In Amerika werd al in 1939 het zgn. Manhattanproject opgestart met het doel een bom te ontwikkelen, waarvoor men kon rekenen op de medewerking van Joodse wetenschappers die in 1933 Duitsland hadden verlaten wegens de hetze tegen joodse onderdanen. In Engeland, Frankrijk, Rusland en Duitsland waren wetenschappers vanaf 1938 met gelijksoortige projecten bezig, maar toen de Amerikanen in 1942 vernamen dat de nazi’s probeerden om grote hoeveelheden zwaar water te kopen bij de Vemorkfabriek van Norsk Hydro in het Noorse Rjukan, was het duidelijk dat Hitler de race naar het verwerven van de eerste atoombom had ingezet. Het waren de Britten die meteen reageerden: ze leidden een groep Noorse verzetsstrijders op om de zwaarwaterafdeling van de Vemorkfabriek te saboteren. De eerste groep van 41 commando’s kwam jammer genoeg om het leven nadat hun zweefvliegtuigen in slecht weer neerstortten. Tijdens een tweede poging werd de destillatieapparatuur in de Vemorkfabriek verwoest, doch na twee maanden was het complex gerepareerd en hernam de productie, waarop de Amerikanen besloten om de Vemorkvallei dan maar te bombarderen. Ook dat bleek niet meer dan een gedeeltelijk succes te zijn, maar de kwetsbaarheid van de zone dwong de nazi’s wél om de productie te verplaatsen naar Duitsland. De resterende 900 kilo zwaar water werd daartoe per ferryboot naar Hamburg verscheept…

Zwaar water of dideuteriumoxide smaakt en ziet eruit zoals gewoon water, maar het heeft specifieke fysische eigenschappen waardoor het zeer geschikt is om waterstofbommen te produceren. De Amerikanen gebruikten grafiet om het proces op gang te brengen, maar dat wisten ze voor de Duitsers geheim te houden. Die deden er dus alles aan om het zwaar water in handen te krijgen en na de invasie van Noorwegen (1940) leek het goedje definitief en in onbeperkte hoeveelheden beschikbaar te zullen zijn. Dat kwam natuurkundige en Nobelprijswinnaar (1932) Werner Heisenberg goed uit, want als hoofd van het Duitse atoomprogramma hing het welslagen van z’n project af van het zwaar water. Maar hij zou z’n doel niet bereiken, want hij slaagde er niet in om tijdig de precieze kritische massa van het plutonium te becijferen, of in mensentaal: de minimale hoeveelheid splijtbaar materiaal die nodig is om een nucleaire kettingreactie in stand te houden. Maar dat konden Britten en Amerikanen uiteraard niet weten en dus gingen ze ervan uit dat Heisenbergs pogingen op een keer succesvol zouden zijn. Uiteindelijk was hij niet minder dan een genie en ging hij door het leven als één van de grondleggers van de kwantummechanica.

In de miniserie The Heavy Water Water wordt het hele drama op een overzichtelijke en evenwichtige manier zichtbaar gemaakt, met enerzijds de gesprekken tussen de militairen in het hoofdkwartier in Londen en anderzijds de actie op het terrein en gezien de ligging van de Vemorkfabriek op de helling van een diepe vallei, leidt dat tot spectaculaire opnamen. Gelukkig voor de makers van de miniserie loopt de eerste poging om de Noors vestiging onklaar te maken met een sisser af, want op die manier kunnen ze twee keer hun camera door het besneeuwde landschap laten glijden en het moet gezegd dat je op geen enkel moment het gevoel krijgt nog een keer naar hetzelfde te kijken. Dat komt omdat tijdens de eerste poging de nadruk op de verzetsgroep ter plekke is gelegd en tijdens de tweede poging op de genie-eenheid die de opdracht tot een goed einde brengt, zij het dat de goed georganiseerde Duitsers de schade binnen een zeer korte tijd weten te repareren waardoor het effect minimaal is. En bijgevolg is er sprake van een derde actie die gelukkig in een heel andere omgeving en onder heel andere omstandigheden kan worden uitgevoerd en die wordt ondergedompeld in een totaal andere sfeer, want dan ligt de nadruk vooral op het lot van de onschuldige burgers die met de vaten zwaar water naar de bodem van de Fjord verdwijnen. Spanning en emotie, daar gaat het om in deze serie, en de combinatie is perfect.

Tegelijk is dit een kostuumdrama en wie geïnteresseerd is in historische reconstructies, die komt m.a.w. uitstekend aan z’n trekken, want in het hoofdkwartier van de Britse spionagedienst in Londen is de tijdsgeest zorgvuldig gerecreëerd en dat betekent dat dat heel veel zorg is besteed aan de inrichting van kantoren, de correcte uniformen, de keuze van auto’s en vliegtuigen en het werkmateriaal van de elf man sterke ploeg die in Rjukan de klus moet klaren.

Het blijft verrassend dat het Noorse commando haast probleemloos is kunnen doordringen tot de streng bewaakte Vemorkfabriek en dat ze erin is geslaagd om de sabotageactie zonder vertraging op het voorzien schema uit te voeren zoals gepland in het verre Londen, waar men weliswaar beschikte over gedetailleerde plannen van het complex en de manier waarop het werd bewaakt. En nog verrassender is het feit dat de elf deelnemers aan het project ook heelhuids naar Londen zijn teruggekeerd, want uiteraard hadden de Duitsers een uitgebreide klopjacht georganiseerd om de daders te pakken te krijgen. Het is één van de succesverhalen uit WOII en het is jammer dat het incident niet veel meer aandacht heeft gekregen in de voorbije 5 decennia. Het heeft er wellicht mee te maken dat deze sabotageactie de loop van de oorlog niet essentieel heeft beïnvloed, want zelfs mét genoeg zwaar water, hadden de nazi’s hun nieuwe wapen – zo werd het door de nazi’s genoemd in de hoop het moreel van een gedemoraliseerde bevolking op te krikken – nooit vóór de Amerikanen gebruiksklaar gekregen. De schuld ligt overigens niet bij wetenschappers zoals Werner Heisenberg, want hij was geniaal genoeg om te concurreren met z’n collega’s in Amerika, maar eerder bij Adolf Hitler die het geweer nogal eens van schouder veranderde en met zijn ervaring uit de Eerste Wereldoorlog het effect van een atoombom niet kon inschatten. Daardoor werd het Duitse onderzoeksprogramma een aantal keren vertraagd en verloren de nazi’s de ratrace.