Tussen de Big Bang (uitzetting van het heelal) en onze huidige wereld ligt een tijdsafstand van 13,8 miljard jaar. Onze aarde ontstond zo’n 4,7 miljard jaar geleden en het leven op aarde verscheen nog veel later. Zoogdieren worden omstreeks 300 miljoen jaar geleden gesitueerd als nakomelingen van zoogdierachtige reptielen en pas 5 miljoen jaar geleden splitste de menselijke soort zich af van de apen. Als je dat hele proces op een papierstrook van 100 cm zou uittekenen, dan situeert de menselijke soort zich in de laatste 3 à 4 millimeter! Heelal en oneindigheid zullen wel altijd min of meer ongrijpbare begrippen voor ons blijven, want als onderdeel van het systeem zijn we wellicht nooit in staat om een overzicht te krijgen over hoe het allemaal is ontstaan, wat de motor is achter het systeem en of er sprake is van een doel of een bedoeling. We zitten een beetje in dezelfde situatie als een goudvis in een bokaal: we kunnen naar buiten kijken, maar we begrijpen nauwelijks wat er daar aan de hand is.

Wat we ondertussen wél weten of tenminste bij benadering, is hoe het er na de Big Bang (Oerknal) aan toe is gegaan, want de technologie staat ver genoeg om sommige processen in laboratoria te reconstrueren. Daarvan hebben ze bij de BBC gebruik gemaakt om een zeer prestigieus project op het getouw te zetten: hoe bouw ik een planeet en bij uitbreiding een heelal. Het lijkt soms allemaal vanzelfsprekend, want het is er nu eenmaal, maar als men het wetenschappelijk wil verklaren staan de wetenschappers voor schijnbaar onoverkomelijke problemen, want niet alles wat een rol speelt in het proces is zichtbaar of bewijsbaar, zoals donkere materie bijvoorbeeld, waarvan men met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid vermoedt dat ze 95 procent van de bouwstof van het heelal vertegenwoordigt, terwijl we ze niet kunnen zien of aanraken en men er in laboratoria nog nauwelijks in is geslaagd om bewijzen voor het bestaan ervan bijeen te harken. Maar ook dichterbij, nl. in verband met het ontstaan van onze aarde en meer in het bijzonder met het ontstaan van leven op onze planeet, steunt het bewijsmateriaal minstens gedeeltelijk op veronderstellingen, want of leven één van de eigenschappen van materie is (en dus overal en altijd voorkomt), of onze planeet besmet is door een evolutie in de rest van de ruimte of eerder het werk is van een superintelligentie, daarover zijn de meningen verdeeld, met de zgn. Abiogenesisten (alles is oneindig een eeuwig) aan de ene en de zgn. Creationisten (alles is ooit gecreëerd) aan de andere kant.

In How To Build A Planet gaan de makers de filosofische aspecten uit de weg en concentreren ze zich op praktische kant van de zaak, want uit de Big Bang-oersoep werd een perfecte bolvormige rots tevoorschijn getoverd waarop een bizarre eigenschap als leven ontstond die misschien niet uniek is in ons heelal, maar waarvoor in elk geval nog geen bruikbare bewijzen zijn gevonden in dat deel van de Melkweg dat met de meest gesofistikeerde apparatuur kan worden gescand. Voorlopig zijn we dus uniek en het is maar de vraag of we daar treurig om moeten zijn.

In de documentaire How To Build A Planet wordt het maken van een planeet toevertrouwd aan een bouwkundig ingenieur die van op het platform van een onmogelijk hoge pilloon de werkzaamheden stuurt, waarbij elke nieuwe actie wordt ondersteund met een perfect in beeld gebrachte technische en grafisch geïllustreerde uitleg en af en toe een kijkje in een wetenschappelijk laboratorium waar de desbetreffende test of het desbetreffende onderzoek wordt uitgevoerd. Dat laatste aspect is misschien wel het meest verrassende in deze documentaire, want de makers voeren de kijker mee naar laboratoria die anderhalve tot 3 km onder de grond liggen (om interferentie uit te sluiten) en waar met hoogwaardig en vaak radioactief materiaal de zwaartekracht wordt bestudeerd of wordt gepoogd om het creatieproces van sterren te simuleren. De resultaten gebruikt onze bouwkundige ingenieur om het maakproces van onze aarde te voltooien.

Maar de aarde en alles wat erop leeft kan niet los worden gezien van de rest van ons heelal, want zonder de zon was er uiteraard geen aarde en zonder de Melkweg was er geen zonnestelsel. En de Melkweg is uiteindelijk maar één van de miljarden sterrenstelsels in het heelal. Als je je afvraagt hoe je een planeet bouwt, is het met andere woorden ook logisch dat je je afvraagt hoe je een heelal bouwt, want zonder heelal zouden we de vraag zelfs niet kunnen stellen. Daarvoor wordt opnieuw een beroep gedaan op de bouwmeester op z’n hoge pilloon die de Big Bang simuleert en het proces van 13.8 miljard jaar in gang zet. Gelukkig heeft hij voldoende aan 50 minuten om het proces tot een goed einde te brengen, maar het probleem leven lost hij uiteraard niet op, want dat staat los van de vorming van het heelal en al z’n onderdelen, alhoewel je het maken van sterren en planeten uiteraard ook een vorm van geboorte zou kunnen noemen en het verdwijnen van hele sterrenstelsels in een zwart gat als een vorm van doodgaan. Maken en vernietigen, het lijkt een constante te zijn in ons heelal.

Donkere materie, we schreven het al, is de laatste barrière voor wetenschappers, maar men is het er in het algemeen over eens dat die voor de orde in het heelal zorgt zodat sterrenstelsels niet uiteen vallen en de cohesie in het systeem bewaard wordt. In How to build a Universe wordt donkere materie dan ook voorgesteld als een systeem van lange draden die sterrenstelsels, maar ook zonnestelsels en hun planeten met elkaar verbinden en in een relatief evenwicht houden. Bovendien wordt een zeer technische materie op een voor leken zeer begrijpelijk manier uitgelegd en op een visueel aantrekkelijke manier geïllustreerd.