FILM
De gruwelen van de oorlog meanderen net als in Oliver Stones vorige Vietnamfilm Platoon door Born On The Fourth Of July. In plaats van een persoonlijk relaas van eigen ervaringen in de Aziatische jungle maakt de cineast echter ditmaal een ideologische, politieke prent die zich voor het grootste deel op Amerikaanse bodem afspeelt. Stone was nooit een man die een blad voor de mond nam, maar de wijze waarop hij het portret schetst van een Amerikaanse patriot die langzaam gedesillusioneerd raakt door een onlogische oorlogsmachine is minder pamfletachtig dan men zou vermoeden. De regisseur neemt zijn tijd om goede argumenten op tafel te gooien voor zowel ongebreidelde vaderlandsliefde als de nodige dosis scepsis. Dat maakt Born On The Fourth Of July de meest genuanceerde film uit Stones oeuvre, een productie die vandaag bovendien nog even relevant is als in 1989.

De regisseur speelde al een decennium met het idee om Ron Kovics gelijknamige autobiografische roman te verfilmen maar kreeg pas groen licht na de Oscartriomf van Platoon. Kovics sloot zich aan bij de marine vlak nadat hij afstudeerde, geïnspireerd door de woorden van John F. Kennedy: "Ask not what your country can do for you, but what you can do for your country". Vietnam is echter een verschrikking: Kovic doodt per ongeluk een strijdmakker, moordt een onschuldig gezin uit en raakt verlamd vanaf de heup. Bij zijn thuiskomst krijgt hij geen heldenontvangst. Hij belandt in een armetierig veteranenhospitaal, verdrinkt zijn zorgen met sloten sterke drank en zoekt soelaas voor zijn seksuele frustraties in Mexicaanse bordelen. Het geloof dat hij desondanks zijn land een dienst heeft bewezen, blijft aanvankelijk bestaan. Zelfs zijn schoolvriendinnetje kan hem niet overtuigen van de zinloosheid van de Vietnamcampagne. Maar naarmate de jaren zestig in de jaren zeventig overgaan, kan Kovic zijn ingebakken patriottisme niet langer rijmen met de gruwel van de oorlog.



Dat de ontnuchtering slechts erg laat in de film komt, is een van de grootste obstakels die Born on the Fourth of July moet overwinnen. Oliver Stone projecteert immers snel de gedachte dat Vietnam één grote vergissing is – iets wat we sowieso al weten omdat de feiten al veertig jaar achter ons liggen – en dan is het frustrerend te zien hoe Kovic staalhard zijn geloof in de oorlog blijft verdedigen. Tegelijk is dit de kracht van de prent. Het scenario geeft namelijk knap inzicht in hoe het hart van een gewonde veteraan voor zijn land kan blijven kloppen zelfs wanneer dat land hem liever kwijt dan rijk is. Stones regelmatige bewering dat hij een patriot in hart en nieren is die het land enkel een spiegel wil voorhouden in de hoop te leren uit fouten kwam nooit beter uit de verf.

Niettegenstaande het gemak waarmee de cineast de kijker bijna tweeëneenhalf uur op het puntje van zijn stoel houdt, bekruipt je het gevoel dat Born On The Fourth Of July een uitmuntende, bijwijlen briljante, intelligente en emotionerende film is die net dat beetje beter had kunnen of moeten zijn. Na een quasi perfect eerste uur, waarin Kovics visie subliem in beelden wordt gegoten, verliest de prent immers focus en heeft het scenario meer aandacht voor kleine – doch fascinerende – feiten uit het leven van de veteraan dan voor de gevolgen van die feiten voor zijn opinie over de Vietnamoorlog. Het is alsof Stone zijn punt na zestig of zeventig minuten al heeft duidelijk gemaakt en er vervolgens nog eens eenzelfde lengte aan toevoegt om de boodschap extra in de verf te zetten. Voor iemand die in zijn beste films altijd heel veel vertrouwen heeft in de intelligentie van de kijker is dat een jammerlijk schoonheidsfoutje.



De lange wordingsproces van Born On The Fourth Of July had het voordeel dat eenmaal de camera's rolden Tom Cruise in de huid kon kruipen van Ron Kovic, iets wat tien of zelfs vijf jaar eerder onmogelijk was geweest. Cruise gaat helemaal op in de rol en zet wellicht de beste prestatie uit zijn carrière neer. De acteur trekt zich niets aan van zijn sterrenstatus en dat straalt af op zijn vertolking die ingeleefd, realistisch en hartverscheurend is. Bijrollen zijn legio, maar beperken zich vaak tot enkele dialogen, scènes of sequenties. Geen enkel lid van de nevencast eist een prominente rol op doorheen de ganse film. Elke rol wordt niettemin ingevuld door een klasbak: Kyra Sedgwick als Kovics liefje, Raymond J. Barry als zijn vader, Platoonveteranen Willem Dafoe en Tom Berenger als respectievelijk een knettergekke oorlogsinvalide en een rekruteringsofficier van de marine. Talloze toen nog onbekende namen maar nu gerespecteerde acteurs van film en tv duiken op in veredelde cameo's.

Het talent is niet enkel aanwezig voor maar ook achter de camera’s. Robert Richardson doet de wonderlijkste dingen met zijn camera en de monteurs kregen terecht een Oscar voor hun snedige knip- en plakwerk dat moderner oogt dan eender welke andere film uit de jaren tachtig. John Williams repetitieve maar wondermooie muziek wordt afgewisseld met een intelligente selectie uit de popmuziek van de jaren zestig en zeventig. De prent is dan ook absoluut niet gedateerd en zal dezelfde invloed hebben op een hedendaags publiek als een uit 1989. Dat is maar goed ook, want hoewel de finale boodschap niet echt duidelijk is, bevatten de scènes talloze dialogen die net zo goed toe te passen zijn op Afghanistan, Darfoer of Irak als op Vietnam. Born On The Fourth Of July leert dat oorlogen complex zijn en meningen genuanceerd, soms zelfs veranderd moeten worden. De film leert eveneens dat oorlogen onvermijdelijk zijn en dat dezelfde fouten keer op keer gemaakt zullen worden. Hoop gedijt immers slechts te midden chaos.



BEELD EN GELUID
Films uit de jaren tachtig hebben de neiging er minder goed uit te zien op dvd omwille van de filmische technieken die indertijd in de mode waren. Op Born On The Fourth Of July is daar echter weinig van te merken. Het beeld oogt namelijk prachtig. Rijke kleuren treden op de voorgrond in contrastrijke beelden vol scherpte en detail. Grain is iets vaker aanwezig dan bij een recente film, maar voor het overige kan deze transfer best naast de betere dvd’s van de recentste blockbusters staan. De soundtrack is even indrukwekkend. Zowel het DD 5.1-spoor als de DTS-track barsten van de energie, geven de dialogen helder weer en bieden een uitstekende audiomix.

EXTRA'S
De voornaamste extra is een Audiocommentaar door regisseur Oliver Stone. De man is een spraakwaterval en praat de track dan ook moeiteloos vol met weetjes, anekdotes en de obligatoire politieke statements. Daarnaast bevat de schijf de featurette NBC Backstory (22 min.), een soort making of met een journalistieke inslag, gemaakt voor de Amerikaanse zender ten tijde van de bioscooprelease van de prent.

CONCLUSIE
Born On The Fourth Of July is een indrukwekkende film van Oliver Stone die een grote impact heeft op de kijker hoewel de prent zeker niet perfect is. Vooral het gebrek aan focus in de tweede helft speelt de film parten. Prima vertolkingen en een uitmuntende crewbijdrage verdoezelen dat echter efficiënt. Beeld en geluid halen een zeer hoog niveau. De bonussectie bevat slechts twee items, maar ze zijn inzichtelijk.