FILM
Die Bitteren Tränen Der Petra Von Kant is R.W. Fassbinders meest pessimistische en donkerste melodrama over de menselijke aard. Het is het ontluisterende portret van vier vrouwen die gevangen zitten in het web van hun eigen emotionele frustraties en beperkingen. Het verhaal bevat volgens de auteur autobiografische elementen, waardoor hij de kijker op onverbloemde wijze inzicht geeft in zijn eigen vertroebelde geest en verslag uitbrengt over zijn eigen lange rij relationele mislukkingen en zijn persoonlijke onmacht om los te komen van de gangbare conventies en vooroordelen die hij in zijn oeuvre voortdurend zelf afkeurt.

Petra von Kant (Margit Carstensen) is een succesvolle modeontwerpster. Sinds haar scheiding, drie jaar geleden, woont ze op een flat met haar bediende en medewerkster Marlene (Irm Hermann), een stille en toegewijde jonge vrouw die voor haar correspondentie zorgt en de ontwerpen uitwerkt. Petra is een vrije vrouw, vrijgevochten en onafhankelijk. Ze vroeg zelf de scheiding aan omdat haar echtgenoot Frank erop stond haar te onderhouden, maar dat betekende automatisch een mate van nederigheid en afhankelijkheid die Petra niet kon opbrengen, niet wilde opbrengen. Toen z'n zaken slecht gingen werd hij chagrijnig en veeleisend. Hij stonk, zegt Petra met afkeer tegen haar vriendin Sidonie von Grassenabb (Katrin Schaake), hij stonk zoals mannen stinken. Ik doe mij onderdanig voor, is Grassenabbs reactie, maar uiteindelijk druk ik mijn wil altijd door, maar die leefregel is aan Petra niet besteed, zij heeft het niet zo op mannen begrepen. Wanneer Sidonie von Grassenabb haar nieuwste protegee Karin Thimm (Hanna Schygulla), een eenvoudig maar zeer aantrekkelijk jong meisje, aan Petra voorstelt, wordt de modeontwerpster tot over haar oren verliefd.



Karin Thimm trekt bij Petra von Kant in. Maar de jonge vrouw, een beetje lui, ambitieloos en alleen geïnteresseerd in liefdesromans en vrouwenbladen, werkt Petra von Kant al gauw mateloos op de zenuwen. Haar toon verhardt, maar de goeie raad die ze Karin geeft om haar opleiding af te maken, stoten op een resolute afwijzing. Je drinkt te veel zegt ze, je moet als mannequin op je lijn letten, terwijl ze haar eigen gintonics nog nauwelijks kan tellen en voortdurend halfdronken door de kamer zwalpt. De hartstocht stokt en wanneer Karin haar over een nachtelijke escapade met een grote neger met een dikke pik vertelt, ontstaat er jaloezie. Het stelt niets voor, zegt Karin achteraf bijna achteloos, maar ik ben zo, ik heb af en toe een man nodig en ik houd toch van je?. Petra is radeloos en de jaloezie slaat om in haat: je bent een ellendig hoertje, zegt ze bitter. Vanuit de koulissen volgt een zwijgzame Marlene de teloorgang van haar meesteres met toenemende zenuwachtigheid en hartenpijn, want is zij zelf niet verliefd op de wispelturige en bazige vrouw? De terugkeer van Karins echtgenoot Freddi uit Australië veroorzaakt de definitieve breuk tussen de beide vrouwen. Eerst probeert Petra haar jonge minnares met lieve woordjes te overtuigen, vervolgens smeekt ze haar om te blijven met de belofte alles te zullen doen om haar gelukkig te maken, ten slotte maakt ze bittere verwijten over egoïsme en valse voorwendsels, maar Karins besluit staat vast: zij keert terug naar haar man.

Die Bitteren Tränen Der Petra Von Kant is een bewerking van Fassbinders gelijknamige theaterstuk. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat de film zich helemaal afspeelt op één locatie, nl. de flat van Von Kant en meer bepaald haar slaapkamer annex tekenatelier. Toch krijgt de kijker op geen enkel moment de indruk dat het hier om verfilmd toneel zou gaan, want Fassbinder past al de bekende trucs toe die hem groot gemaakt hebben, van het gebruik van spiegels en verticale en horizontale snijlijnen tot duizend en één lichteffecten met schuin invallend licht, aparte kostumering, maquillage, juwelen en sieraden, waardoor zijn productie visueel uitgroeit tot een indrukwekkend en aantrekkelijk schouwspel. Zelden maakt Fassbinder gebruik van nadrukkelijk close ups, maar hier draait zijn camera bijna voortdurend om de hoofdpersonages heen om als een voyeur elk detail in hun houding en hun gemoedsverandering op te vangen. Het decor is barokker dan ooit: als achtergrond een gigantische muurposter met naakte mannen en vrouwen in de stijl van Rubens, op de grond dikke witte vloerbekleding, een royaal bed met witte bedspreien, hooggeplaatste ramen aan de ene en jaloezieën aan de andere kant voor veel en overvloedig direct licht, steunbalken in plaats van muren en in de achtergrond talloze naakte etalagepoppen, een schildersezel en een tikmachine waarop Marlene zo wat een halve film lang haar frustraties bot viert.

Fassbinder creëert een bedompte en dreigende sfeer die zwanger is van erotiek, naijver, macht en onmacht, vernedering, verbittering en jaloezie. De manier waarop hij de onderlinge relaties van zijn personages portretteert is weinig vleiend voor de manier waarop vrouwen met elkaar omgaan, maar omdat Fassbinder ook altijd geboeid is door de relaties tussen rijk en arm, is Die Bitteren Tränen Der Petra Von Kant ook een aanklacht tegen de gang van zaken in de samenleving als klassenmaatschappij waar alles om geld, seks en macht draait en nog nauwelijks om oprechte menselijke gevoelens. Zijn Petra von Kant, de vrouw die niet kan leven met onderwerping en nederigheid, behandelt haar eigen medewerkster Marlene als een paria, als een untermensch, als een wezen zonder gevoelens en zonder nood aan respect en erkenning. Pas nadat Karin Thimm haar een koekje van haar eigen deeg heeft gebakken, komt Petra tot andere inzichten, maar dan is het al te laat, want zelfs voor de koppigste aanbidder wordt het ooit allemaal te veel.



BEELD EN GELUID
Die Bitteren Tränen Der Petra Von Kant is uitstekend gerestaureerd. Toch is de dvd-versie niet vrij van mankementen. Meestal is het beeld loepzuiver, maar in een aantal fragmenten is er sprake van korrelvorming en troebel beeld, alsof er gebruik is gemaakt van divers bronmateriaal voor de digitale restauratie. Een aantal keren springt de film een fractie van een seconde vooruit. Ligt het aan onregelmatigheden tijdens de transfer naar dvd of is er sprake van onherstelbare beschadigingen in het bronmateriaal of ontbrekende frames? Het is niet duidelijk en het stoort. Het geluid is eenvoudig. Volgens de technische gegevens op de hoes gaat het om een stereotrack, maar het effect is minimaal en lijkt veel meer op een monotrack want het geluid bevindt zich zo goed als helemaal in het midden. De stemmen klinken goed, zij het soms wat hol en mager, maar dat komt wellicht door de directe opnametechniek die Fassbinder graag toepast. Bovendien is de klank af en toe asynchroon tijdens één en dezelfde dialoogscène en verandert het achtergrondgeluid van kwaliteit naargelang het ene of het andere personage in beeld wordt gebracht.

EXTRA'S
Als extra krijgt u de Originele Bioscooptrailer en een zeer uitgebreid Gesprek met R.W. Fassbinder waarin gepeild wordt naar zijn jeugdervaringen, zijn antitheater-tijd in München en zijn algemene kijk op de maatschappij, de politiek, zijn oeuvre en zijn medewerkers. Het interview werd in Fassbinders Parijse huis opgenomen in 1978, vier jaar voor zijn dood en het is zowat het langste en meest interessante interview met de regisseur dat bewaard is gebleven.

CONCLUSIE
Die Bitteren Tränen Der Petra Von Kant is Fassbinders meest indringende analyse van de menselijke natuur. Zijn conclusie is hard en pessimistisch: de mens leeft in de onmogelijkheid om een evenwichtige liefdes- en vriendschapsrelatie in stand te houden, want geld, seks en macht krijgen altijd op één of andere manier de bovenhand. Het deels autobiografische scenario is één lange uitbeensessie van menselijke gevoelens en menselijk egoïsme, van onmacht en desillusie over de eigen tekortkomingen en die van anderen. De wereld van R.W. Fassbinder is een schijnwereld vol ontgoochelingen en teleurstellingen, een toneelbühne met de mens als slechte acteur. Met pakkend oneliners, rake dialogen en zelden geëvenaard acteertalent tillen een schitterende Margit Carstensen en een al even indrukwekkende Hanna Schygulla het materiaal naar een subliem en ontnuchterend hoogtepunt.