas bij zijn eerste toevallige bezoek aan een badhuis, komt Francesco voor het eerst in lange tijd tot rust. Die ervaring is cruciaal voor de manier waarop hij naar zijn omgeving kijkt en zich vragen stelt over zijn rol en zijn eventuele plaats in deze maatschappij. Wanneer hij de brieven van zijn tante vindt, gaan Francesco de ogen open.

Ozpetek maakt de restauratie van de hamam uiteindelijk ondergeschikt aan de confrontaties tussen mensen uit verschillende culturen. De familie van Osman schildert hij af als zeer gastvrij, waarbij vooral Osmans echtgenote Perran (Serif Sezer) opvalt door haar grote bekommernis en zorg voor de buitenlandse gasten. Zij neemt Francesco in haar gezin op als ware hij een eigen kind. Eén keer maar zal ze polsen naar de huwelijkskansen van haar dochter Fusun. Als ze verneemt dat de jonge Italiaan getrouwd is, aanvaardt ze heel makkelijk de kandidaat die dochterlief zelf al op het oog heeft. De toenadering tussen Francesco en Fusuns broer Mehmet verloopt zonder veel tekst en uitleg: de jonge kerel neemt zijn Italiaanse gast mee naar een badhuis waar regisseur Ozpetek ze naast elkaar laat uitrusten. Er worden alleen wat steelse blikken gewisseld. De coming out van Francesco veroorzaakt niet echt een schok bij de Osmans. Die zijn blijkbaar meer gewend na twee decennia in en rond een Turks badhuis voor mannen.

Francesco en Marta blijven als personages op afstand, alsof Ozpetek niet goed weet hoe hij ze precies moet karakteriseren. Alessandro Gassman slaagt er niet in om de veranderingen in de persoonlijkheid van Francesco echt zichtbaar te maken. De geïrriteerde toon verdwijnt uit zijn stem en zijn gezicht staat minder strak, maar van een totale ontspanning en een herboren gevoel is geen sprake. Hetzelfde geldt voor Marta: ook zij blijft een oppervlakkige en weinig beklijvende figuur in een warme en hartelijke omgeving.



BEELD EN GELUID
In Haman, Il Bagno Turco combineert Ferzan Ozpetek het felle licht van de Bosporus met het verwaterde grijs en de dompige mist van schilderachtige Turkse baden. De naakte mannen staan als klassieke beelden in het kleurloze halfduister van wat op een afgebladderde Griekse tempel lijkt, ze wrijven zich langzaam schoon en halen een rafelige en al even kleurloze badhanddoek over hun dikke behaarde buiken. De sfeer is er één van gedempte steelse blikken en langzame, berekende bewegingen als in een film zonder begin of einde. In de huizen is het donker, ook overdag, met veel tinten tussen bruin en zwart en spaarzaam licht door kleine ramen die de hitte van de middagzon de weg versperren. De lunch brengt kleur in het tafereel:geel en rood in tientallen kleine en grote schotels, gevuld met exotische gerechten en vruchten. De gebruikte filmkopie heeft geen beschadigingen of storende ongerechtigheden en de transfer is in orde, zij het dat de kleuren in de donkere fragmenten af en toe de neiging hebben om uit te vloeien. De geluidsband is samengesteld met instrumentale Turkse muziek en af en toe sensuele of vurige vrouwenstem. De soundtrack staat in stereo met de stemmen vooraan in het midden. De kleine geluidjes en de nagalm van de muziekfragmenten zijn in de surround gestopt.

EXTRA'S
De dvd bevat de Originele Bioscooptrailer en Andere Trailers: Comedian Harmonists, een unieke film over de succesvolste Duitse boysband uit de jaren '40, en Festen, de heftige Dogma-productie van Thomas Vinterberg over incest in een Deense vooraanstaande familie.



CONCLUSIE