FILM
Voor de twaalfde keer in de geschiedenis wordt in 1963 een Elfstedentocht gereden. De beslissing van de organisatie wordt altijd last minute genomen en het organiserend comité wordt vooral over de streep getrokken door het feit dat in december 61 de tocht op het laatste moment is afgeblazen én dat de commissaris van de Koningin (Pierre Bokma) laat verstaan dat Hare Majesteit de gebeurtenis wel eens persoonlijk zou kunnen opluisteren met haar aanwezigheid. De stemming is echter een dubbeltje op zijn kant, en van de 11 vertegenwoordigers kiezen er maar 6 voor het laten doorgaan van dit massa-evenement. In een tijdperk waarin de moderne zwartwittelevisie met slechts twee knoppen (aan en uit) haar intrede heeft gedaan in de modale Nederlandse huiskamer en alle huisvrouwen op Mies Bouwman willen lijken, ontaardt de sportieve wedstrijd in een bijna massahysterisch evenement. Tienduizend deelnemers verschijnen aan de start; uiteindelijk zullen er maar 69 de eindstreep halen. Vooral tegen de avond slaat het weer compleet om, en duikt het kwik bijna twintig graden onder nul. Naast de vele snij-en schaafwonden maakt vooral de vrieskou ongenadig en zonder meededogen slachtoffers: oogvocht dat stolt, ledematen die onderkoeld raken, tot en met de waterleiding die bij de mannelijke deelnemers bevriest. Uiteindelijk wordt het Nederlands leger zelfs ingezet om toch min of meer een einde te breien aan de tocht die in de eerste plaats nooit gestart had mogen worden.

Vier onbevreesde schaatsers proberen elk om hun eigen reden het felbegeerde zilveren kruisje te behalen dat eenieder wacht die de tocht überhaupt uitrijdt met nog minstens 50 % van zijn lichaamsdelen er niet afgevroren of afgesneden. Kees Ferwerda (Chris Zegers) heeft net zijn zoveelste vrachtwagen in de gracht gereden en is met zijn klikken en klakken buitengevlogen bij zijn werkgever; tot overmaat van ramp heeft zijn hoogzwangere vrouw Dieuwke (Chantal Janzen) aangekondigd dat ze terug bij haar moeder (Willeke van Ammelrooy) gaat wonen. Kees wil met alle geweld de tocht uitmaken om te bewijzen dat het niet zo is dat hij nooit afmaakt wat hij begint. Terwijl Kees denkt dat hij wereldberoemd gaat worden door zijn éne interview op tv, zijn de dokters zijn vrouw Dieuwke maar wat ter wille, onder meer in een hilarische scène waarin het kettingrokende stel artsen tracht de vrouw, die een keizersnede moet ondergaan, te paaien met een televisietoestel voor de deur van de ziekenzaal te installeren, zodat ze om de twee weeën even kan kijken naar de huidige stand in de Elfstedentocht. Soldaat Henk Brenninkmeijer (Cas Jansen) heeft gewoon geen zin om de zoveelste nacht wacht te kloppen, en kondigt doodleuk bij zijn officier (Cees Geel) aan dat hij een paar dagen verlof neemt om de mythische tocht te kunnen rijden. Hij is vastbesloten om de eindmeet te halen, tenminste, als hij daarvóór niet voor de krijgsraad gesleept wordt wegens desertie. Verpleegster Annemiek (Chava Voor in 't Holt) probeert tijdens de tocht het kruisje te halen dat haar vriend Melle (Tim Douwsma), die een jaar daarvoor is verongelukt door in het ijs te zakken, zo fel begeerde. Boerenzoon Sjoerd (Lourens van den Akker) tenslotte, die volgens de reglementen een jaar te jong is om te mogen deelnemen, wil dan weer bewijzen dat hij over genoeg doorzettingsvermogen heeft, en heeft met zijn oom een weddenschap afgesloten dat die borg zal staan voor een lening op voorwaarde dat Sjoerd de eindstreep haalt. Het wordt een parcours met hindernissen: naast de verbitterende kou slaat ook de honger genadeloos toe, en het wordt helemaal een klucht wanneer de Nederlandse militairen opdracht hebben gekregen om een einde te maken aan het schouwspel en alle deelnemers voor hun eigen veiligheid van het ijs te plukken.

"It giet troch"...

Met die woorden wordt Friesland plots het centrum van de wereld, en staan alle camera's gericht op 's werelds meest barbaarse schaatswedstrijd, die zich qua vlotheid van organisatie ergens situeert tussen de eerste vrije verkiezingen in Congo en de karnavalstoet van Mortsel, in dalende volgorde. Steven De Jong maakt een sfeervolle en artistiek vrij geslaagde film die inhoudelijk aan een paar zeer stereotiepe en voorspelbare verhaaltjes wordt opgehangen, maar qua uitwerking van het tijdsbeeld van Friesland in de jaren 60 en qua authenticiteit vrij goed ingestudeerd is, behoudens dan een anachronistische geel-zwarte (burger)nummerplaat op een militair voertuig hier en daar. De niet zo hoopgevende Nederlandse recensies zijn waarschijnlijk voor een deel ingegeven door het feit dat de acteurs in kwestie opdraven in nogal wat Nederlandse soaps, maar als onbevangen Vlaming voor wie de bekendste naam op de cast een flink moddervet geworden Willeke van Ammelrooy is, valt één en ander nogal mee. De legendarische schaatswedstrijd is natuurlijk een dankbaar onderwerp voor een visueel aantrekkelijke film, die toch even doet vergeten dat in ditzelfde land in het verleden aberraties tegen de natuur als Costa en Flodder gedraaid werden, en hier in het niet zo verre verleden geld werd gegeven voor het draaien van producties als Sterke Verhalen, waarbij ik na het bekijken dacht dat de enige uitkomst voor de Nederlandse cinema het genadeschot was. Met De Hel Van '63 is mijn vertrouwen echter hersteld. Met toch een niet heel stevig verhaal als ruggengraat weten de acteurs toch een redelijk ongecompliceerde en geloofwaardige rol neer te zetten, alhoewel zeker de eerste twintig minuten van de film wat stroef gaan, en ook de scène waarin Henk hallucinaties krijgt van de honger eerder haaks op de toon van de rest van de film staat. Vooral Lourens van den Akker boort in zijn rol zijn volle potentieel en charisma aan; steek 'm in de gevangenis, en je hebt een Nederlandse versie van Prison Break. Echter uitmuntend is het camerawerk, waarbij in de voorbijwaaiende sneeuw spookachtige monstergedaanten verschijnen, waarna de focus onder het ijs verdwijnt en toont hoe de zwakke plekken openbarsten, om dan weer in een prachtige zoom-uit beelden van de schaatsende mannetjes te vermengen met een landkaart.

BEELD EN GELUID
Deze release heeft een best mooi beeld, waarin grijs en wit de boventoon voeren, maar dat in alle opzichten op de juiste manier de sfeer van de jaren 60 oproept. De Blu-ray kan uitpakken met een zeer scherp beeld waarin ondanks de matige belichting (het tweede deel van de tocht verloopt 's nachts) meer dan voldoende details in waar te nemen zijn. Er zijn twee geluidstracks aanwezig: een gecomprimeerde Dolby Digital 5.1-track en een ongecomprimeerde PCM-variant. Beide tracks kennen goede ogenblikken, waarin het ijs diep kraakt en de wind van alle kanten komt aanwaaien; de muziekscore komt op beide zeer goed tot haar recht. Gelukkig is er onder meer een Nederlands ondertitelingsspoor aanwezig want het mooie melodieuze Friese taaltje zal zelfs voor menig Nederlander niet helemaal begrijpelijk zijn.

EXTRA'S
Op de hoes staat aangegeven dat er op een tweede disk een hoop extra's staan. Hieruit blijkt nogmaals met wat voor gebrek aan zorg sommige filmmaatschappijen hun releases verzorgen: dit is een letterlijke kopie van de dvd. Gelukkig staat al het bonusmateriaal wel op de film, zij het mee op hetzelfde schijfje. Naast een korte teaser (1 min.), een langere trailer (2 min.) en 2 TV-commercials (30 seconden) is de voornaamste trekpleister een 32 minuten durende making of-documentaire met vooral nog mooie plaatjes die de Friese toeristische economie geen windeieren gelegd zullen hebben. Een korter filmpje (3 min.) gaat in op de bescheiden speciale effecten, en het promotionele luik wordt aangevuld met een videoclip van het aftitelingsnummer "De hel foarby" (4 min.) van de Friese groep De Kast, die na hun afscheidsconcert in 2002 plots in 2007 zo veel zin kregen om terug de scène in te stappen na het succes van een serie "eenmalige" reünieconcerten, dat ze in 2010 terug alive and kicking zijn. Dan vinden we op de disk nog een fotogallerij en 3 cross-promotionele trailers.

CONCLUSIE
Zeker voor de lage aanschafprijs waartegen ik deze heb mee kunnen graaien is deze film zeker geen miskoop geweest. Nederlandse kwaliteitsfilms op een technisch meer dan behoorlijke schijf, het bestaat!