In deze tv-miniserie die oorspronkelijk in twee delen is uitgezonden maakt de toeschouwer in een flashback in het begin van de film kennis met de 10-jarige Honoré de Balzac op een Frans internaat. Voor de tweede keer in 5 jaar krijgt hij er bezoek van zijn moeder Charlotte-Laure (Jeanne Moreau). Hij is uitgelaten en blij en rent door de krijtwitte gangen met hun imposante hoge gewelven in de richting van de ontvangstkamer, maar als hij zijn moeder wil omhelzen, wordt hij met een besliste armbeweging op een afstand gehouden. Kinderen met een slecht rapport krijgen geen kus of liefkozing, zegt z’n moeder op kille toon. De kleine Honoré kijkt verschikt op naar het gezicht achter de donkere voile en berust in z’n lot. Het is een scène die hem z’n leven lang zal achtervolgen en waaruit hij heeft geleerd dat zijn moeder niet van hem houdt. Met alle mogelijke middelen zal hij in z’n latere leven proberen om haar te bewijzen dat hij haar liefde waard is en dat hij wel degelijk in staat is om een grote roman te schrijven.
 

 

Als volwassene is Honoré de Balzac (Gérard Depardieu) een losbol. Hij is groot en pafferig, eet te veel, praat te luid, schept te veel op over zichzelf en zijn schrijverschap en hij houdt er een levensstijl op na die de grenzen van zijn financiële mogelijkheden ver overschrijdt. Z’n boeken verkopen nauwelijks, de drukkerij die hij met geld van zijn moeder opstart gaat binnen de kortste keren failliet, in de Parijse kranten voert men hem liefst van al op als een dolle vetzak in spotprenten en om de deurwaarders aan z’n deur weg te houden doet hij een beroep op de gulheid van de oudere Madame de Berny (Virna Lisi) die sinds vele jaren z’n maîtresse is. Maar Balzac houdt van mooie jonge vrouwen en onder het mom van een opdracht als biograaf begint hij een relatie met de goeduitziende, maar jammer genoeg onbemiddelde hertogin Laure Junot d’Abrantès (Katja Riemann), tot groot ongenoegen van zijn moeder en tot groot verdriet van Madame de Berny die zich in haar eer gekrenkt voelt. Ondertussen nemen Balzacs naam en faam toe en worden z’n boeken – z’n vijanden noemen het weinig literaire beschrijvingen van hun eigen tijd – in heel Europa gelezen. De smachtende brief van een Russische lezeres die tekent met het geheimzinnige La Étrangère spreekt tot Balzacs verbeelding. Hij zet een advertentie in een Franse krant die in Moskou verschijnt en belegt een afspraak in het Zwitserse Neuchatel. Zij blijkt de jonge en beeldmooie Eve Hanska (Fanny Ardent) te zijn, de Poolse echtgenote van de Oekraïense graaf Hanska, die lucht heeft gekregen van de geheime briefwisseling van zijn vrouw en Balzac tot een duel uitdaagt. Met z’n mooie praatjes kan de schrijver een dodelijke confrontatie voorkomen, maar de volgende 20 jaar zal hij z’n geheime liefde niet meer dan een tiental keer te zien krijgen. Tegen de tijd dat de Russische graaf overlijdt en een huwelijk met zijn weduwe tot de mogelijkheden behoort, is Honoré de Balzac een oude en ziekelijke man, wereldberoemd, dat wel, maar nog altijd onbemiddeld en op voet van oorlog met zijn ondertussen kaalgeplukte moeder Charlotte-Laure.
 

 

In haar bijna 40-jarige carrière heeft de Franse regisseur Josée Dayan bijna zeventig tv-films en –miniseries gemaakt. Historische kostuumdrama’s heeft ze in die lange periode met bosjes gemaakt, o.a. Le Comte de Monte Cristo (1998), Les Misérables (2000), La Contessa di Castiglione (2006) en Raspoutine (2011), maar ook de succesvolle tv-serie Julie Lascaut (1993-1996) en de documentaire Simone de Beauvoir (1976). Franse historische figuren hebben geen geheimen voor Josée Dayan en het verbaast dan ook niet dat zij zich aan deze tweedelige tv-serie over het leven van één van Frankrijks belangwekkendste schrijvers waagt. Haar portret van Honoré de Balzac is overdadig, barok en zwoel met seksuele toespelingen in quasi elke scène met de mooie vrouwen die hij als schrijver wist te betoveren, maar in werkelijkheid was de Fransman een eerder oninteressante en een barslechte zakenman die levenslang geldproblemen had, mede omdat hij zich liet uitkleden door z’n uitgevers en het weinig geld dat hij overhield besteedde aan schilderijen en dure prularia die steevast door deurwaarders in beslag werden genomen. Schrijven deed hij in z’n korte leven (1799-1850) evenwel tegen een duivels tempo en van z’n circa 100 romans bundelde hij er negentig in de cyclus La Comedié Humaine (naar Dantes La Divina Commedia), een indrukwekkende kroniek over zijn eigen tijd, waarmee hij het realisme in de literatuur introduceerde en grote invloed had op o.a. Emile Zola en z’n tijdgenoten.
 

 

Gérard Depardieu maakt van zijn personage Honoré de Balzac evenwel alles behalve een grijze muis, want wat heeft een kijker aan een tv-serie met een saai hoofdpersonage? In Depardieus handen wordt Balzac een man van de wereld, een alles verslindende womanizer, een romanticus en een verleider, een indrukwekkende persoonlijkheid die met z’n kolossale lichaam de ruimte domineert, opgewekt, opgeruimd en grappig, een man aan wie geen vrouw weerstaat, maar die zich ook kan terugtrekken in z’n werkkamer om dagen-, weken-, ja zelfs maandenlang alleen maar te schrijven, voortgedreven door een innerlijk en onblusbaar vuur en een quasi onbeperkte creativiteit. Lange tijd moet hij het onderspit delven als z’n werk wordt vergeleken met pennenvruchten van Victor Hugo en George Sand, want z’n aparte en voor die tijd ongewone stijl werd maar moeizaam geaccepteerd. Z’n eigen moeder noemde z’n boeken bij voorkeur opgesmukte roddels over de Parijse bon monde en ze schaamde zich voor z’n expliciete taal. Het verbaasde haar overigens niet dat Balzacs oeuvre door de paus himself op de index werd gezet, een lijst van verboden boeken voor katholieke lezers. Maar de pauselijke ban had een averechts effect. Gérard Depardieu voelt zich als een vis in het water in een dergelijke productie en wat hij in Balzac presteert is veelzijdig en indrukwekkend, met een veelheid van stemmingen en gelaatsuitdrukkingen, zacht als fluweel in romantische verleidingsscènes, tierend als de duivel als de deurwaarder voor de zoveelste keer z’n meubilair in beslag neemt, hard en onverschrokken tegen z’n moeder die hem levenslang met woorden neersabelt, maar die tegelijk haar hele fortuin aan z’n hersenspinsels opoffert met weinig hoop op terugbetaling.
 

 

Jeanne Moreau, de grote dame van de Franse film, is Depardieus tegenspeelster. Zij tekent Charlotte-Laure de Balzac als een dame met stijl en principes, streng en bevooroordeeld, Victoriaans van inborst en ontgoocheld over de carrière en het gedrag van haar zoon Honoré. Maar zelf is ze ook niet zonder zonden, want op een keer verwijt Balzac haar dat ze zelf ook een liederlijk leven heeft geleid, met een halfbroer als resultaat. U kan van mij niet houden omdat u ook van mijn vader niet hebt gehouden, verwijt hij haar zonder z’n stem te verheffen, maar anders dan u, madame, heb ik u dat allemaal vergeven, voegt hij er fijntjes aan toe. Voor de eerste en de enige keer in deze film verliest Charlotte-Laure haar koelbloedigheid en wijst hem erop dat hij zich niet te mengen heeft in haar privéleven. Zoals u ook niet het recht heeft om u met mijn liefdesleven te bemoeien, madame, is Balzacs nuchtere antwoord. Jeanne Moreau gebruikt alle maniertjes van de aristocratie om haar personage geloofwaardig te maken: prachtige donkere toiletten en fijne hoedjes of kapjes en berekende handgebaren en gelaatsexpressies met in die ene hand het eeuwige witte zakdoekje om in geval van overmacht de emotie te verbergen.

 

Er is een interessante bijrol voor Katja Riemann als de armlastige hertogin Laure Junot d’Abrantès, die volgens Balzacs moeder met half Europa geslapen heeft om het hoofd boven water te houden en Virni Lisi kruipt in de rol van de getormenteerde Madame de Berny, maar de belangwekkendste bijrol is voor Fanny Ardant als de Russische gravin Eve Hanka die na de dood van haar echtgenoot haar landgoed in Rusland verlaat om mevrouw de Balzac te worden, maar die hem op z’n sterfbed moet bekennen dat ze medelijden heeft met de man, maar in vervoering wordt gebracht door de schrijver. Ardant levert een prachtige prestatie als de sterke Oost-Europese die zich voorneemt om alles op te offeren voor de carrière van Balzac, deels omdat ze verliefd is op de schrijver achter de pafferige en meelijwekkende man die ze haar echtegenoot noemt, deels uit berekening, want ze voorziet als geen ander het aanzwellend succes van z’n oeuvre en het financieel gewin dat ermee verbonden is. Zo heeft ze de brieven die Balzac haar schreef over een periode van bijna 20 jaar (toen zij getrouwd was in Rusland en hij in Parijs woonde) zorgvuldig bewaard en niet verbrand zoals ze Balzac beloofde als tegenprestatie voor het feit dat hij haar brieven wel had verbrand (om haar reputatie niet in gevaar te brengen). Bij haar vertrek uit Rusland gaf ze de collectie in bewaring bij haar stiefdochter met de opdracht ze nooit weg te doen, want dat ze op een dag zeer veel geld zouden opleveren. Liefhebbers van het werk van de Duitse regisseur Rainer Werner Fassbinder herkennen beslist ook Gottfried John (Graaf Hanka) als Aaron uit Lili Marleen (1981), als Reinhold Hoffmann uit Berlin Alexanderplatz (1980) en als Willi Klenze uit Die Ehe Der Maria Braun (1979).
 

 

Heel mooi is het production design van Balzac en de poging om de tijdsgeest zo goed mogelijk te reconstrueren: de zwarte en geblindeerde rijtuigen, de prachtige toiletten van de adellijke dames, de rijke interieurs en de adembenemende buitenopnamen waarvoor Josée Dayan haar camera in Tsjechië (o.a. Karlovy Vary) neerzette omdat alleen in die buurt nog straatscènes kunnen worden gemaakt alsof de tijd 100 jaar en meer stil heeft gestaan, in Parijs en in het zuiden van Frankrijk voor de bloedmooie natuuropnamen en de imposante kastelen en herenhuizen.

Balzac is door de digitale molen gehaald en dat garandeert u een beeldkwaliteit waarop nauwelijks wat aan te merken valt. Misschien hier een daar een beetje een flou beeld, een zeldzaam wit vlekje tijdens een beeldovergang, maar voor de rest een film die helemaal in z’n oude luister is hersteld. Beter kan beslist niet voor een film van deze leeftijd. Het geluid staat in stereo, maar dit is geen tv-serie waarin avontuur en geweld de boventoon voeren. De muziek is bij momenten heftig als de emoties oplaaien, andere keren blijft het eerder rustig en gemoedelijk.

Een overbodige Fotogalerijen de Biografieën van de belangrijkste acteurs uit deze productie (tekst).

 

Als u van weelderige historische kostuumdrama’s houdt, dan mag u beslist deze Balzac niet overslaan. Het verhaal is romantisch en boeiend, de acteerprestaties zijn uitstekend en Gérard Depardieu en Jeanne Moreaux stellen niet teleur. Technisch is deze bijna 25 jaar oude productie in een digitaal kleedje gestopt en dat garandeert een zeer goede beeldkwaliteit en een dito geluid. De bonussectie is leeg, maar meer dan 3 uur kijkplezier voor een prikje, dat maakt veel goed.