In Des Hommes Et Des Dieux (Monniken en Goden) voert regisseur Xavier Beauvois de kijker mee naar Algerije, naar een Trappisten-klooster in een godvergeten en arm dorpje in de Hoge Atlas. De communiteit bestaat uit acht mannen die er het land bewerken, bijen houden en hun honing op de plaatselijke markt verkopen, de zieken verzorgen en bidden, veel bidden, op elk uur van de dag, en uiteraard ook zingen ter ere van God. Ze zijn belangrijk voor de buurt en volgens de dorpsoverste een garantie voor de veiligheid van de inwoners, want in Algerije woedt een verbeten machtstrijd tussen de overheid en een terroristische beweging waarvan de bevolking het slachtoffer is: het leger zet wegblokkades op om de gewapende fundamentalisten te klissen en die vermoorden op hun buurt imams die hun zaak niet steunen en jonge vrouwen die weigeren een hoofddoek te dragen.
 

 

Als op een nabijgelegen bouwwerf een groepje Kroatische arbeiders door het verzet wordt vermoord, komt het geweld dichtbij en de minister van binnenlandse zaken maant de monniken aan om naar Frankrijk terug te keren omdat hij hun veiligheid niet kan garanderen. Bescherming van het leger wijst broer Christian, de abt van het Trappisten-klooster, van de hand. We willen toch niet beschermd worden door een corrupt regime?, drukt hij z’n medebroeders op het hart, we zijn perfect in staat om voor onze eigen veiligheid te zorgen en uiteindelijk is onze toekomst in de handen van God. Maar niet alle monniken zijn het met zijn zienswijze eens: we zouden daar minstens samen over moeten praten, oppert een van de broeders, wat heeft het voor zin om martelaar te worden? De communiteit is verdeeld over de zaak, maar broeder Christophe, vijftiger en de jongste van het gezelschap, vindt het beter om zo gauw mogelijk te vertrekken, naar Frankrijk of naar een ander Afrikaans land waar hun hulp ook zal worden gewaardeerd. Ze besluiten om de beslissing uit te stellen tot een later tijdstip zodat iedereen de kwestie in overweging kan nemen. Op kerstavond net na het ondergaan van de zon worden ze evenwel op vrij brutale wijze geconfronteerd met het gevaar dat op de loer ligt: een groepje terroristen verschaft zich toegang tot het klooster en eist dat Broeder Luc ze vergezelt om drie gewonde kameraden te verzorgen. Abt Christian weigert op hun eis in te gaan omdat z’n medebroeder oud en ziekelijk is en hij slaagt erin om de crisis te ontmijnen met een citaat uit de koran. De vrijheidsstrijders vertrekken zonder hun doel te bereiken, degenen die na hun komen zullen minder begripvol zijn.

 

 

Xavier Beauvois baseert zich voor deze film op waargebeurde feiten uit 1996 toen in een klooster in het zuiden van Algerije zes monniken door het verzet werden gegijzeld en nadien vermoord omdat de Franse overheid weigerde om een aantal van hun medestanders vrij te laten. In 120 minuten gunt de regisseur de kijker een blik op het vreedzame bestaan van de monniken in een gemeenschap van louter moslims. Ze proberen niemand te bekeren, maar ze leven zoals de mensen in het dorp van de opbrengst van hun akkers en bijenkorven, nemen deel aan het sociale leven, wonen de besnijdenis van een jongetje bij, onderhouden goede contacten met de dorpsoversten en doen een beroep op arbeiders uit het dorp voor het onderhoud van hun klooster en landerijen. Broeder Luc houdt elke dag consultaties voor de zieken uit het dorp en de wijde omgeving en hij is een luisterend oor voor medeburgers die om z’n raad vragen. Alles lijkt pais en vree, maar als de plaatselijke legeroverste geruchten opvangt over een terrorist die in het klooster zou zijn verzorgd, komt hij met een grote troepenmacht de monniken intimideren. Tussen vriend en vijand is geen verschil meer.
 

 

Ondertussen hebben de monniken zich in de beslotenheid van hun cellen beraden over hun toekomst en broeder Christian brengt het onderwerp dat hun al dagenlang bezighoudt opnieuw ter sprake tijdens de pauze na het avondmaal: blijven of vertrekken? Hij legt nog een keer uit wat de bedoeling is van hun verblijf en waarvoor hun roeping staat en vraagt de broeders één voor één om zich uit te spreken. Degenen die vanaf het begin besloten hebben om te blijven bevestigen hun standpunt: ze hebben geen andere thuis dan het klooster, ze willen de dorpelingen niet in de steek te laten, ze buigen niet voor wapens. Broeder Amédee, tachtiger en geen ander leven gewend, herziet z’n mening en zegt dat hij blijft, z’n medebroeder Célestin zegt dat hij die mening deelt. Broeder Christophe die in nachtelijke gebeden om hulp heeft gesmeekt, heeft het er het moeilijkst mee, maar uiteindelijk is hij eruit: hij blijft. Over de mening van broeder Christian bestaat geen twijfel en dus zijn ze het er met z’n achten over eens: ze nemen het risico van een gewelddadige dood en betrouwen voor de rest op God.
 

 

Regisseur Xavier Beauvois componeert de film zodanig dat je als kijker alleen maar sympathie kunt opbrengen voor de keuze van de monniken. De vraag is of die keuze uiteindelijk wel de juiste is, want wat is het nut van acht dode monniken die tezelfdertijd wellicht nog vele jaren goed werk hadden kunnen verrichten in een gemeenschap elders? Is het dat wat God van ze vraagt, opoffering wegens van principiële redenen? Hun keuze verdient respect, maar daarom is ze nog niet tot elke prijs verdedigbaar. Misschien had Beauvois er beter aan gedaan om de persoonlijke redenen van elk van de monniken dieper uit te spitten. Ze hebben dagboeken en/of brieven achtergelaten waarin ze hun besluit verdedigen en waarin beslist ook andere dan puur religieuze redenen opgesomd worden. Nu lijkt het alsof ze puur ter wille van het geloof hun lot geaccepteerd hebben, maar als het over leven of dood gaat heeft een mens ook andere bedenkingen, rationele of irrationele, het maakt niet uit, want twijfelen ook geestelijken niet af en toe en zijn ze tenslotte niet van vlees en bloed zoals de rest van ons ras? Hun offer lijkt uiteindelijk zo zinloos, zo futiel, want heeft het de toestand in Algerije veranderd of in de wereld tout court?
 

 

Lambert Wilson (Babylon A.D., 2008) kruipt in de huid van abt Christian, een man die vanaf het begin overtuigd is van z’n zaak en dus voor de hele gemeenschap beslist, wat hem door de medebroeders kwalijk wordt genomen. Maar zijn charisma en overtuigingskracht, misschien zelfs zijn rotsvaste geloof, overtuigen de monniken uiteindelijk om het klooster niet te verlaten. Michael Lonsdale, ondertussen 81, is veel meer dan de abt de vertrouwenspersoon van zijn medebroeders, degene die het verschil kan maken tussen hoofd- en bijzaak en die duidelijk de meeste levenservaring heeft. Dat hij uiteindelijk besluit om het klooster niet te verlaten heeft wellicht meer te maken met zijn gezegende leeftijd (hij is op één na de oudste monnik, is slecht te been en lijdt aan astma) dan met z’n geloofsovertuiging, maar wellicht speelt ook zijn roeping als arts een rol: hij krijgt elke dag meer dan 150 patiënten over de vloer en hij kan het niet over zijn hart krijgen om die in de steek te laten. U zag hem in de voorbije halve eeuw in oneindig veel films, o.a. The Day Of The Jackal (1973), Chariots of Fire (1981), The Name Of The Rose (1986), The Remains Of The Day (1993), Munich (2005), Goya’s Ghost (2006) en Agora (2009). Hij is het monster sacré van de Franse film, maar ook zijn internationaal palmares oogt indrukwekkend en sinds z’n debuut in 1956 was hij te zien in zo’n 220 filmproducties! Olivier Rabourdin (13 Tzameti, 2005) neemt de rol van broeder Christophe voor z’n rekening, een man van een andere generatie en minder overtuigd van het nut van het martelaarschap. Ik bid maar ik hoor niets meer, bekent hij vertwijfeld en ’s nachts horen de broeders hoe hij in z’n cel God om hulp smeekt. Als kijker hoop je dat hij de moed zal hebben om te vertrekken en de zinloosheid de rug toe te keren, maar hij overleeft de moordpartij uiteindelijk niet.
 

 

Xavier Beavois kiest voor een eerder traag tempo dat overeenstemt met het ritme van de monniken in het klooster en hij keert regelmatig terug om een beeld op te hangen van hun dagelijkse bezigheden in de keuken en in de kloostertuin, op de akkers en in hun kleine kapel. Over de clash tussen regime en terroristen wordt weinig meegedeeld, tenzij het geweld het dorp of de kloosterpoort bereikt. Het is een verdedigbare keuze, hoewel het nooit echt duidelijk is waarom de terroristen zich fixeren op onschuldige monniken die alleen maar goed willen doen. Daarvoor wordt de omvang van het conflict te weinig in de verf gezet en de maatschappelijke verscheurdheid van de Algerijnse samenleving te veel buiten beeld gehouden. Enige voorkennis is m.a.w. geen overbodige luxe om de omstandigheden van de moordpartij ten volle te begrijpen.
 

Dit is geen documentaire, maar een zeer getrouwe reconstructie en dat betekent dat we kunnen rekenen op een goede beeldkwaliteit en die biedt de regisseur ook. Het intimistische donker van de kloostergangen en de kapel contrasteert fel met de buitenopnamen die hun voordeel doen met het late zonlicht en de blauwe hemel. In één fragment is er sprake van sneeuw en dat is verrassend, maar het klooster ligt dan ook in een hoger gelegen gebied en niet in de dorre woestijn waarvan we een paar keer de contouren zien in panoramische opnamen van het landschap. Het geluid is eenvoudig en de DTS-geluidstrack is dan ook een beetje een overbodige luxe. Alleen tijdens de legeractie in en rondom het klooster krijgen de achterste kanalen een deel van het werk. Er wordt Algerijns gesproken, maar meestal gebruiken de personages het Frans, dat overigens uitstekend ondertiteld is, zij het dat de titels af en toe de 5 seconderegel niet respecteren en eerder voorbijflitsen. Een verwaarloosbaar ongemak.
 

Een Originele Bioscooptrailer een aantal Andere Trailers uit het aanbod van Lumière.

 

Des Hommes et Des Dieux gaat vooral over mensen, over acht monniken die besluiten om niet de wijken voor de terreur die hun nieuwe vaderland overspoelt en ook hun eigen leven bedreigt. Ze voelen zich verantwoordelijk voor de mensen in het dorp, willen ze niet in de steek laten in moeilijke tijden en ze betrouwen op God voor een goede afloop. Regisseur Xavier Beauvois neemt het voor ze op en verdedigt hun keuze, maar dat betekent niet dat u het daarmee eens moet zijn. Hij maakt in elk geval een mooie en indringende film waarin een duidelijk onderscheid wordt gemaakt tussen de islamitische ideologie van de terroristen en het islamitisch geloof van de gewone mensen in het dorp. Maar via Broeder Luc ventileert hij ook zijn mening over religie: nooit doen mensen zo volledig en met zoveel plezier kwaad dan wanneer ze het doen uit religieuze overtuiging. Een uitspraak van de 17de-eeuwse filosoof Blaise Pascal.