FILM
Hoe bespreek je in hemelsnaam een film als Borderline? In zijn controversiële stille film over rassenongelijkheid experimenteert Kenneth Macphersons immers dat het een lieve lust is waardoor deze productie ontsnapt aan iedere vorm van hokjesdenken. Als de prent nu nog steeds als een avant-gardistisch enigma oogt, kan men zich wel voorstellen hoe het bioscooppubliek reageerde tijdens de eerste vertoningen in 1930. Een doodeenvoudige plot wordt onherkenbaar verminkt tot een quasi onbegrijpelijke zondvloed van beelden. De sociale status van de zwarte wordt genadeloos aangeklaagd op een moment dat daar nog geen draagvlak voor was. Regisseur Macpherson probeert het ene excentrieke camerastandpunt na het andere uit. Gesneden koek is Borderline beslist niet. Een goede film evenmin. Maar op de fascinatieschaal breekt de productie alle records.

Wie van plan is de film te bekijken zonder eerst de cover van de dvd te lezen, roept onheil over zichzelf af. De kans bestaat immers dat Borderline voorbij is voor je hersenkronkels hebben kunnen achterhalen wat de plot is. Nochtans belicht de prent een klassieke driehoeksrelatie tussen een blanke man, een neger (sic) en diens zwarte vrouw. Wanneer de vrouw haar interraciale relatie beëindigt om haar huwelijk een tweede kans te geven, ontsteekt haar minnaar in toorn en werkt zijn woede uit op zijn waanzinnig geworden echtgenote. De magistraat velt echter een ongewoon oordeel over het voorval, een vonnis dat de kern raakt van de publieke opinie anno 1930 over ‘zwarten’, seks en moord.



Dit verhaal had net zo goed verfilmd kunnen worden in Hollywood, met een ster in de hoofdrol en een afgezwakt centraal thema. Dat Borderline in Groot-Brittannië werd gedraaid door een experimentele cineast blijkt helaas zowel een zegen als een vloek. Kenneth Macpherson pleitte in de jaren twintig reeds voor de erkenning van film als een bonafide kunstvorm die kan vernieuwen en emotioneren. Hij zet zijn stelling kracht bij in Borderline dankzij van Sergei Eisenstein gekopieerde montagetechnieken die zonder geluid of verklarende pancartes – de film telt amper een dozijn titelkaarten – grote emoties losweken bij de kijker. Het mooiste voorbeeld hiervan is de wijze waarop de film dé muzikale kunst van twintigste eeuw – de jazz – gestalte geeft zonder maar een noot muziek. Louter de opeenvolging van beelden geeft de scènes in een café een jazzy sfeer. Snelle cuts, groothoeklenzen en suggestieve close-ups evoqueren probleemloos een broeierige New Orleanssfeer in een Alpensetting. Hierin excelleert Borderline als een film die de grenzen van het medium aftast en verder durft te gaan dan simpele narratieve structuren toelaten.

Maar kan een prent zonder een coherente verhaallijn – hoe summier ook – wel engageren? Op scèneniveau is dat dankzij de ingenieuze montage geen punt, maar de aandacht van de kijker 72 minuten vasthouden met pure avant-garde blijkt een onmogelijke taak voor de makers. Er zit namelijk te veel artistiek kaf tussen het koren. Tussen de lijnen is teveel pretentie te lezen. Het evenwicht is kortom zoek in de intrigerende cocktail die Macpherson brouwt. Een doorn in het oog zijn bijvoorbeeld de performances. De acteurs doen niet veel meer dan in de verte staren en onbestaande diepgang suggereren. De personages gaan hierdoor nooit in interactie met elkaar, waardoor de bruisende montage al snel wordt afgekoeld. Wegens Macphersons eigen homoseksualiteit suggereren diverse filmkenners dat de relatie tussen de blanke en de zwarte man een homo-erotische geladenheid bezit, maar net als de plot moet je dat eerder afleiden uit de geschreven info bij de dvd dan uit de film.

Ondanks de talloze tekortkomingen van Borderline als verhalend kijkstuk, kan men de film niet zomaar bij het vuil zetten. De pogingen van de cineast om de zevende kunst naar een hoger plan te tillen zijn niet altijd even geslaagd maar ze zijn van grote waarde geweest voor de ontwikkeling van de kunst. Macphersons nadruk op de kracht van beelden herinnerde iedereen er tijdens de opkomst van de talkie immers aan dat films meer kunnen en moeten zijn dan pantomime en/of radio met beelden. De invloed van prenten als Borderline laat zich overigens nog steeds gelden, o.a. in het oeuvre van David Lynch, wiens bizarre juxtaposities en montages niet meer zijn dan nieuwe vertakkingen van een boom waarvan de grillige bast gevormd werd door avant-gardisten als Macpherson.



BEELD EN GELUID
Een pareltje om naar te kijken kan je Borderline bezwaarlijk noemen. Printbeschadigingen, krassen en vuiltjes zijn namelijk een afleidende constante op de dvd-transfer. Meer dan één scène oogt bovendien wazig en ook de contrasten halen geen voldoende. Wanneer men echter in rekening brengt dat de prent uit 1930 dateert en een woelige geschiedenis kende, mag men blij zijn dat er nog een kopie van de film bestond. Gezien de hoge bitrate op deze digitale transfer van het British Film Institute oogt Borderline waarschijnlijk zo goed als we mochten hopen. De soundtrack bestaat uit een recent gecomponeerde nieuwe muzikale score van jazzvirtuoos Courtney Pine. Weergegeven in onberispelijke Dolby Surround helpt de muziek om de onbegrijpelijkheid van de beelden enigszins te verdoezelen.

EXTRA’S
Op de disk is er slechts één extra aanwezig: een slordig, niet ondertiteld Interview (27 min.) met Courtney Pine dat gebaat was geweest met enig knip- en plakwerk. Wél knap is het bijbehorende Infoboekje dat 24 pagina’s telt. Hierin geven drie filmhistorici hun kijk op de film in essayvorm.

CONCLUSIE
Borderline is een nauwelijks te penetreren wirwar van beelden die liefhebbers van David Lynch zal kunnen boeien maar nagenoeg al de rest onverschillig zal laten of zelfs ergeren. Enkel voor zijn lef in het proberen van nieuwe filmische technieken om rauwe emotie los te weken, verdient regisseur Macpherson echter een pluim. De beeldkwaliteit is ondermaats, maar de soundtrack klinkt uitstekend. De bonussectie is minimalistisch.