Het Grote Barrièrerif in de tropische noordoostelijke wateren van Australië is terecht één van de zeven wereldwonderen, want net zoals de Galapagos-eilanden, Madagaskar, Nieuw-Zeeland en Australië zelf is het een plek met een unieke fauna en flora. Kapitein Cook keek z’n ogen uit toen hij in 1770 het koraalrif bereikte en enkele van de honderden minuscule eilandjes bezocht die boven het water uitsteken, oude bergtoppen die na de laatste ijstijd – zo’n 20.000 jaar geleden – omringd werden door water omdat als gevolg van het smeltwater het zeeniveau wereldwijd met meer dan 120 meter steeg. In oude verhalen van de Aboriginals is er sprake van de ‘great flood’ die zich tussen 20.000 en 10.000 jaar geleden geruisloos voltrok, waardoor grote delen van de noordoostelijke Australische savanne – hun natuurlijke jachtgebied – onder de waterspiegel verdwenen. Tussen de bergtoppen en het huidige vasteland ligt de zgn. lagune, een gebied dat anderhalve keer zo groot is als Groot-Brittannië, en achter de door het water geïsoleerde bergtoppen ligt het meer dan 2000 km lange koraalrif dat net zoals de Chinese Muur vanuit de ruimte zichtbaar is. Het is een unieke speling van de natuur, een sprookjeswereld van kleuren en bizarre wezens zoals die nergens anders op aarde bestaat.
 

 

Vanuit de lucht is het koraalrif niet meer dan een verkleuring van het zeewater met langs de westelijke kant de lange sliert van kleine met groen begroeide eilandjes omringd door wit zand, en langgerekte gelige zandbanken zonder enige vorm van begroeiing. Pas als de camera onderwater duikt wordt de schoonheid van de plek zichtbaar: veelkleurige anemonen van wel 150 verschillende soorten, meer dan 300 vissoorten, variërend van kleine, snelle en felgele visjes tot grijze mastodonten ter grootte van een VW-Volkswagen, jagers en prooi die in elkaars onmiddellijke omgeving leven omdat het zeewater voldoende plankton en andere kleine organismen bevat om het vreedzaam samenleven mogelijk te maken. Maar de eyecatchers zijn uiteraard de anemonen en de koralen die sierlijk heen en weer bewegen op het ritme van de golfslag of die voorzichtig pulserende bewegingen maken om voedsel uit het voorbijglijdende water te halen. De koralen lijken op veelkleurige bloemen, maar dat zijn ze niet, het is een verzameling van heel kleine diertjes die zich aan de rotsen vasthechten en samenleven in een soort onderwaterflatgebouw. De kalk die ze uitstoten wordt gebruikt om de hechtingspunten te verstevigen waardoor het rif in de loop der jaren steeds groter wordt. Concurrerende koraalgroepen gaan elkaar overigens te lijf in ware veldslagen en de vijandelijkheden houden pas op als eentje besluit om zich terug te trekken. Je houdt het niet voor mogelijk in een omgeving waar voor ons oog de evolutie uiterst traag verloopt, maar de versnelde beelden die Monty Halls de kijker toont maken het allemaal duidelijk: witte draadstructuren worden als pijlen op de vijand afgevuurd en de rust keert niet weer vooraleer een redelijke afstand weer in acht wordt genomen.
 

 

Uit hetzelfde versnelde beeldmateriaal leren we dat het koraalrif een druk bevolkte plek is waar ook na het vallen van de avond de activiteit gewoon doorgaat. De anemonen en koralen trekken zich terug in hun kalkachtige basisstations en de veelkleurige vissen zoeken een rustig plekje tussen de rotsen waar ze de nachtelijke uren sluimerend doorbrengen. Het rif wordt het jachtterrein van kleine haaiachtige jagers met gevoelige sensoren waarmee ze de sluimerende vissen kunnen opsporen aan de hand van de elektrische signalen die ze uitsturen bij het bewegen van hun kieuwen en het kloppen van hun hart. Ondertussen zweven immense roggen laag over de bodem van de lagune om krabben en wormen op te sporen die zich schuilhouden onder het zand. Wat een rustige en hemelse plek lijkt is een oord waar overleven samenhangt met constante alertheid.
 

 

Maar het grootste koraalrif is voor z’n voortbestaan afhankelijk van de omgeving, nl. de lagune en het regenwoud dat zich in Queensland tot tegen het water uitstrekt. De lagune doet dienst als kindergarten voor jonge vissen die zonder de bescherming van de onderwaterweilanden geen enkele kans maken en die in het koraalrif een gemakkelijke prooi vormen voor gehaaide jagers. Het jonge volkje houdt zich jarenlang schuil in het ondiepe water langs het strand waar haaien en roggen niet of veel moeilijker kunnen komen wegens de getijdenwerking. Als gevolg van de geïsoleerde positie van het gebied gedurende duizenden jaren worden de atollen bevolkt door dieren die nergens anders voorkomen en sommige eilanden zijn het exclusieve terrein van welbepaalde soorten. Zo is er een schildpaddeneiland dat van kapitein Cook z’n zeer toepasselijke naam kreeg en een hagedisseneiland waar een unieke soort varaan zich heeft ontwikkeld. De beesten hebben er zich aangepast aan de aanwezigheid van de mens en schuwheid lijkt ze vreemd te zijn zodat ze vaak als ongenode gast verschijnen op barbecues  en feestjes, aangetrokken door de geur van geroosterd vlees.
 

 

Het regenwoud langs de Australische kust werkt als een filter voor weggespoeld sediment waardoor het water in de lagune glashelder blijft, maar zoals overal op aarde wordt het evenwicht bedreigd door menselijke activiteit: tot kort tegen de kust is het oerwoud gekapt en heeft het plaats moeten maken voor akkerbouw. Modder en bemestingsmiddelen stromen bij hevige regenbuien rechtstreeks in zee en de bruine wolk strekt zich soms uit tot aan het koraalrif. Dat is nefast voor de koralen en de anemonen in de lagune, die door gebrek aan direct zonlicht afsterven waardoor de jonge vissen hun natuurlijke protectie tegen jagers kwijtraken en uiteindelijk het voortbestaan van het barrièrerif in z’n geheel bedreigd wordt. Het toerisme in de buurt is ondertussen goed voor ruim 7 miljard Australische dollar en jaarlijks komen meer dan anderhalf miljoen toeristen er duiken en snorkelen. Dat het hele gebied ondertussen omgevormd is tot een beschermd natuurpark heeft nog maar weinig invloed op die trend.
 

 

3. Reef and Beyond

Maar niet alleen mensen bezoeken het barrièrerif. Elk jaar in de lente zetten tienduizenden groene waterschildpadden vanuit de zuidelijke Stille Oceaan koers naar één van de meest noordelijke eilandjes van het rif, naar Raine Island, een begroeide zandbank met een straal van een kilometer, om er hun eieren te leggen. Op de topdag bij volle maan landen er meer dan 25.000 indrukwekkende exemplaren die elk zo’n honderd eieren in het zand begraven. In de dagen en weken die volgen zullen ze nog een paar keer naar het strand terugkeren om er opnieuw een voorraad eieren achter te laten. De trek is zwaar en vermoeiend, want de golfslag, scherpe rotsen en diep doorploegd zand maken de tocht uit en naar het water tot een hel: wie de volgende ochtend te laat de terugtocht aanvat loopt het risico te worden geroosterd in z’n eigen schild. Honderden jonge moeders zullen het water niet meer bereiken en als het tij hun karkassen wegspoelt vormen ze een feestmaal voor de haaien die elk jaar precies op dat moment arriveren. De jonge schildpadjes die een paar weken later uitkomen zijn op hun beurt een gemakkelijke prooi voor een reigersoort die laat op het seizoen z’n broedplaatsen op Raine Island opzoekt en die z’n kuikens exclusief voedt met het vlees van de onfortuinlijke diertjes.
 

 

Indrukwekkende verschijningen zijn de bultwalvissen, tientonners die vanuit Antarctica naar het Barrièrerif komen om er te paren en/of hun jongen te baren. Ze vormen één van de tien walvissoorten die in de zomer het gebied aandoen. Een kleinere blauwe walvissoort met witte vinnen zwemt in groep door het tropische water langs de oostkant van het Barrièrerif. De jongen zijn heel nieuwsgierig en terwijl Monty Halls en z’n crew walvissen spotten, komen de jonge blauwe walvissen om er mensen te spotten, waarbij ze een houding kiezen waardoor ze oogcontact kunnen maken met de duikers. Het is voorwaar een wonderbaarlijk en uniek schouwspel. Raine Island grenst dan ook  direct aan de diepzee, en de koralen reiken er langs de oostzijde meer dan 100 meter in het blauwe water. Zwarte roggen en haaien stijgen uit de diepte op om op prooi te jagen langs de steile flanken van het rif. De grote waterschildpadden die naar zee terugkeren zijn een gemakkelijke prooi. Ze worden met enkele flinke beten van de vervaarlijke tanden aan stukken gereten en Monty Halls en z’n crew hebben een camera gemonteerd in het karkas van een dode schildpad die ze op Raine Island hebben meegenomen. Het levert indrukwekkend beeldmateriaal op waarbij de camera bij momenten in de keel van de haaien kijkt en de scherpe tanden vlak voor het oog van de kijker hun vernietigend werk doen. De crew verkent de flank van het rif tot op een diepte van 150 meter. Het water is er donker door het ontbreken van voldoende zonlicht en de koralen en anemonen zijn er schaars. Met een onbemande camera wordt het rif tot op een diepte van 800 meter gefilmd. Koralen en anemonen komen daar nog nauwelijks voor, de rotsen zijn er grauw en een heel nieuwe fauna en flora van fragiele planten en bizarre diertjes wordt zichtbaar gemaakt: schelpachtige inktvissen die verwant zijn aan bekende soorten, maar die afstammen van types die sinds 500 miljoen jaar in de diepzee leven, en skeletachtige planten die bij nauwer toezien het georganiseerd verband zijn van minuscule koraalachtige diertjes. Geeloranje zeepaardjes verschuilen zich tussen de fragiele takjes. Het zijn visjes die niet groter worden dan een centimeter.
 

 

Als Richard Attenborough de grootmeester is van de moderne natuurdocumentaire, dan is de zo veel jongere Monty Halls één van z’n beste leerlingen en beslist een kanshebber om in z’n voetsporen te treden, want wat Halls in deze drie documentaires toont is zonder meer indrukwekkend en bloedmooi. Net zoals Attenborough verschijnt Monty Halls regelmatig in hoogsteigen persoon om toelichting te geven, maar in tegenstelling tot z’n bejaarde collega neemt hij ook aan de actie deel: meer dan éen keer zien we hem in duikersuitrusting tussen de vervaarlijk uitziende haaien of op het strand bij een waterschildpad die haar eieren in het zand probeert te begraven (waarbij het zand een paar keer letterlijk in z’n gezicht en zelfs in z’n ogen terechtkomt). Op het strand volgt hij de jonge waterschildpadjes die proberen om aan de reigers te ontkomen door zo snel mogelijk in het schuim van de golven te verdwijnen en in het allermooiste fragment zien we hem oog in oog met jonge blauwe walvissen aan de oostkant van het rif. Om de groei van koralen en de activiteit van anemonen te tonen maakt Halls vaak gebruik van versnelde filmfragmenten en hetzelfde procedé hanteert hij om de trek van 25.000 waterschildpadden op het strand van Raine Island te illustreren: als tanks op een slagveld maken ze diepe groeven in het zand en spitten het compleet om, vaak meer dan één keer, want eigenlijk zijn er te veel dieren voor de beperkte oppervlakte. Ook de gevolgen van eb en vloed op het Barrièrerif zijn alleen efficiënt zichtbaar te maken door een opname van 24 uur in een paar seconden samen te bundelen. Het resultaat is bij momenten spectaculair en nooit eerder getoond.
 

 

Op het einde van de laatste aflevering toont Monty Halls ook wat de gevolgen zijn van de opwarming van de aarde voor het leven in en rond ’s werelds grootste koraalrif. Een stijging van de watertemperatuur met 2 graden is voldoende om grote delen van het ecosysteem te vernietigen en op heel veel plaatsen in het zuidelijke deel van het 2000 km lange Barrièrerif is dat nu al het geval. De koralen sterven nog niet af, maar ze verbleken, een fenomeen dat vóór 1980 nooit is waargenomen. Gelukkig herstellen ze zich nog elk jaar na de zomer, maar er wordt gevreesd voor hun overlevingskansen in de toekomst. Bovendien wordt het gebied jaar na jaar getroffen door steeds gewelddadigere cyclonen, tropische stormen die een ravage aanrichten aan de plantengroei op de kleine eilandjes en die ook de koralen rechtstreeks treffen via de verwoestende golven die vanuit de Stille Oceaan op het fragiele rif inbeuken. Het is hetzelfde verhaal dat Attenborough eerder vertelde over de confrontatie tussen mens en natuur op Madagaskar en niets wijst erop dat we nog ooit in staat zullen zijn om het tij te keren. Het grote Barrièrerif is ondertussen omgevormd tot het grootste beschermde natuurpark op aarde, maar dat garandeert ons niet dat het over dertig jaar, als de jonge waterschildpadjes van vandaag terugkeren naar Raine Island om er hun eieren te leggen, nog in z’n huidige vorm zal bestaan.

 

Beeld en geluid van deze drie documentaires zijn zonder meer uitstekend met scherpe opnamen, prachtige natuurlijke kleuren en verrassend geluid. U hoort de kreunende waterschildpadden op hun tocht over het strand en nog veel meer bij hun terugtocht naar zee, en uiteraard ook de diepe bastonen van de blauwe walvissen die hun indrukken over het duikersteam op zangerige toon met elkaar delen. Indrukwekkend zijn bovenal de opnamen van fouragerende haaien waarbij u als het ware op minder dan een halve meter van de vervaarlijke uitziende beesten op het puntje van uw stoel zit. Gewoon uniek en nooit eerder vertoond.
 

Geen

 

Bij een gewone bioscoopfilm is het altijd afwegen in hoeverre scenario, production design, acteerwerk en technische prestatie kwalitatief goed genoeg zijn om de productie een hoge score te geven. In het geval van Great Barrier Reef is er geen twijfel mogelijk: het verhaal, het decor, de personages en de technische afwerking zijn van de hoogste kwaliteit. De documentaires zijn oogstrelend, verrassend en soms zelfs erg spannend, waarbij humor nooit ver uit de buurt is, want ook dieren kunnen grappig zijn. Great Barrier Reef is een verzameling documentaires die het hele gezin in de ban kan houden en die u beslist opnieuw in de player stopt, want Monty Halls neemt u mee naar een van de mooiste plekken op aarde.