Een jong gezinnetje uit Bengalen (Zuid-Oost India) maakt zich op voor het bezoek aan de Hindoe-tempel van Vishnu. In hun gammel optrekje zonder stromend water of elektriciteit in de berm van een grote weg, bereiden moeder en dochters zich voor. In de stad willen ze een oogarts raadplegen, want hun jongste en enige zoon heeft na een ongevalletje tijdens het spelen een beschadiging aan z’n linkeroog opgelopen. In de tempel wil de familie bidden en offers brengen om de gunstige afloop van de operatie af te smeken.

 

 

Vele honderden kilometers naar het westen, in de miljoenenstad Bombay, brengt de jonge Sangeeta een bezoek aan haar kapper. Na een opleiding bij het vrouwenblad Elle, werkt ze nu al geruime tijd als redactrice bij de Indiase variant Hello! Sangeeta behoort tot de groeiende middenklasse die sinds de economische liberalisering van 1992 een zekere welstand heeft opgebouwd, want Bombay is niet langer de stad met de grootste sloppenwijk ter wereld (Dharavi, 1 miljoen inwoners). Inmiddels heeft de hoofdstad van de deelstaat Maharashtra zich opgewerkt tot een belangrijke wereldhaven, tot cultureel en economisch hart van India én is het de thuishaven van Bollywood, ’s werelds grootste filmproductiecentrum. Sangeeta wil haar kapper raadplegen over een haarextensie, want lange haren zijn de natte droom van elke moderne Indiase vrouw met gefortuneerde ouders, een rijke echtgenoot of een vetbetaalde baan. Men toont haar staaltjes van verschillende haartypes in diverse kleuren. Het duurst zijn de lange haarstrengen van zestig cm. Die zijn erg in trek bij Amerikaanse film- en popsterren en uiteraard wil Sangeeta ook een beetje op Shakira lijken.

 

In een atelier in Calcutta zitten tientallen vrouwen aan een laag tafeltje met daarop een bord met lange naalden waarmee ze haarstrengen ontwarren. De grijze haartjes worden zorgvuldig een na een verwijderd en de strengen op lengte en kleur gesorteerd. Hun Indiase baas, lang, slank en luidruchtig met zijn mobieltje, spreekt vlekkeloos Oxford English tegen zijn partner in Rome. Hij kondigt een zending aan van vierhonderd kilo, merendeels lange strengen van de beste kwaliteit. Die worden in Italië verwerkt tot extensies die voor 4000 tot 50.000 dollar het stuk aan de vrouw worden gebracht in de rest van de wereld.

 

 

Het jonge Bengaalse gezinnetje arriveert ondertussen aan de tempel en naar aloude gewoonte brengt het als offer het enige wat arme mensen kunnen bieden: haar. In een schuur naast de tempel sluiten de bedevaarders in lange rijen aan. Geroutineerde mannen scheren de vrouwen, kinderen en baby’s kaal; bij de mannen worden ook snor en baard weggehaald. De gelovigen zijn opgelucht en rustig, ze zien er niet uit, maar dat groeit wel weer aan, zegt de echtgenote een beetje fier. Wat er met het haar gebeurt? Nee, dat weet ze niet. Ondertussen volgt de camera haar beide haarstrengen. Die brengt een loopjongen in veiligheid in een achterafkamertje: ze zijn meer dan zestig cm lang.

 

In een ander deel van de tempel onderhandelt de Indiase zakenman Mayoor uit het haaratelier in Calcutta met een verantwoordelijke van de tempel over de aankoop van haar: de jaarlijkse veiling komt eraan en hij mag z’n bod op een briefje in een urne stoppen. De hoogste bieder krijgt de voorraad haar of de haaropbrengst van het komende seizoen. Hij overlegt met z’n Italiaanse college via z’n mobieltje: 500 tot 550 dollar per kilo is doenbaar, want het haar is hier van uitstekende kwaliteit en de haarbusiness zit wereldwijd in een haussemarkt. Daar heeft Sangeeta in Bombay geen probleem mee. Als goedbetaalde redactrice bij Hello! kan ze zich een dure een geraffineerde Italiaanse haarextensie permitteren.

 

 

Hair India is een documentaire over de internationale haarhandel met aan de ene kant de nietsvermoedende armen die hun haar offeren aan hun favoriete godheid en aan de andere kant de tempeloversten die een lucratief handeltje hebben opgezet in samenwerking met vlotte jongens die alleen maar praten in termen van omzet en dollars. De regisseurs Raffaele Brunetti en Marco Leopardi laten zoals dat heet de beelden voor zichzelf spreken, wat betekent dat ze geen van de betrokkenen interviewen, niet ingrijpen in wat ze zien en horen, en ook niemand provoceren of voor schut zetten. Dat garandeert hun een vrij makkelijke toegang tot bijv. de tempeloverste en zelfs tot de beide handelaars in Calcutta en Rome, die zich schijnbaar van geen kwaad bewust zijn en dus vrijuit praten voor de camera, waarbij ze onbeschroomd hun rijkdom en hun manier van handelen etaleren. Maar die beide heren is uiteraard niet verteld dat diezelfde cameraploeg een straatarme familie heeft gevolgd die in de tempel het haar van alle familieleden offert. Ook Sangeeta in Bombay is over de hele opzet van de documentaire niets verteld, want dan reageerde ze beslist anders dan nu het geval is.

 

Het venijn zit in de staart en dat is in dit geval de montage van de documentaire, een procédé waardoor schijnbaar onschuldige opnamen uit diverse hoeken op aarde samengesmolten worden tot een ontluisterend portret over de wanpraktijken in een samenleving, de misbruiken van een religie en de grove uitbuiting door een industrietak die floreert wegens een opgedrongen schoonheidsideaal. Bovendien heeft het vooral te maken met de globalisering van de wereldeconomie, waardoor de haaien in het vak met de beste brokken aan de haal gaan zonder dat de kleintjes er beter van worden, praktijken die in heel de Derde Wereld voorkomen, onder steeds nieuwere en inventievere vormen, waartegen overheden nauwelijks lijken op te treden of waartegen optreden economisch niet interessant is.

 

 

Brunetti en Leopardi maken van Hair India een interessante en kritische film die in de lijn ligt van wat documentaires als Milk Inc., Black Gold (koffie), Darwin’s Nightmare (vis), Our Daily Bread (voedselsector), We Feed The World (landbouw) ons vertellen over soortgelijke misbruiken en uitbuiting in diverse sectoren van de wereldeconomie. Ze hanteren een andante tempo en hun vertelstijl is rustig en consequent, zodat de kijker beetje bij beetje een duidelijk inzicht krijgt in de manier waarop de haarindustrie een aan de bron gratis product in geen tijd omtovert tot een luxeartikel waarvoor gefortuneerde lieden overal ter wereld bereid zijn fortuinen neer te tellen zodat ze letterlijk kunnen pronken met de pluimen van een ander.

 

De documentaire is goed van kwaliteit, met alle beperkingen van het medium: eenmalige opnamen laten geen tweede take toe. De camera ligt meestal op de schouder, tenzij de omstandigheden daar anders over beslissen. De transfer is vrij van ongerechtigheden en de kleuren zijn mooi en zeer divers met een acceptabel zwartniveau.

Heel veel Indiase muziek op de soundtrack en dat maakt van Hair India een meer dan exotische ervaring, vooral als u zelf de wierookstokjes aansteekt.

 

Een aantal Andere Trailers uit het aanbod van Filmfreak en een Reclamefilmpje voor de IDFA-editie 2009 (International Documentary Film Festival Amsterdam).

 

Mocht u de eigenaar/eigenares van een toupetje of een haarextensie zijn, dan denkt u de volgende keer beslist twee keer na als u met uw investering de straat op gaat, want vanaf nu is het zo een beetje zoals met bont: madammen en meneren met een pruikje zijn gemeen.