In La Guerre Du Feu reconstrueert regisseur Jean-Jacques Annaud de dageraad van het mensenras. In een verduisterd landschap zoemt z’n camera in op een klein wit lichtje, een kampvuur in de oneindige stilte. De figuren die de warmte van het gloeiende hout opzoeken zijn geen cowboys of boyscouts, maar fel behaarde mensachtige zoogdieren met vooruitstekende kaakbeenderen, gewikkeld in dierenhuiden. Dit is de planeet aarde ruim 80.000 jaar geleden, een maagdelijke stip in het heelal, bewoond door kleine en kwetsbare stammen van diverse soorten mensachtigen. Huisgerief hebben ze niet; wat stokken en aangescherpte takken gebruiken ze om zich te verdedigen en op dieren te jagen. Om te communiceren grommen ze tegen elkaar, ze gesticuleren en gaan desnoods gillen, terwijl hun gelaatsuitdrukking immer dezelfde blijft. Mannen, vrouwen en kinderen, ze liggen willekeurig door elkaar op de grond. Als er gegeten wordt hebben de mannetjes voorrang, dan volgen de vrouwtjes en de kinderen. Wassen doen ze zich niet, ze ontluizen elkaar, voor de rest stinken ze wellicht uren in de wind. Het zijn onze voorouders, of tenminste: degenen die op één of andere manier aan de basis liggen van onze soort.

 

 

De stam waarmee Annaud ons kennis laat maken is klein. De stamleden leven in een grot, eigenlijk niet meer dan een spelonk en op het plateautje ervoor houden ze het vuur aan de gang. Dat is essentieel om te overleven in het barre klimaat. In een soort lantaarn, gemaakt van dierenbeenderen en –vellen bewaren ze een klein stukje gloeiend houtskool dat ze met de grootste zorg omringen en dat ze overal met zich meeslepen. Ze kennen nl. het belang van vuur, ze weten hoe ze het aan de gang kunnen houden en ook dat het ontstaat bij vulkaanuitbarstingen en blikseminslagen en dat het soms spontaan verschijnt in de zomer als gevolg van grote hitte, maar zelf kunnen ze geen vuur maken. Als ze op een ochtend aangevallen worden door een stam van zwartbehaarde gorilla-achtigen, raken ze van hun kampplaats verwijderd. Enkele vrouwelijke leden én het laatste stukje brandend houtskool worden meegenomen. Tijdens de vlucht valt hun lantaarn in het water… Drie stamleden worden er vervolgens op uitgestuurd om het vuur bij een andere stam te stelen, een avontuur dat grote gevolgen zal hebben voor hun ontwikkeling.

 

De beginscène van La Guerre Du Feu kan de kijker makkelijk op het verkeerde been zetten: is dit een serieuze bioscoopfilm of een bizarre namaaknatuurdocumentaire met namaakmensapen die gekke buidelingen maken en op de lachspieren werken? Naarmate het verhaal opschiet, wordt het duidelijk dat er wel degelijk veel meer aan de hand is: hun agressie tegenover andere stammen, hun aandoenlijke paniek wanneer de lantaarn in het water valt, de beschuldigingen, de bemiddeling en het besluit om een zoektocht te organiseren, het is allemaal zo bekend, zo menselijk, ook al zien ze er zo vreemd uit en gedragen ze zich meer als intelligente apen, zonder intermenselijke emotie, in een universum waar eenzaamheid regeert en samenhorigheid alleen de kop opsteekt in crisissituaties. Meestal is het ieder voor zich, gewonden en stervenden worden achtergelaten, het sterkste mannetje neukt alle vrouwtjes en hij is de stamvader van het nageslacht.

 

 

Zonder dat de kijker het beseft, wordt hij meegezogen in een spannend en gevaarlijk overlevingsdrama waarin de hoofdfiguren zich nauwelijks van taal bedienen. Desondanks slaagt Jean-Jacques Annaud erin om het publiek duidelijk te maken wat er aan de hand is, wat deze primitieve primaten elkaar proberen te vertellen en wat ze drijft, nl. het overleven van de soort. In hun dierlijk gedrag tekent zich gaandeweg een patroon af: als ze aangevallen worden door leeuwen slaan ze eerst op de vlucht, maar beseffend dat dat hun niet kan redden, klimmen ze in een boom en blijven er dagenlang zitten tot het gevaar geweken is; bij een volgende confrontatie komen ze tussen een vijandige stam en een troep mammoets terecht. Instinctief kiezen ze deze keer voor een ingenieuzere oplossing. Uiteindelijk belanden ze in het kamp van een stam die meer geëvolueerd is: de stamleden beschilderen hun lichamen en dragen maskers en vooral: ze weten hoe ze vuur kunnen maken. Voor Noah (Everett McGill), die zonder z’n kompanen Amoukar (Ron Perlman) en Gaw (Nicholas Kadi) in het kamp terechtkomt op zoek naar een meisje dat hij onderweg heeft leren kennen en dat hem interesseert, is het een revelatie, wellicht van de orde van het brandend braambos uit het heilige boek van een stam, meer dan 4000 generaties later. Met het vuurtje dat hij van de stam krijgt, kan hij terug naar huis. Maar onbewust neemt hij ook de nieuwe kennis mee die z’n eigen stam een nieuw tijdperk binnenleidt.

 

 

Wat 2001: A Space Odyssey (1968) vertelde over de toekomst van de menselijke soort, dat vertelt La Guerre Du Feu over ons verleden. Annauds film is technisch minder gesofistikeerd en vernuftig dan die van Stanley Kubrick - feitelijk is zijn film haast compleet gespeend van special effects - maar als dagdroom over een speculatieve periode uit de menselijke geschiedenis is La Guerre Du Feu, gebaseerd op het gelijknamige boek van J.H. Rosny sr. – het pseudoniem van de Brusselaar Joseph Boeux (1856- 1940) – minstens even indrukwekkend. Uiteraard is er sprake van een aanzienlijke samenballing van het evolutionaire proces, want wat Noah op een paar dagen leert, daarvoor heeft zijn stam in werkelijkheid veel meer tijd nodig gehad. Maar daarom is dit dan ook een commerciële bioscoopfilm en geen wetenschappelijke verhandeling. Annaud is het erom te doen de overgang van aap/dier naar mens zichtbaar te maken. Hoe het precies in z’n werk is gegaan, dat zullen we nooit weten, wél bekend is het feit dat de herseninhoud van onze soort ooit op een paar generaties enorm toenam waardoor de aparte evolutie en het ontstaan van intellect mogelijk werd. Het is op zich pure sciencefiction.

 

De soorten die Jean-Jacques Annaud in La Guerre Du Feu toont zijn allemaal van het type neanderthaler (naar de vindplaats bij Düsseldorf), want de oudste bewijzen van het bestaan van onze soort, de homo sapiens (onderafdeling Cro-Magnon, naar de vindplaats in Frankrijk), dateren (slechts) van 48.000-45.000 jaar geleden. Onze soort bestond niet in het tijdvak dat Annaud beschrijft. Toch is het vrouwelijke hoofdpersonage Ika (Rae Dawn Chong) duidelijk van een type dat veel meer op de huidige mens gelijkt dan bijv. Noah en zijn stamgenoten of het vreemde blonde volkje dat hij later in de film tegen het lijf loopt. Hier neemt Annaud een loopje met de historische realiteit, maar dat kan de pret niet drukken. Anderzijds volgt hij wel de Amerikaans-Finse auteur Jean M. Auel die in haar roman De Stam van de Holenbeer (1980) opperde dat de verschillende types onderling seksueel contact met elkaar hadden, wat de wetenschap lange tijd ontkende, maar wat inmiddels is bewezen door DNA-onderzoek. Van Noah en zijn tijdgenoten zit er dus beslist een tikkeltje erfelijk materiaal in onze genen, doch die soort stierf uiteindelijk uit, uitgeroeid door de homo sapiens die zich niet alleen superieur waande, maar het ook was.

 

 

Ron Perlman (Amoukar), de man met dat typische gezicht van pater Salvatore uit The Name Of The Rose, niet toevallig ook een productie van J.-J. Annaud, steelt compleet de show. Als er al één karakter is dat de meeste kijkers zich uit La Guerre Du Feu nog herinneren, dan is beslist dat van deze New Yorker met zijn brede vooruitgeschoven kin en zeer grote mond. Meer dan de andere leden van de cast is hij degene die via zijn gelaatsexpressies komende onheil voorspelt, afkeur laat blijken en de indruk geeft dat er in deze behaarde en eerder primitieve wezens toch al een kiem van emotie aanwezig is. Dat niet hij maar Everett McGill uiteindelijk de hoofdrol speelt in de film, heeft veel te maken met uitstraling: Noah is geloofwaardiger als denker, als degene die de stap van dier naar mens zet. Bovendien is hij ook fysiek minder afstotelijk dan Amoukar en dus de gedroomde partij voor de liefdesrelatie die Annaud door het scenario weeft.

Voor deze release - op een Frans label – is de originele filmprint helemaal schoongemaakt, de kleuren zijn weer in hun oude glorie hersteld en alle beeldbeschadigingen zijn weggewerkt. Het is lang geleden dat u La Guerre du Feu nog in zulke uitstekende omstandigheden gezien heeft! Het kleurenpalet is eerder donker, met gedempte tonen die veel meer in de natuur moeten worden gezocht dan in de aankleding van de personages. Het beeld is vaak blauw en soms wat korrelig omdat de film bijna helemaal gedraaid is zonder additionele lichtbronnen, maar dat komt de geloofwaardigheid en de realistische reconstructie ten goede. De dvd wordt geleverd met een stereo- en een 5.1-track en vooral die laatste klinkt uitstekend wanneer er auditief spektakel te beleven valt. Want omdat La Guerre Du Feu het helemaal zonder verstaanbare dialogen moet stellen (en dus ook zonder ondertitels) moet het geluid het verschil maken en dat gebeurt ook: de loeiende mammoets, de grommende leeuwen, maar vooral de schreeuwende en gillende neanderthalers en hun soortgenoten komen langs alle kanten op de kijker af. Ook de muziektrack is van essentieel belang als ondersteuning van de emotie en de dreigende sfeer en die stelt niet teleur.

La Guerre Du Feu van Jean-Jacques Annaud hoort in de afdeling apocalyptische film thuis. Net zoals in 2001: A Space Odyssey wordt een verhaal verteld over een periode uit de menselijke geschiedenis die niet gedocumenteerd is en die dus ruimte laat voor interpretatie, dagdromen en historische creativiteit. Dit is sciencefiction zonder luchtschepen en zonder wapengekletter (alhoewel, die gevaarlijke stokken…) die ons een mogelijk oplossing biedt voor een evolutieproces dat niemand ooit helemaal zal kunnen ontsluieren en waarmee we als mensheid emotioneel toch heel nauw verbonden zijn. Hier is geen sprake van godsdienstige overlevering of creationisme, maar van puur Darwinisme en het is meegenomen dat precies dit jaar, bij de herdenking van de 200ste geboortedag van de Britse bioloog Charles Darwin – de man die de revolutionaire wetenschappelijke werken On The Origin of Species en The Descent of Man schreef – deze film opnieuw beschikbaar is. Misschien vindt u Annauds interpretatie maar zus en zo en het slot van zijn film een beetje melig, maar als statement kan La Guerre Du Feu in elk geval tellen.