DOCUMENTAIRE FILM
Sinds de release van de vijfdelige Anthology en een resem andere documentaires in de loop van de voorbije jaren, is vrijwel alles over The Beatles verteld. De Anthology is uiteraard het pièce de résistance waarin de groepsleden zelf hun verhaal doen, zij het zonder de overleden John Lennon; de andere films wijdden aandacht aan de schandaaltjes of de onderlinge wrijvingen, de rol van Yoko Ono in het ontbindingsproces en de financiële beslommeringen die na de dood van manager Brian Epstein het integratieproces van de groep beïnvloedden of versnelden. Voor nog maar een nieuwe documentaire over de Fab Four wordt de speelruimte dus wel erg klein. Toch heeft BBC Time Watch aan de hand van nieuwe interviews met vrienden en bekenden uit de entourage van The Beatles en origineel, nooit eerder getoond beeldmateriaal, een interessante en informatieve film samengesteld die de fans zeker zal aanspreken.


Maker Vera Bristol concentreert zich in The Unseen Beatles op de periode 1962-1966 en meer bepaald op hun liveoptredens in Engeland, het Verre Oosten en de drie monstertournees door de Verenigde Staten. De regisseur confronteert de kijker met de haast onvoorstelbare feiten: in 1962 traden The Beatles op in nachtclubs en kleine muziekzaaltjes in Engeland en Schotland. Ze waren nauwelijks bekend en hadden nog geen hitsingle achter hun naam staan. Hun optredens waren verlieslatend en trokken nauwelijks meer dan 100 geïnteresseerden. Vier jaar later waren ze de grootste popgroep uit de jonge geschiedenis van de popmuziek en – zoals John het in een interview in de Londense Late Evening Standard uitdrukte – populairder dan Jezus. Zijn opmerking werd hem niet in dank afgenomen, vooral niet door godsdienstfanaten in de zuidelijke staten van de U.S.A., ondanks de algemene vaststelling dat de kerken leegliepen en dat Jezus nog nooit 80.000 fans in één misviering had mogen begroeten (Manillaconcert, Filipijnen 1966). Op het hoogtepunt van hun succes gaven The Beatles er de brui aan. De derde Amerikaanse tournee was meteen de laatste. Het besluit kwam onverwacht en sloeg in als een bom. In de Anthology vertellen Paul, George en Ringo over de redenen van hun besluit: niemand hoorde hen nog zingen door het oorverdovend gegil, hun liveconcerten hielden geen gelijke tred met hun experimenten in de studio, ze waren de eindeloze sliert hotelkamers, de stress de en zenuwslopende reisschema’s meer dan beu.


Vera Bristol heeft een aantal unieke interviews gemaakt - waarvan u de uitgebreidere versies onder het kopje Extra's terugvindt - waaruit blijkt dat er andere en minder spectaculaire inzichten de finale beslissing van het viertal voorafgingen. Terwijl meestal de verstoorde relatie tussen Lennon en McCartney als belangrijkste onderstroom wordt aangehaald, verneemt Bristol van de toenmalige roadmanagers dat George Harrison een belangrijk aandeel had in de besluitvorming: hij had het niet begrepen op vliegtuigen, werd luchtziek onderweg en was niet bestand tegen de stress van de monsterconcerten. Bovendien klaagde hij over een stokkende creativiteit. Voor Lennon was de maat vol na de slopende interviews bij de aankomst in Chicago ter gelegenheid van de derde Amerikaanse tournee. Volgens Tony Barrow was John heel erg aangedaan door de storm die opstak na de publicatie van zijn Jezusuitspraak in een Amerikaans tienerblad en de daaropvolgende pershetze, de veelvuldige plaatverbrandingen in de Bible Belt, de dj-boycots en de bedreigingen van de Ku Klux Klan. Een onschuldige voetzoeker tijdens de optredens in de States was volgens de tourorganisatoren genoeg om het hele gezelschap de schrik op het lijf te jagen en te vrezen voor het leven van John. Toch was de verstandhouding tussen John en Paul tijdens de derde Amerikaanse tournee grotendeels zoek en volgens ingewijden was er al een haar in de boter sinds de Rubber Soul-sessies in de Abbey Roadstudio's (oktober-november 1965).


Vera Bristol heeft ook Maureen Cleave kunnen overtuigen een interview toe te staan. Zij was de journaliste die een dag met John Lennon optrok en hem het beruchte interview afnam dat in 1966 de gemoederen in de States zou beroeren wegens het godslasterlijke karakter ervan. Maureen Cleave bevestigt dat er eigenlijk niets aan de hand was en dat de uitspraak van John te maken had met zijn vaststelling dat de kerken in crisis waren en dat The Beatles niet beroemder, niet beter of niet groter, maar gewoon populairder waren dan Jezus. Toen haar artikel in Londen verscheen stond de quote niet eens in het koptitel en de publieke opinie reageerde nauwelijks. Groot was ook haar verbazing toen de Amerikaanse pers de uit z’n context gerukte uitspraak aangreep om de aangekondigde tournee van The Beatles te discrediteren. Bronnen uit de omgeving van de groep spreken over een promotiestunt van de radiostations voor de eigen zaak.


The Unseen Beatles peilt ook naar de oorzaken van de Beatlemania, misschien wel het moeilijkst te verklaren fenomeen uit de geschiedenis van de popgeschiedenis dat op andere boysbands uit dezelfde periode veel minder impact heeft gehad. Maureen Cleave heeft er vier decennia over na kunnen denken: ze waren de eerste vierling, zegt ze, en iedereen zocht naar die kleine details die het verschil maakten. Bovendien hadden The Beatles een mening en een overtuiging, een zeldzaamheid in die tijd in de muziekbusiness, en ze kwamen voor hun ideeën uit, een nog veel zeldzamer fenomeen. Ze hadden hoegenaamd geen sterallures, zegt een roadie die het allemaal van dichtbij mee heeft mogen maken. We reisden met ze mee naar Amerika, zegt een Brits journalist, en ze waren altijd bereikbaar, altijd bereid om je vragen te beantwoorden. Ze maakten grapjes en nooit waren er de bodyguards om je op een afstand te houden. Ze waren heel gewone jongens, zonder kapsones.


Vera Bristol illustreert haar documentaire met heel veel exclusief en tot voor kort nooit vertoond materiaal, vooral uit Amerikaanse bron, van amateurs die er toevallig bij waren, zoals de 15-jarige Barry Hood die zich op de ochtend van 25 augustus 1966 een plaatsje zocht in het op dat moment nog helemaal lege Candlestick Park in San Francisco. Hij filmde er – in kleur – alles wat er op en om het podium te zien was, tot en met het optreden van The Beatles zelf, hun laatste zoals later bleek. Hood is nog verbaasd over het feit dat men hem met rust liet, dat niemand aandacht aan hem besteedde of aanstoot nam aan z’n aanwezigheid. Het waren andere tijden.


BEELD EN GELUID
De kwaliteit van het materiaal varieert van acceptabel tot zwaar beschadigd. Er is sprake van aliasing, ghosting, verkleuring, vlekken, strepen, onderbrekingen, zwiepende camera’s, etc., etc., maar het kan de pret niet bederven, want dit is uniek en origineel beeldmateriaal dat iedere fan met weemoed, nostalgie en een snik in de keel bekijkt. Maar zelfs voor de BBC heeft Apple geen uitzondering gemaakt : de documentaire bevat geen seconde Beatlesmuziek. De makers lossen het op met Beatlesachtige geluidsfragmenten, een streepje Bach en Mozart en zachtjes voortkabbelend muziek die veel weg heeft van Pink Floyds Wish You Were Here, een vreemde keuze, maar het stoort niet. Het ontbreken van de muziek in het Shea Stadion valt natuurlijk op, maar het gekrijs is tegelijk oorverdovend. Het is overigens het enige Amerikaanse concert dat integraal op film is opgenomen. Toen men later de filmrol in Londen afspeelde, bleek de kwaliteit bedroevend: The Beatles waren nauwelijks te horen. Voor de latere videorelease werden de Fab Four naar de studio gehaald, voor het canvas geplaatst en verzocht het hele concert na te synchroniseren. Voor de meeste songs was dat geen probleem, maar Act Naturally van Ringo Starr was helemaal onbruikbaar. Daarvoor werd dan de single onder de beelden van het Shea Stadion geschoven, of beter: de beelden van het concert in New York werden op de singleversie gemonteerd. De recente BBC-interviews zijn van perfecte kwaliteit, visueel en auditief, zoals we dat van de BBC gewoon zijn.

EXTRA'S
Bij de extra’s de lange rij Extended versions van de Interviews met Andi Lothian, Allan Williams, Tony Barrow, Larry Kane, Tony Bramwell en Maureen Cleave, roadmanagers, concertorganisators en journalisten die allemaal op één of ander moment in nauw contact hebben gestaan met de groep. Er is ook een fotogalerij en het korte, niet-gemonteerde filmpje Rare Footage of The Beatles in Jersey, opnamen van een korte vakantie van de jongens en hun entourage op het zonnige Channeleiland.

CONCLUSIE
The Unseen Beatles is een aantrekkelijke documentaire over een aantal aspecten uit de Beatlesbiografie die nooit eerder met een vergelijkbare degelijkheid zijn onderzocht. Bovendien probeert de regisseur het materiaal nooit meer aplomb te geven dan nodig, noch om het te misbruiken. Vera Bristol slaagt er ook in om bekende feiten met nieuwe zienswijzen en interpretaties in een ander of breder perspectief te plaatsen. Haar toon is luchtig en tegelijk serieus, met de nadruk op nauwkeurigheid en historische correctheid. Iedereen met belangstelling voor The Beatles, de popcultuur uit de jaren '60 en/of de roots van de pop- en rockmuziek in het algemeen, vindt hier een interessant aanknopingspunt. De BBC staat garant voor de kwaliteit.