GROENTEN UIT BALEN
Bespreking door: William - Geplaatst op: 2013-02-05
FILM
Mocht u het nog niet weten: Groenten Uit Balen is de afscheidsgroet van Jan De Bruycker, getrouwd en vader van een volwassen dochter, in z’n laatste brief aan koning Boudewijn kort na de opschorting van een wilde staking die in 1971 de activiteiten in de zinkfabriek Vieille Montage in Balen (Antwerpse Kempen) meer dan vijf weken lang stillegt. Het is een grapje van Walter Van Den Broek dat u begrijpt als u het hoofdpersonage in de laatste minuut van de film het korte zinnetje ziet neerschrijven. Het sociaal conflict bij Vieille Montage draait om een loonsverhoging die de Waalse arbeiders in Luik wél en hun Vlaamse collega’s in Balen niet hebben gekregen. Omdat ze het niet eens zijn met de vakbondsafgevaardigden die een verhoging van 2,75 frank acceptabel vinden, richten de werkonwillige arbeiders een zgn. onafhankelijk stakerscomité op dat achter de eis van 10 frank opslag per uur blijft staan. Tijdens het wekenlange conflict krijgen ze geen stakingsgeld en moeten ze overleven op voedselpakketten en de liefdadigheid van goedmenende zelfstandigen in het dorp. Voor gezinnen met één kostwinnaar en/of een zware hypotheek is het een strop om de nek, maar het conflict in Balen is historische belangrijk omdat voor het eerst de vakbonden van op de zijlijn toekeken en de arbeiders hun lot in eigen hand namen.
Doch dat historisch belang zal Jan De Bruycker worst wezen, want hij heeft een vrouw ten laste en een hypotheek van 120.000 frank die in het gedrang komt. Gelukkig is er het pensioentje van z’n inwonende vader en het salaris van dochter Germaine, caissière in de GB van Mol. Met 11.000 frank kan het gezin het hoofd net boven water houden, doch de maandelijks premie voor de afbetaling van hun krot, zoals Germaine hun arbeiderswoninkje denigrerend noemt, wordt een moeilijke operatie. De zaak escaleert als dochterlief ziek wordt en uiteindelijk zwanger blijkt te zijn van haar voormalig schoolvriendje Luc Verheyen, zoon van een groothandelaar uit Mol, die niet opgezet is met de gang van zaken. De jongen studeert rechten in Leuven, maar voert al een tijdje met linkse vrienden acties in de buurt van het Vieille Montagne-terrein om de arbeiders een hart onder de riem te steken: studenten en arbeiders, één strijd! Als Germaine in de GB op diefstal wordt betrapt – tja, jonge zwangere vrouwen… - vliegt ze aan de deur en is het gezin De Bruycker afhankelijk van de uitkering van Jans vader. Ondertussen hebben de stakers bij Vieille Montage een aanbod van 6 frank loonsverhoging afgewezen en lijkt ook een referendum over een voorstel van 8 frank per uur en gelijkschakeling met de collega’s in Luik vanaf 1 januari geen kans te maken.
Tja, Vlaamse films, wij bij DVD Info schudden vaak een beetje meewarig het hoofd, want zoveel Vlaamse producties worden door de pers en z’n trawanten getipt voor de Oscar voor de buitenlandse film of minstens voor een Gouden Palm in Cannes, terwijl een eerlijke objectieve getuige hun manco’s van ver over de Nederlandse (of voor mijn part de Franse) grens kan opsommen. Hoe scheidt je als potentiële koper op die manier het kaf van het koren? Iemand overigens nog van Ben X gehoord de laatste tijd? Van de remake van Loft? Samen met Rundskop toch films die de rest van de wereld stormenderhand zouden overtuigen van de kwaliteiten die wij in Vlaanderen in petto hebben en kweken als kool? Nederigheid is niet onze grootste kwaliteit en zeker niet als je de kranten leest, naar de radio luistert of naar de Vlaamsche televisie kijkt. We zijn goed bezig, is het devies. Net zoals we goed bezig waren op de Olympische Spelen in Londen in 2012, zeker? Om u maar te zeggen: we waren als toeschouwers en kopers veel beter af met informatie die niet is ingegeven door patriottisme en louter economische motieven, maar door toelichting en verduidelijking die puur rekening houden met kwaliteit. Dat betekent bijv. ook dat een zekere vorm van navelstaarderij waardoor vrijblijvende nicheproducten (tal van buitenlandse arthousefilms) die tot verplicht kijkvoer verheven worden, achterwege blijft.
Over Groenten Uit Balen kunnen we evenwel eenduidig zijn: dit is een prima Vlaamse film, gemaakt zonder veel pretentie, maar met veel aandacht voor het tijdskader, met respect voor de originele tekst van Walter Van Den Broeck, zonder overbodige scènes of personages die er niet toe doen. Een dergelijk toneelstuk naar het witte doek brengen is een heikele onderneming, want het is in de voorbije 40 jaar talloze keren opgevoerd in grote en kleine zalen en heel veel mensen weten dus waarover Walter Van Den Broeck het in Groenten Uit Balen heeft. Trouwens: de film blijft perfect overeind ten opzichte van de vele uitstekende toneelopvoeringen, want zowel de schrijver als Guido Vermeir – die u beslist nog kent als auteur van die schitterende Vlaamse miniserie Terug Naar Oosterdonk (1997) – hebben aan het scenario gewerkt en ervoor gezorgd dat er voldoende afwisseling is qua decor én scènes opdat u niet één keer zou merken dat een toneeltekst aan de basis ligt van hun scenario.
Groenten Uit Balen heeft heel veel weg van de heimatfilms van Roland Verhavert en z’n collega’s uit de jaren zeventig. Maar dat heeft alles te maken met het feit dat het Kempense Balen anno 1970 qua mentaliteit niet zo veel verschilt van het Vlaanderen uit de jaren dertig en veertig. Het decor is anders, de jurken en de kapsels zijn uiteraard anders, maar de mentaliteit is herkenbaar. Trouwens de overeenkomsten met wat er zich anno januari 2013 aan de poorten van Ford Genk afspeelt is al even groot: dezelfde vuurtonnen, dezelfde verhitte twistgesprekken, hetzelfde soort brulkikkers dat voorkomt dat anderen aan de slag gaan. Het is altijd de schuld van de vakbonden, of van de bazen, of van de banken en het kapitalisme. De tijdens veranderen snel, maar niet als het om mensen en hun mentaliteit gaat. Frank Van Mechelens relaas van de feiten is m.a.w. een zeer realistische spiegel voor elke nieuwe generatie, want telkens vallen er slachtoffers en telkens gaat hun tegenspoed gepaard met sociale en internmenselijke problemen die van alle tijden zijn.
Net zoals Walter Van Den Broeck gebruikt Frank Van Mechelen het conflict in Balen als decor voor een drama dat zich op veel kleinere schaal afspeelt, met een dramatische ontwikkeling en een happy end die binnen dezelfde tijdsspanne gesitueerd worden. Het procedé is weinig verrassend of vernieuwend, maar auteur én regisseur slagen erin om een verhaal te vertellen dat beklijft en dat aan de ribben blijft plakken als gevolg van de perfecte dosering van vakbonds- en huiselijke scènes en een cast die bij momenten tot de verbeelding spreekt. Stany Crets is een uitstekende hoofdfiguur die erin slaagt om het drama zichtbaar te maken van een man die alles dreigt te verliezen. Dat Crets kan acteren is geen geheim, want wat hij presteerde in o.a. Oud België (2010) is daar een bewijs van. Jan De Bruycker is evenwel een personage dat emotioneel meer gelaagd is dan Willy en dat zowel als echtgenoot, vader, toekomstige schoonvader, zoon, arbeider en collega af te rekenen heeft met een serie uitdagingen die hem de grond onder de voeten weg dreigen te maaien. Hij roept, hij tiert, hij vecht en hij dreigt, maar hij kent zijn grenzen en beseft dat je ijzer niet met je handen kan breken. Als directe tegenspelers voor Crets heeft Frank Van Mechelen gekozen voor een trio bestaande uit Tiny Bertels (zijn vrouw Clara), Michel Van Dousselaeare (vader De Bruycker) en Evelien Bosmans (dochter Germaine). Nogal wat filmjournalisten waren onder de indruk van de prestatie van Eveline Bosmans, wij geven de voorkeur aan Michel van Dousselaere die voor de grappige en treiterige momenten zorgt en voor Tiny Bertels die als een rots in de branding het gezin overeind houdt in moeilijke tijden.
Andere sterkhouder van Groenten Uit Balen is het indrukwekkende production design. Een kostuumdrama over de jaren 70 is uiteraard een uitdaging en Frank Van Mechelen en zijn ploeg hebben die periode perfect gereconstrueerd: oude rode autobussen, een veelheid van oldtimers op straat, ouderwetse kapsels en schreeuwerige jurken, bont behangselpapier ten huize De Bruyckere en ontelbare kleine details (in de GB bijv.) waaruit de zin voor nauwkeurigheid blijkt. Eén keer hebben we de makers kunnen betrappen op een visuele fout, nl. in die ene scène waarin Stany Crets met grijzend haar naar de fabriek loop, terwijl hij in het volgende fragment een prachtige bruine haardos heeft. Trouwens: een man met een grijze stoppelbaard heeft in principe ook een compleet grijze haardos, want de baard verkleurt later dan het hoofdhaar. In de close-ups van Crets aan tafel op het einde van de film valt ook dat op.
BEELD EN GELUID
De beeldkwaliteit is goed, zonder storingen, onscherpe beelden of andere ongerechtigheden. De buitenopnamen zijn een beetje kleurloos, de binnenopnamen daarentegen zijn bont, met een voorkeur voor bruin en beige. Het geluid staat in 5.1 en voor wie problemen heeft met het Kempisch dialect zijn er ondertitels die waarschijnlijk door een Nederlands bedrijf zijn gemaakt, want er staan nogal wat onnauwkeurigheden in de vertaling. Volgens de hoes van deze DFW-dvd wordt er in de film Vlaams gesproken, wat wellicht betekent dat de Kempen in West- of Oost-Vlaanderen liggen? Wat ons betreft is een Brabants dialect geen Vlaams (want dat is een politieke en geen linguïstische term), maar hooguit Belgisch-Nederlands.
EXTRA’S
Geen
CONCLUSIE
Frank Van Mechelen heeft risico’s genomen met de verfilming van Walter Van Den Broecks Groenten Uit Balen, maar het resultaat mag er zijn. Wellicht scoort deze film onder de verwachtingen van de Twitter- en Facebookgeneratie, maar hij gaat dan ook ergens over en u krijgt acteurs te zien die die naam nog verdienen. Dat is in Vlaanderen hoe langer hoe zeldzamer.
